روایی و پایایی تحقیق کیفی

روایی و پایایی تحقیق کیفی نشان می‌دهد که کدگذاری انجام شده تا چه میزان قابل اعتماد است و به درستی انجام شده است. البته مفهوم روایی و پایائی در روش تحقیق کیفی با آنچه که پژوهشگران از تحقیقات کمی به خاطر دارند تا حدودی متفاوت است.

یکی از پرسش‌هایی که همیشه پژوهشگران می‌پرسند این است که چه معیارهایی برای اعتبارسنجی تحقیقات کیفی وجود دارد؟  به طور کلی چهار معیار کیفی شامل «باورپذیری»، «انتقال‌پذیری»، «تایید‌پذیری» و «اطمینان‌پذیری» توسط لینکلن و گوبا مطرح شده است. همچنین چهار معیار کمی شامل «ضریب هولستی»، «پی‌اسکات»، «کاپای کوهن» و «آلفای کرپیندورف» نیز مطرح است. برای بررسی بیشتر مقاله پایایی تحقیقات کیفی را مطالعه کنید.

به‌طور کلی سنجش روایی و پایائی در تحقیقات کیفی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با این حال، اگر مفاهیمی چون اعتبار و پایایی در حوزه‌ی روش‌شناسی، در دوره‌ی اثباتی با اصول و قوانین مشخص و جهان‌شمولی به کاربرده می‌شدند، در دوره‌ی پسا اثباتی امروزین که توجه به تحقیقات کیفی بیشتر از گذشته نمود پیدا کرده است، این اصول، حالت جهان‌شمولی خود را از دست داده‌اند. صاحب نظران حوزه تحقیق کیفی بر کاربرد تکنیک‌های معمول اعتبار و پایایی حوزه کمی در پژوهش کیفی از تاکید دارند و برخی نیز رویکرد متفاوتی اتخاذ کرده‌اند. بر این اساس، مقاله حاضر در نظر دارد ضمن آموزش تحلیل کیفی و معرفی ماهیت روش‌های تحقیق کیفی به ایجاز و طرح مفاهیم اعتبار و پایایی در سنت آن، کاربرد اعتبار و پایایی را در تحقیقات کیفی روشن نماید.

مفهوم روایی و پایایی در تحقیق کیفی

باتوجه به ویژگی‌های ذکر شده برای پژوهش کیفی و داشتن ریشه‌های تفسیری و تاویلی آن، مبحث اعتبار از جمله مباحث قابل بحث در این حوزه است و از دیرباز در بین پژوهشگران کیفی در خصوص چگونگی کسب اعتبار تحقیق و چگونگی اطمینان از آن مباحث متعددی صورت پذیرفته است. اعتبار به این موضوع م یپردازد که آیا موضوعی که ادعا می‌شود، به طور واقعی بررسی شده است؟ (مشابهت با کمی). نکته ی افتراق این است که در  تحقیقات کمی، ایده‌های اعتبار بر شیوه هایی نظیر اعتبار مقیاس‌های رتبه بندی مورد استفاده در یک مصاحبه ی ساختارمند متمرکز می‌شود، اما در تحقیقات  کیفی توجه به اعتبار تفاسیر است.

برای تحلیل کیفی مصاحبه‌های تخصصی مقطع کارشناسی ارشد و دکتری با پارس مدیر ارتباط برقرار کنید.

مفهوم اعتبار در تحقیقات کیفی از منظرهای مختلفی به کار رفته است. این مفهوم واحد نبوده، بلکه مفهومی پیچیده و فراگیر و هم هجانبه بوده است. کاربرد این مفهوم در پروژه‌ها و مطالعات تحقیق اجتناب ناپذیر بوده است. هرچند که بعضی از پژوهشگر ان کیفی عنوان داشت هاند که اعتبار در تحقیقات کیفی کاربردی ندارد، اما در نهایت استفاده از مقیاسی را برای تحقیقات‌شان و کنترل صلاحیت آن، لازم دیده اند. برای مثال، کرسول و میلر تحت تأثیر این قرار می‌گیرد که یک پژوهشگر، چه مفروضات پارادایمی را در مطالعه ی خود انتخاب نموده است. با وجود این، هر کدام از پژوهشگران از منظر دیدگاه خودی به موضوع اعتبار نگریسته و در کاربرد آن از مفاهیم متعددی، نظیر کیفیت، دقت و قابلیت اعتماد استفاده کرده است.

