پایائی پرسشنامه

پایائی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری
پایایی پرسشنامه Reliability نشان میدهد ابزار اندازهگیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می دهد. قابلیت اعتماد که واژه هایی مانند پایایی، ثبات و اعتبار برای آن به کار برده میشود و معادل انگلیسی آن Reliability است، یکی از ویژگی های ابزار اندازه گیری (پرسشنامه یا مصاحبه یا سایر آزمون های علوم اجتماعی) است. از جمله تعریف هایی که برای قابلیت اعتماد ارائه شده است می توان به تعریف ارائه شده توسط ایبل و فریسبی (۱۹۸۹) اشاره کرد: «همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات در یک آزمون معادل که به صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به دست آمده است.»
پایائی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد و همچنین روایی پرسشنامه (اعتبار یا Validity) یک پرسشنامه یا ابزار اندازه گیری، از موضوعات بسیار مهم در امر جمع آوری اطلاعات و مشاهدات میباشد که متاسفانه گاهی مورد غفلت قرار میگیرد. با توجه به این امر معمولا دامنه ضریب قابلیت از صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی وی را می سنجد.لازم به ذکر است که قابلیت اعتماد در یک آزمون میتواند از موقعیتی به موقعیت دیگر و از گروهی به گروه دیگر متفاوت باشد.
برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده میشود که عبارتند از:
- اجرای دوباره (روش بازآزمایی)
- روش موازی (همتا)
- روش تصنیف (دو نیمه کردن)
- روش کودر- ریچاردسون
- روش آلفای کرونباخ

انواع روش های سنجش پایایی پرسشنامه
اجرای دوباره آزمون یا روش بازآزمایی
این روش عبارت است از ارائه یک آزمون بیش از یک بار در یک گروه آزمودنی تحت شرایط یکسان. برای محاسبه پایائی پرسشنامه با این روش، ابتدا ابزار اندازه گیری بر روی یک گروه آزمودنی اجرا شده و سپس در فاصله زمانی کوتاهی دوباره در همان شرایط، آزمون بر روی همان گروه اجرا میشود. نمرات بدست آمده از دو آزمون مورد نظر قرار گرفته و ضریب همبستگی آنها محاسبه میشود. این ضریب نمایانگر قابلیت اعتماد (پایایی) ابزار است. روش بازآزمایی برای ارزیابی ثبات مولفه های یک ابزار اندازه گیری به کار میرود ولی با این اشکال نیز روبه رو است که نتایج حاصله از آزمون مجدد میتواند تحت تاثیر تمرین (تجربه) و حافظه آزمودنی قرار گرفته و بنابراین منجر به تغییر در قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری گردد.
روش موازی یا استفاده از آزمون های همتا
یکی از روشهای متداول ارزیابی قابلیت اعتماد در اندازه گیری های روانی- تربیتی استفاده از آزمون های همتا است که شباهت زیادی با یکدیگر دارند ولی کاملا یکسان نیستند.
ضریب قابلیت اعتماد بر اساس همبستگی نمرات دو آزمون همتا به دست میآید. خطاهای اندازه گیری و کمبود یا عدم وجود همسانی میان دو فرم همتای آزمون (تفاوت در سوالات یا محتوای آنها) قابلیت اعتماد را کاهش میدهد.
ممکن است فرم های همتا به طور همزمان ارائه نگردد. در این صورت قابلیت اعتماد هم شامل ثبات و همسانی میشود. اگر فاصله اجرای فرم های همتا زیاد باشد و تغییراتی در ضریب قابلیت اعتماد مشاهده گردد، ممکن است که این تغییر مربوط به عوامل فردی (آزمودنی ها)، همتا نبودن آزمون ها و یا ترکیبی از هر دو باشد.
پایائی پرسشنامه به روش تنصیف (دو نیمه کردن)
این روش برای تعیین هماهنگی درونی یک آزمون به کار میرود. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، سوال های (اقلام) یک آزمون را به دو نیمه تقسیم نموده و سپس نمره سوال های نیمه اول و نمره سوال های نیمه دوم را محاسبه میکنیم. پس از آن همبستگی بین نمرات این دو نیمه را بدست میآوریم. ضریب همبستگی به دست آمده برای ارزیابی قابلیت اعتماد کل آزمون مورد استفاده قرار میگیرد. برای محاسبه پایائی پرسشنامه کل آزمون از فرمول -اسپیرمن- براون- برای این مورد استفاده میشود:
(۱+همبستگی بین دو نیمه) / ۲ * همبستگی بین دو نیمه = ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون
برای مثال آزمونی با ۸۰ سوال به ۳۵ دانشجوی سال اول ارائه شده است. آزمون به دو نیمه (۴۰ سوال) تقسیم شده است. همبستگی میان نمرات دو تست r=0.7 میباشد. قابلیت اعتماد کل آزمون به قرار زیر است:
۲*۰.۷ / (۱+۰.۷) = ۰.۸۲ = ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون
پایائی پرسشنامه به روش کودر- ریچاردسون
کودر و ریچاردسون دو فرمول را برای محاسبه هماهنگی درونی آزمون ها ارائه نموده اند. فرمول اول برآوردی از میانگین ضرایب قابلیت اعتماد برای تمام طرق ممکن تنصیف (دو نیمه کردن) را به دست میدهد. این ضریب برابر است با:

