روایی محتوایی (محاسبه CVR و CVI)

روایی محتوایی (Content validity) نشان می‌دهد یک مقیاس یا پرسشنامه تا چه میزان همه جنبه‌های سازه موردنظر را مورد سنجش قرار می‌دهد. در این نوشتار دو راهکار کمی برای سنجش اعتبار محتوای یک پرسشنامه یعنی CVR و CVI آموزش داده خواهد شد.

انواع روایی محتوایی

دو راهکار کمی و مرسوم برای سنجش روایی محتوای پرسشنامه عبارتند از:

• نسبت روایی محتوایی (CVR)
• شاخص روایی محتوایی (CVI)

به‌طور کلی روایی پرسشنامه (Validity) به این سوال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد. روش‌های متعددی برای سنجش روایی وجود دارد که روایی محتوایی از طریق محاسبه CVR و CVI مرسوم ترین آنها است.

گاهی روایی محتوایی را مترادف با روایی صوری در نظر می‌گیرند. روایی صوری روش ساده‌ای است که پرسشنامه در اختیار اساتید و خبرگان حوزه قرار داده می‌شود و از آنها در مورد اعتبار پرسشنامه نظرخواهی می‌شود.

نسبت روایی محتوایی (CVR)

نسبت روایی محتوایی (Content Validity Ratio) یا CVR یک روش سنجش روایی پرسشنامه است. این نسبت توسط لاوشه (Lawshe) که یک گته مردی در عرصه روش تحقیق است، طراحی شده است. جهت محاسبه این نسبت از نظرات کارشناسان متخصص در زمینه محتوای آزمون مورد نظر استفاده می‌شود. ابتدا اهداف آزمون برای خبرگان توضیح داده می‌شود و تعاریف عملیاتی مربوط به محتوای سؤالات بیان می‌شود. سپس از آنها خواسته می‌شود تا هریک از سؤالات را بر اساس طیف سه بخشی لیکرت طبقه بندی کنند:

• گویه ضروری است.
• گـویه مفید است ولی ضروری نیست.
• گویه ضرورتی ندارد.

پس از گردآوری دیدگاه خبرگان با استفاده از رابطه زیر می‌توان CVR را محاسبه کرد:

در این فرمول داریم:

N: تعداد کل متخصصین

Ne : تعداد متخصصینی که گزینه ضروری را انتخاب کرده‌اند.

برای حصول اطمینان از اعتبار گویه‌ها باید عدد حاصل با آستانه پذیرش براساس تعداد خبرگان مقایسه شود.

جدول نسبت روایی محتوایی (CVR)

بر اساس تعداد خبرگانی که سؤالات را مورد ارزیابی قرار داده اند، حداقل مقدار CVR قابل قبول بر اساس جدول زیر تعیین می‌شود. سؤالاتی مقدار CVR محاسبه شده برای آن‌ها کمتر از میزان مورد نظر با توجه به تعداد خبرگان ارزیابی کننده سؤال باشد، باید از آزمون کنار گذاشته شوند. به علت اینکه بر اساس CVR بدست آمده، روایی قابل قبولی ندارند.

شاخص روایی محتوایی (CVI)

شاخص روایی محتوایی (Content Validity Index) یا CVI نیز برای سنجش روایی پرسشنامه استفاده می‌شود. این شاخص CVI توسط والتز و باسل (Waltz & Bausell) ارائه شده است. برای محسابه CVI از خبرگان خواسته می‌شود میزان مرتبط بودن هر گویه را با طیف چهار قسمتی زیر مشخص کنند:

• غیر مرتبط
• نیاز به بازبینی اساسی
• مرتبط اما نیاز به بازبینی
• کاملاً مرتبط

تعداد خبرگانی که گزینه ۳ و ۴ را انتخاب کرده اند را بر تعداد کل خبرگان تقسیم کنید. ملاک تفسیر به صورت‌زیر است:

• اگر مقدار حاصل از ۰/۷ کوچکتر بود گویه رد می‌شود.
• اگر بین ۰/۷ تا ۰/۷۹ بود باید بازبینی انجام شود.
• اگر از ۰/۷۹ بزرگتر بود قابل قبول است.

بنابراین در این روش مانند CVR یک جدول به‌ازای تعداد خبرگان وجود ندارد و آستانه پذیرش را باید ملاک تصمیم قرار دهید.

سخن پایانی

برای سنجش دقیق نگرش یا دیدگاه افراد نسبت به یک پدیده، ابتدا باید از اعتبار ابزار اندازه‌گیری اطمینان حاصل کرد. در این راستا، یکی از روش‌های متداول، استفاده از نظر خبرگان برای ارزیابی کیفیت و تناسب گویه‌های پرسش‌نامه است. اگرچه می‌توان از شاخص‌های کمّی مانند CVR و CVI برای این ارزیابی بهره گرفت، اما به‌کارگیری هم‌زمان این دو روش مورد پرسش است. از سویی این دو روش می‌توانند مکمل خوبی برای هم باشند. منتقدان نیز معتقدند ممکن است نتایج ناهمخوان ارائه دهند و تحلیل را با چالش مواجه سازند؛ انتخاب یکی از این روش‌ها بر اساس هدف پژوهش کفایت می‌کند.

دانلود مقاله روایی محتوایی لاوشه

منبع: حبیبی، آرش؛ سرآبادانی، مونا. (۱۴۰۱). آموزش کاربردی SPSS. تهران: نارون.

سوالات متداول

آیا می توان در یک مطالعه هم از CVI و هم از CVR استفاده کرد؟

بله، در مطالعاتی که به طراحی یا اعتبارسنجی ابزارهایی مانند پرسش‌نامه می‌پردازند، می‌توان هم‌زمان از هر دو استفاده کرد. از سویی CVR برای بررسی ضرورت هر گویه با استفاده از نظرات خبرگان به‌کار می‌رود، در حالی‌که CVI میزان تناسب، وضوح و شفافیت گویه‌ها را می‌سنجد. استفاده توأمان از این دو شاخص روشی رایج و معتبر برای تقویت روایی محتوای ابزار پژوهش است. البته اگر تعداد سوالات خیلی زیاد یعنی بالای ۳۰ سوال باشد استفاده همزمان از هر دو روش مورد تردید است.