روش‌های سنجش روایی و پایایی تحقیق کیفی

روش هایی برای سنجش روایی و پایایی تحقیق کیفی پیشنهاد شده است. گوبا و لینکن قابلیت اعتماد را به عنوان معیاری برای جایگزینی روایی و پایایی مطرح ساخته اند که متشکل از چهار مفهوم جزئی‌تر تشکیل شده است:

• قابلیت اعتبار
• قابلیت انتقال
• قابلیت تأیید
• اطمینان پذیری

قابلیت اعتبار یا باور پذیری
معادل روایی در پژوهش‌های کمی است یعنی میزان و درجه اعتماد به واقعی بودن یافته‌ها برای شرکت کنندگان در پژوهش.

قابلیت انتقال یا انتقال پذیری 
جایگزین اعتبار بیرونی در پژوهش‌های کمی است و به معنی قابلیت تعمیم پژوهش به سایر حوزه‌ها و زمینه‌های مشابه است.

قابلیت تأیید یا تأییدپذیری 
به معنای پرهیز از سوگیری است، اما در پژوهش‌های کمی به معنی قدرت تحلیل و دقت داده‌ها و میزان تأیید آن‌ها است. بیانگر تلاش پژوهشگر در جهت احراز شاخص عینیت در پژوهش است.

اطمینان پذیری 
معادل پایایی در پژوهش کمی است. به درجه بازیافت و تکرار پذیری داده‌ها توسط سایر پژوهشگران اطلاق می‌شود.
در پژوهش کیفی از چهار روش برای تأمین پایایی استفاده می‌شود:
استفاده از فرآیندهای ساختار یافته از مصاحبه‌های همگرا
سازمان دهی فرآیندهای ساخت یافته برای ثبت، نوشتن و تفسیر داده ها
وجود حداقل دو نفر برای انجام مصاحبه به صورت جداگانه اما موازی با یکدیگر و مقایسه یافته‌های دو ویا چند پژوهشگر

معیارهای کمی برای سنجش اعتبار تحقیق کیفی

همچنین چهار معیار کمی  نیز برای سنجش روایی و پایایی تحقیق کیفی مطرح شده است:

• ضریب هولستی
• پی‌اسکات
• کاپای کوهن
• آلفای کرپیندورف

برای محاسبه پایایی با روش هولستی متون در دو مرحله کدگذاری می‌شوند. در نهایت پایایی براساس درصد توافق مشاهده شده محاسبه می‌شود. روش هولستی ساده و کاربردی است اما اشکال آن این است که نمی تواند مشخص نماید که چه میزان توافق بین کد گذاران ناشی از شانس و چه میزان ناشی از تعداد طبقات در تحلیل است. اسکات برای خنثی کردن اثر شانس شاخص فی را مطرح ساخت. ضریب کاپای کوهن و Pi اسکات در نحوه محاسبه توافق مورد انتظار با هم متفاوت هستند.

خلاصه و جمع‌بندی

روش‌های پژوهش کیفی محصول نگرشی جدید به تحقیق در فرایند گذار از کمیت گرایی پوزیتویسم به ذهنیت گرایی پدیدارشناسی و تاویل هستند. کوشش در جهت پرهیز از آمارگرایی صرف و تعریف تمام جنبه‌های ذهنیت انسانی با اعداد و ارقام و مشاهده ی رفتار به صورت طبیعی آن، از جمله ی نخستین اهداف پژوهش کیفی بود. بی تردید، حرکت روش تحقیق از شیو ه‌های کمی به کیفی، معلول فرایند گسترده ی تغییرات در حوزه‌های تئوریک علوم انسانی و اجتماعی بوده است. پوزیتیویسم با توجه به ماهیت و نگرش آن معتقد به کاربرد رو شهای علوم طبیعی در علوم انسانی بود و این البته با روح تحقیق کمی که در آن بر قیاس، نظریه سازی و کوشش در جهت تایید یا ابطال فرضیات با تکیه بر آمار تاکید می‌شد، سازگار بود.