فرمول محاسبه کودر-ریچاردسون
که در آن :
n تعداد سوال ها – p نسبت پاسخ های صحیح – q نسبت پاسخ های غلط – S2 واریانس نمرات کل
فرمول دوم: برای استفاده از فرمول دوم باید سطح دشواری سوال های آزمون یکسان باشد:
که در آن :
n تعداد سوال ها – S2 واریانس نمره های کل – x̄ میانگین نمرات
برای محاسبه پایائی پرسشنامه با این روش، نیازی به داشتن نسبت پاسخ های صحیح و غلط نیست، بلکه در دست داشتن واریانس نمره های کل و میانگین نمرات کفایت میکند.
برای مثال، آزمونی دارای ۴۰ سوال است. این آزمون به گروهی از دانش آموزان داده شده است. میانگین نمره های آزمون ۲۵ و واریانس کل ۲۶ محاسبه شده است. سطح دشواری سوال ها نیز یکسان است.
روش آلفای کرونباخ
یکی دیگر از روشهای محاسبه پایائی پرسشنامه استفاده از فرمول آلفای کرونباخ است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه ها یا آزمونهایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کند بکار می رود. در این گونه ابزارها، پاسخ هر سوال می تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند.
برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هر زیر مجموعه سوال های پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه کرد.

فرمول محاسبه آلفای کرونباخ
که در آن:
نماد k تعداد سوالات یا گویههای پرسشنامه یا آزمون
نماد S2 واریانس زیر آزمون k ام.
و سیگمای S2 واریانس کل آزمون است.
برای مثال اگر پرسشنامه دارای سه زیر مجموعه سوال باشد، به طوری که واریانس هر زیر مجموعه به ترتیب ۶ ، ۴ و ۷ بوده و واریانس کل برابر با ۳۲ باشد، مقدار ضریب آلفای کرونباخ با استفاده از فرمول یاد شده به صورت زیر به دست میآید:
rα = (۳÷۲) × [۱- (۱۷÷۳۲)]= ۰.۸
مقدار صفر این ضریب نشان دهنده عدم قابلیت اعتماد و ۱+ نشان دهنده قابلیت اعتماد کامل است.
در خصوص آزمون آلفای کروبناخ مطالب دیگری نیز در بخش آموزش آزمون آلفای کرونباخ ارائه شده است.
پایایی ترکیبی
پایایی ترکیبی composite reliability یک معیار ارزیابی برازش درونی مدل است و براساس میزان سازگاری سوالات مربوط به سنجش هر عامل قابل محاسبه است. پایایی ترکیبی شباهت زیادی به روایی همگرا دارد و از همان پارامترهای روایی همگرا برای محاسبه پایایی مرکب استفاده می شود.

فرمول محاسبه پایایی ترکیبی
اعتبار سنجی به روش پی اسکات
معیار پی اسکات Scott’s pi توسط ویلیام اسکات به سال ۱۹۵۵ برای سنجش پایایی داده های اسمی طراحی شد. در این روش باید دو کدگذار (ارزیاب) داده ها را ارائه کنند و براساس همبستگی داده های این دو ارزیاب پایایی تعیین می شود. شاخص پی توسط کوهن اصلاح شد و با عنوان ضریب کاپا معرفی گردید.
Pi = (OA – EA) / (1-EA)
Kappa = (PAo – PAE)/ (1 – PAE )
مقدار PAo نمایانگر میزان توافق دو ارزیاب است.
مقدار PAE نیز نمایانگر میزان توافق مورد انتظار است.
برای مطالعه بیشتر به بحث پایایی تحقیقات کیفی رجوع کنید.
عوامل موثر بر ضریب پایایی پرسشنامه
پایائی پرسشنامه و یک آزمون تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد که عبارتست از :
۱- طول آزمون: علی الاصول آزمون های طولانی تر از قابلیت اعتماد بالاتری در مقایسه با آزمون های کوتاه برخوردارند. برای مثال ضریب قابلیت اعتماد یک آزمون ۶۰ سوالی میتواند بیشتر از یک آزمون ۴۰ سوالی باشد.
۲- سوال های مشابه از نظر محتوا و با سطح دشواری متوسط، قابلیت اعتماد آزمون را افزایش میدهد.
۳- ماهیت متغیر اندازه گیری شده نیز ضریب قابلیت اعتماد را تحت تاثیر قرار میدهد.
لازم به ذکر است که ضریب قابلیت اعتماد در تفسیر نتایج مهم بوده و شرط اساسی در انتخاب یک ابزار اندازه گیری است.
منبع اصلی: روش های تحقیق در علوم رفتاری، تالیف دکتر زهره سرمد، عباس بازرگان و الهه حجازی. ۱۳۷۶، موسسه نشر آگه، تهران.

روش تحقیق | 5460 بازدید | ۰۸ فروردین ۹۱
ماهیت متعییرها چگونه بر پایایی تاثیرءذار است؟؟
متاسفانه به درستی متوجه منظور نشدم. بطور کلی متغیرهای اسمی و رتبهای برای سنجش پایایی مناسب نیست و متغیرهای نسبی و فاصلهای که با طیف لیکرت مورد سنجش قرار گرفتهاند کاربرد دارد.
با سلام و عرض ادب
سوالی در ارتباط با روشهای سنجش پایایی داشتم. در مورد داده باینری (بله،خیر) آیا بایستی حتما از روش کودر-ریچاردسون استفاده شود یا استفاده از آلفای کرونباخ هم جایز است؟
فکر میکنم برای دادههای بلی و خیر بهتر است از روش موازی یا استفاده از آزمون های همتا (بازآزمون) استفاده کنیم.
هیچ منبع دقیقی برای پاسخ به این سوال ندارم و صرفاً براساس تجربه و دانش شخصی خودم پیشنهاد دادم.
سلام. گویه های که گرایش های مخالف دارند، آیا لازم است که جهت آنها متناسب با گویه های دیگر تغییر کند یا همان طوری باقی بمانند؟
متاسفانه پاسخی به این پرسش نداریم.