تخریب‌گرایی سازمان (Organizational Vandalism) به رفتارهای عامدانه‌ای گفته می‌شود که موجب آسیب رساندن به دارایی‌های فیزیکی، معنوی یا ساختاری یک سازمان می‌شود. این بدرفتاری سازمانی یکی از معضلات پنهان و در عین حال تأثیرگذار بر عملکرد و بهره‌وری سازمان‌هاست. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار، وندالیسم در سازمان مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.
مبانی نظری و تعریف تخریب‌گرایی سازمان (وندالیسم)
تخریب‌گرایی سازمان، مفهومی برگرفته از نظریه‌های رفتاری و روان‌شناختی در حوزه مدیریت منابع انسانی است. این پدیده با نظریه‌هایی همچون «رفتار ضدتولید» و «رفتار پرخاشگرانه سازمانی» مرتبط است. در این چارچوب، کارکنانی که دچار فشارهای روانی یا نارضایتی مزمن هستند، ممکن است رفتارهایی را از خود بروز دهند که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به سازمان آسیب بزند.
وندالیسم سازمانی را می‌توان به‌عنوان رفتاری هدفمند و عمدی در نظر گرفت که با نیت آسیب رساندن به ساختارها، دارایی‌ها یا شهرت سازمان انجام می‌شود. در اغلب موارد، این رفتارها در واکنش به شرایط محیطی سازمانی مانند رهبری ناکارآمد، تضادهای درون‌سازمانی یا نبود حمایت شغلی بروز می‌کنند.
برخی پژوهشگران این ناهنجاری سازمانی را در قالب «اعتراضات خاموش» نیز تحلیل کرده‌اند، جایی که کارمند از مسیرهای قانونی یا سازنده استفاده نمی‌کند بلکه از طریق رفتارهای مخرب سعی در ابراز نارضایتی دارد. بدین‌ترتیب، تخریب‌گرایی نه‌تنها یک مسأله فردی بلکه بازتابی از ناکارآمدی ساختاری نیز تلقی می‌شود.
اهمیت مسئله تخریب‌گرایی سازمان
شناخت و بررسی پدیده تخریب‌گرایی در سازمان‌ها از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت است:
- کاهش بهره‌وری: رفتارهای مخرب موجب اختلال در فرآیندهای کاری و کاهش بازدهی منابع انسانی می‌شوند.
- افزایش هزینه‌ها: خسارات فیزیکی و معنوی ناشی از این رفتارها هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیمی بر سازمان تحمیل می‌کنند.
- تضعیف فرهنگ سازمانی: رواج رفتارهای مخرب اعتماد، همکاری و اخلاق کاری را خدشه‌دار می‌کند.
- نقض امنیت اطلاعات: برخی از رفتارهای وندالیستی منجر به افشای اطلاعات حساس و آسیب‌پذیری امنیتی می‌شوند.
پدیده تخریب‌گرایی سازمان می‌تواند از سوی کارکنان ناراضی، ذی‌نفعان متضرر یا حتی عوامل بیرونی رخ دهد. این رفتارها معمولاً ناشی از نارضایتی، بی‌عدالتی ادراک‌شده، یا نبود حس تعلق سازمانی است. رفتارهایی مانند خراب کردن تجهیزات، افشای اطلاعات محرمانه، یا ایجاد اختلال در فرآیندهای کاری از مصادیق این پدیده‌اند.
خشونت سازمانی مفهومی مستقیم، تند و گاه فیزیکی در میان کارکنان است. در مقابل وندالیسم بیشتر ناظر بر تخریب اموال یا دارایی سازمان می‌باشد. در نتیجه، پیشگیری و مقابله با این رفتارها از الزامات مدیریت منابع انسانی و توسعه پایدار سازمان‌هاست.
ابعاد وندالیسم در سازمان
تخریب‌گرایی سازمان دارای ابعاد مختلفی است که شناخت آن‌ها برای مداخله مؤثر ضروری است:
- بعد فیزیکی: تخریب تجهیزات، وسایل یا زیرساخت‌های فنی سازمان.
- بعد روانی-اجتماعی: ایجاد جو مسموم، شایعه‌سازی یا رفتارهای منفی نسبت به همکاران و مدیران.
- بعد اطلاعاتی: افشای اسناد محرمانه، سرقت داده‌ها یا دستکاری در سیستم‌های اطلاعاتی.
- بعد ساختاری: تخریب در فرآیندها و سیاست‌های داخلی از طریق مقاومت پنهان یا تخریب تدریجی.
هر یک از این ابعاد می‌تواند به‌تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر اثرات مخربی بر پایداری سازمان داشته باشد. از این‌رو، تحلیل چندبعدی پدیده وندالیسم سازمانی گامی اساسی در طراحی راهبردهای مقابله‌ای محسوب می‌شود.
انواع تخریب‌گرایی سازمانی
وندالیسم یک پدیده رفتاری است و به‌لحاظ ماهوی در حوزه «مدیریت رفتار سازمانی» و رفتار فردی در دو بخش قابل بررسی است:
- تخریب اعتبار سازمان
- تخریب فیزیکی سازمان
تخریب اعتبار سازمان: به مجموعه‌ای از رفتارهای آگاهانه و عمدی گفته می‌شود که با هدف تضعیف وجهه، اعتماد عمومی یا جایگاه اجتماعی سازمان انجام می‌گیرد. این نوع رفتار، معمولاً در قالب بدگویی، افشای اطلاعات یا تخریب گفتاری درون یا بیرون از سازمان نمایان می‌شود.
تخریب فیزیکی سازمان: تخریب فیزیکی سازمان به اعمالی گفته می‌شود که به‌صورت آگاهانه یا ناشی از بی‌توجهی، موجب آسیب به اموال، تجهیزات یا منابع فیزیکی سازمان می‌شود. این رفتار اغلب در قالب بی‌احتیاطی عمدی، استفاده نابجا از منابع، یا خرابکاری بروز می‌یابد.
سخن پایانی
تخریب‌گرایی سازمان (وندالیسم) به‌عنوان یکی از چالش‌های رفتاری در محیط کار، نیازمند توجه ویژه از سوی مدیران و سیاست‌گذاران سازمانی است. این پدیده نه‌تنها بیانگر نارضایتی فردی است، بلکه از نبود انسجام، عدالت سازمانی و فرهنگ مشارکتی نیز حکایت دارد. برای کاهش این رفتارها، باید به ایجاد فضای سازمانی سالم، شفافیت در روابط کاری و پاسخ‌گویی به نیازهای روانی و اجتماعی کارکنان توجه شود. پیشگیری مؤثر از وندالیسم سازمانی به بهبود عملکرد، حفظ سرمایه انسانی و ارتقاء امنیت سازمانی منجر خواهد شد.
دانلود پرسشنامه تخریب‌گرایی سازمان
منبع: بیکر، شعبان؛ بیکر، موسی. مدیریت رفتار سازمانی. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
