نظریه عمل منطقی (TRA)

نظریه عمل منطقی (TRA) نشان می‌دهد چگونه باورهای هنجاری و پیامدهای رفتاری منجر به شکل‌گیری نگرش یا انجام رفتاری ویژه در فرد می‌شود.  این نظریه در روانشناسی مطرح گردید اما خاستگاه انواع مدل‌ها و نظریه‌های پذیرش فناوری گردید.

براساس این نظریه افراد به‌صورتی عقلایی پیرامون ماهیت و پیامدهای رفتار اندیشه کرده و اقدام به عملی خاص می‌کنند. این نظریه به پیش‌بینی نیت رفتاری افراد در یک زمان و یک مکان ویژه پیرامون یک پدیده براساس باورهای وی می‌پردازد. کاربردهای این نظریه در ادبیات سازمان مدیریت در دو شاخه مدیریت رفتار سازمانی و فناوری سازمان قابل بحث بررسی است.

براساس تئوری عمل منطقی تمایل به یک رفتار براساس نگرش و هنجارهای ذهنی فرد پیرامون آن رفتار تعیین می‌شود. نگرش از باورهای عمیق فرد به نتایج رفتار و ارزیابی از نتایج ناشی می‌شود. هنجارهای ذهنی فرد نیز از باورهای ذهنی وی به انتظارات ادراک‌شده از یک گروه مرجع و انگیزه و تمایل به انطباق با این باورها و انتظارات شکل می‌گیرد. نظر به اهمیت این نظریه زیربنایی در این مقاله نظریه عمل منطقی مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.

پیدایش نظریه عمل منطقی فیشبین و آیزن

نظریه عمل منطقی (Theory of reasoned action) توسط توسط آیسک آیزن (Icek ajzen) و مارتین فیشبین (Martin fishbein) به سال ۱۹۷۵ مطرح شد. آنها در کتاب خود با عنوان «باور، نیت، نگرش و رفتار» مفهوم تئوری عمل منطقی را پایه‌گذاری کردند. براساس این مدل می‌توان انگیزه‌های رفتاری را در زمینه‌های مختلف شناسائی کرد.

آیسک آیزن و مارتین فیشبین

یک‌دهه بعد آیزن به سال ۱۹۸۵ این نظریه را بسط داد و نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده (TRA) را مطرح کرد. این نظریه نشان می‌دهد که رفتارهای ما صرفاً بر اساس انگیزه‌های درونی شکل نمی‌گیرند، بلکه تحت تأثیر ترکیبی از نگرش‌های شخصی، فشارهای اجتماعی و میزان کنترلی که بر آن رفتار احساس می‌کنیم، قرار دارند.

بعدها  دیویس از این نظریه در ارائه مدل پذیرش فناوری استفاده کرد و ونکاتش نیز با توسعه آن مدل UTAUT را ارائه کرد. در واقع دیویس، باگوزی و ونکاتش کوشش کردند با این نظریه به پیش‌بینی پذیرش فناوری‌های جدید نزد مشتریان بپردازند.

ابعاد نظریه عمل منطقی

ابعاد اصلی تئوری عمل منطقی عبارتند از:

• باورها
• نگرش
• نیت رفتار

فیشبین و ایزن معتقدند باورها سنگ بنای مدل تئوری رفتار منطقی است و از آن با عنوان Building Block ساختار مفهومی خود یاد می‌کنند. براساس مشاهدات مستقیم یا اطلاعات بدست آمده از منابع دیگر و یا فرایندهای استنباطی مختلف، یک فرد باورهایی پیرامون یکی پدیده خاص را شکل می‌دهد. به این ترتیب فرد باورهایی پیرامون خودش، اطرافیانش، سازمان‌ها و هر پدیده دیگری را شکل می‌دهد. این باورها است که در نهایت نگرش، نیت رفتاری و انجام یک رفتار خاص را شکل می‌دهد. فیشبین و آجزن معتقدند مجموعه باورهای فرد پایگاه اطلاعاتی او در زمینه اخذ هر تصمیمی می‌باشد.

ابعاد نظریه عمل منطقی

معادل واژه Attitude در فارسی، نگرش، ایستار، طرز رفتار، طرز تلقّى، پنداشت، طرز تفکر بر اساس مفروضات پیشین و مانند آن‌ها ترجمه شده است. در اصطلاح، تعاریف بسیاری در مدیریت و روان شناسی از نگرش شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود: نگرش یا طرز تلقی عبارت از آمادگی برای واکنش ویژه نسبت به یک فرد، شیء، فکر یا وضعیت است. نگرش مجموعه‌ای از اعتقادات، عواطف و نیات رفتاری نسبت به یک شیء، شخص یا واقعه است.

