سیستم‌های نرم
روش‌شناسی سیستم‌های نرم (SSM) رویکردی پژوهشی جدید در زمینه مدیریت و علوم اجتماعی برای حل مسائل دنیای واقعی با همه پیچیدگی‌های آن می‌باشد. مباحث SSM با تحقیق در عملیات نرم در ارتباط است. مسائل دنیای واقعی بسیار پیچیده، چندبعدی، متعامل و انتزاعی هستند که تصور ارائه این مسائل به صورتی ساختارمند بسیار دشوار است. برای حل این مسائل، نیاز به رویکردهایی کمی-کیفی است که در حوزه روش تحقیق آمیخته قرار دارد.
روش‌شناسی سیستم‌های نرم برگردان پارسی Soft Systems Methodology است که با فرم کوتاه SSM نمایش داده می‌شود. در این روش‌شناسی کوشش بر آن است تا مسائل پیچیده دنیای واقعی بدون ساده‌سازی و فروکاست بررسی شود. روش‌های اثبان‌گرایانه و آماری همیشه محدودیت‌هایی دارند که در نتیجه باید از برخی متغیرها یا روابط چشم‌پوشی کرد. مدلهای رگرسیونی و معادلات ساختاری هم از نظر تعداد متغیرها و هم از نظر تعداد روابط محدود هستند. به همین دلیل در پاسخ به بسیاری مسائل دنیای واقعی ناتوان هستند. روش‌های نرم در پاسخ به چنین محدودیت‌ها و دشواری‌هایی طراحی گردیدند.
روش‌شناسی سیستم‌های نرم برای نخستین بار در دهه ۷۰ میلادی توسط پیتر چکلند Checkland و همکارانش در سال ۱۹۷۸ در دانشگاه لنکستر انگلیس ابداع گردید. این روش‌شناسی از رویکرد اقدام‌پژوهی در سیستم‌هایی استفاده می‌کند که علاوه بر پیچیدگی، با مسائل دنیای واقعی یکپارچه شده‌اند. در اقدام‌پژوهی، پژوهشگر و ذی‌نفعات در موقعیت مساله مداخله نموده و سعی در انجام اقدامانی دارند که منجر به حل مشکل و بهبود موقعیت مساله پژوهش می‌گردد.
تعریف روش‌شناسی سیستم‌های نرم
در روش شناسی سیستم‌های نرم، مساله به صورتی جزئی از یک سیستم و نه یک مشکل منفرد بررسی می‌شود. همچنین در این متدولوژی مسئله نه به عنوان یک مشکل بلکه به عنوان یک فرایند نامناسب بررسی می‌شود. اما برای درک بهتر این متدولوژی لازم است تا به تعریف دو نوع مسئله اقدام شود. مسئله سخت (HARD PROBLEM) به مسائلی گفته می‌شود که به سادگی می‌توان آنها را تعریف کرد. برای مثال اینکه برای اجرای موفقیت آمیز یک طرح به چه عواملی نیاز داریم، به راحتی قابل تشخیص است.
مسئله نرم (SOFT PROBLEM): مسائلی هستند که به راحتی قابل تعریف نیستند. این مسائل دارای اجزای متعدد و متنوعی از مباحث اجتماعی و سیاسی هستند. درواقع وقتی به یک مسئله نرم فکر می‌کنیم، تنها به خود مسئله فکر نمی کنیم بلکه به شرایط آن نیز فکر می‌کنیم.
مراحل روش شناسی سیستم‌های نرم
مراحل اصلی روش شناسی سیستم‌های نرم به شرح زیر می‌باشد:
- تعریف موقعیتی که گمان می‌رود دارای چالش باشد
- بیان موقعیت توسط کنشگران (از طریق نگاشت، تصویر غنی شده و …)
- انتخاب مفاهیمی که ممکن است با فعالیت سیستم مرتبط باشند
- جمع آوری مدلهای مفهومی در یک ساختار ذهنی
- بکارگیری این ساختار جهت کشف موقعیت در دنیای واقع
- تغییرات: تحلیل عملی و مطلوب برای موقعیت مورد نظر (حل مسئله)
- اقدام: اجرای فرایندهای تغییر
بر این اساس چکلند معتقد است مراحل هفتگانه روش شناسی سیستم‌های نرم باید در دو فضای اصلی، جدا گانه اجرا شوند. مراحل ۱ و ۲ و ۵ و ۶ و ۷ در دنیای واقعی مرتبط با مشکل، و همچنین مراحل ۳ و ۴ در فضای تفکر سیستمی مرتبط با دنیای واقع اجرا می‌شوند.
مراحل روش شناسی سیستم‌های نرم
جمع بندی بحث
برخی از ابزار‌های حل مسئله می‌توانند یک مسئله‌ی واقعا پیچیده و آشفته را، بسیار ساده کنند. در مواردی که عوامل زیادی در مسئله دخیل هستند و دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد، مشخص کردن اینکه ریشه‌ی مسئله در کجا قرار دارد، می‌تواند کار دشواری باشد و این سردرگمی می‌تواند پیدا کردن راه‌حل را غیرممکن سازد. در چنین مواردی، چیزی که به آن نیاز دارید رویکردی به حل مسئله است که دید روشنی درباره‌ی اینکه چه چیزهایی درگیر هستند، به شما می‌دهد. درنتیجه می‌توانید روی این موضوع تمرکز کنید که برای بهبود وضعیت چه کاری باید انجام دهید. در چنین وضعیت‌هایی، روش‌شناسی سیستم‌های نرم (SSM) ابزار مناسبی برای تصمیم‌گیری است.
متدولوژی سیستم نرم راه حل موثر و کارآمدی را به منظور پیاده سازی و تحلیل سیستمی از فرایندهایی که به فرایندهای تکنولوژیک و فعالیت‌های انسانی وابسته اند، ارائه می‌دهد و زمانی به کار می‌رود که اهداف سیستم به سختی تعیین می‌شوند، اتخاذ تصمیم نامعلوم باشد، سنجش عملکرد در بهترین کیفیت غیرممکن و رفتار انسان غیرمنطقی باشد. متدولوژی سیستم نرم راه حلهای جایگزینی را پیشنهاد می‌دهد و یک راه حل شدنی را انتخاب می‌کند.
تهیه و تنظیم: آرش حبیبی
روش تحقیق | ۱۶ آبان ۹۸