به عبارتی تمایل نسبتاً پایدار به شخصی، چیزی یا رویدادی است که در احساس و رفتار نمایان می‌شود. نگرش ارزیابی یا برآوردی است که به صورت مطلوب یا نامطلوب درباره شی یا فرد یا رویدادی صورت می‌گیرد. نگرش بازتابی از شیوه احساس فرد نسبت به یک چیز یا یک فرد است. مثلا هنگامی که می‌گوییم «کارم را دوست دارم» نگرش خود را درباره کار ابراز می‌نماییم.

جایگاه نگرش در نظریه عمل منطقی

نگرش (Attitude) یعنی ارزیابی عمومی شما از یک رفتار یا یک واقعیت یا یک چیز. مثلا نگرش شما نسبت به کمک به متکدیان خیابانی می‌تواند مثبت باشد و آن را عملی انسانی بدانید. اما از نظر فردی دیگر، ممکن است این عمل یک ضد ارزش و عامل گسترش فرهنگ گدایی باشد. ولی پرسش این است که چه چیزی این نگرش‌ها را شکل می‌دهد و می‌سازد؟ چگونه یک نفر نگرش منفی نسبت به یک عمل دارد و فرد دیگری نگرش مثبت به آن عمل دارد؟

پاسخ این است: باور (Belief). یعنی این باورهای ما هستند که باعث شکل‌گیری نگرش ما نسبت به یک موضوع می‌گردند. اگر شما مثلا باور داشته باشید که پول دادن به متکدیان باعث زشت شدن چهره شهر می‌شود، این باور می‌تواند در ایجاد نگرش منفی در شمانسبت به پول دادن به متکدیان موثر باشد. برعکس، اگر شما باور داشته باشید که پول دادن به متکدیان باعث حل مشکل یک عده بدبخت می‌شود، بنابراین این باور ممکن است باعث ایجاد نگرش مثبت در شمانسبت به پول دادن به متکدیان بشود.

ویژگی‌های تئوری عمل منطقی

از نظر تئوریک، کسی که بیشتر از همه به ارتباطات بین باورها و نگرش‌ها پرداخته است، آیزن و خالق تئوری مشهور رفتار برنامه‌ریزی شده است. در این تئوری یک متغیر وابسته داریم به نام تصمیم (Intention)، که این متغیر خود باعث بروز رفتار (Behavior ) می‌شود. هر کس برای اینکه به کاری مبادرت ورزد لازم است که ابتدا تصمیم به انجام آن کار بگیرد. خود این متغیر تصمیم، در تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده یک متغیر وابسته یا Outcome Variable است که براساس شکل فوق از باورها و نگرش‌های افراد ناشی می‌شود.

دانلود پایان‌نامه مدل پذیرش فناوری

عنوان: ارزیابی تمایل به خرید الکترونیکی توسط مشتری با استفاده از مدل پذیرش فناوری

مقطع: کارشناسی ارشد

مورد مطالعه: پایگاه پارس‌مدیر

رشته تحصیلی: مهندسی صنایع

دانشگاه: پیام نور تهران

سال دفاع: ۱۳۹۵

نمره دفاع: ۲۰

پیوست: فایل کامل به‌صورت ورد و پی‌دی‌اف همراه با تمامی فایل‌های داده و مستندات

سخن پایانی

نظریه عمل منطقی (TRA) یکی از بنیادی‌ترین نظریه‌ها در حوزه روانشناسی اجتماعی است که برای درک و پیش‌بینی رفتارهای انسانی طراحی شد. این نظریه توسط فیچبن و آیزن در دهه ۱۹۷۰ توسعه یافت و بر این فرض استوار است که انسان‌ها در تصمیم‌گیری‌های خود منطقی و آگاهانه عمل می‌کنند. به عبارت دیگر، رفتارهای ما تصادفی یا کاملاً غریزی نیستند، بلکه نتیجه پردازش ذهنی ما درباره نتایج مورد انتظار و تأثیرات اجتماعی هستند. این دیدگاه، انسان را به‌عنوان موجودی منطقی در نظر می‌گیرد که بر اساس اطلاعات، تجربیات و محیط اجتماعی خود، تصمیماتی می‌گیرد که به نظرش بهترین انتخاب ممکن هستند.

یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که این نظریه مطرح می‌کند، “قصد رفتاری” است. طبق این نظریه، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده یک رفتار، قصد انجام آن است. به بیان ساده‌تر، اگر کسی تصمیم به انجام یک رفتار داشته باشد، احتمال بیشتری دارد که آن را انجام دهد. با این حال، این نظریه یک نقطه ضعف مهم دارد: فرض می‌کند که افراد همیشه کنترل کامل بر رفتار خود دارند. اما در دنیای واقعی، بسیاری از رفتارها تحت تأثیر محدودیت‌های بیرونی یا شرایط شخصی قرار می‌گیرند.

منبع: قصری، فریدون. مدیریت فناوری اطلاعات. تهران: پارس‌مدیر.