مدیریت لجستیک زنجیره تامین (Logistics Management in Supply Chain) شامل مجموعه عملیات و فرایندهای برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل جریان کالا، خدمات و اطلاعات از مبدأ تا مقصد پایانی است. این مدیریت شامل هماهنگی میان منابع، انبارها، حمل‌ونقل، توزیع و سایر اجزای عملیاتی است که در عملکرد کلی زنجیره تأمین نقش دارند. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار، کلیدواژه کانونی مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.
تفاوت لجستیک و زنجیره تامین
یکی از مباحث مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع، تمایز قرار دادن بین مدیریت لجستیک و مدیریت زنجیره تامین است. لجستیک (Logistics) در فارسی به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری دلالت دارد. این فرایند شامل برنامه‌ریزی، انتقال و نظارت است. لجستیک تنها یکی از مراحل زنجیره تامین را شامل می‌شود و یکسان گرفتن این دو موضوع تا چه حد اشتباه و جبران ناپذیر است. در ادامه به تشریح بیشتر این موضوع پرداخته شده است.
لجستیک (Logistics) یا آمادگری به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری گفته می شود. این فرایند شامل ۳ گام اساسی است:
- برنامه‌ریزی
- انتقال
- نظارت
زنجیره تامین در یک تعریف ساده و خلاصه، شبکه‌ای از فعالیت‌ها با هدف‌های زیر است:
- توسعه محصول
- بازاریابی
- تهیه مواد و نیازهای اولیه
- مدیریت ارسال و تدارکات (لجستیک)
- به‌کارگیری روش‌های مدرن در تحقق اهداف سازمان
براساس این تعاریف، لجستیک تنها یکی از مراحل زنجیره تامین را شامل می‌شود و یکسان گرفتن این دو موضوع تا چه حد اشتباه و جبران ناپذیر است. در واقع، مدیریت زنجیره تامین در برگیرنده‌ی مدیریت لجستیک، اعم از روش‌های سنتی لجستیک و روش‌های مدرن، توسعه‌ی محصول، بازاریابی و خدمات مشتریان است.
تعریف مدیریت لجستیک زنجیره تامین
از منظر نظری، مدیریت لجستیک بخشی از مدیریت زنجیره تأمین محسوب می‌شود که وظیفه سازماندهی و بهینه‌سازی حرکت و نگهداری کالاها را از مبدأ تأمین‌کننده تا مصرف‌کننده نهایی بر عهده دارد. در این مسیر، هماهنگی میان تامین، انبارداری، توزیع، کنترل موجودی و حمل‌ونقل از عناصر کلیدی تلقی می‌شود.
در تعریف دقیق‌تر، مدیریت لجستیک زنجیره تأمین ترکیبی از برنامه‌ریزی استراتژیک و اجرای عملیاتی است که شامل تصمیم‌گیری درباره نوع وسیله نقلیه، مسیر حمل، سطح موجودی، مکان‌یابی مراکز توزیع و مدیریت تقاضا می‌شود. این سیستم در صورتی مؤثر خواهد بود که به کاهش هزینه، افزایش سرعت تحویل، بهبود خدمات مشتری و استفاده بهینه از منابع منجر شود.
در سطح کاربردی، بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند سامانه‌های مدیریت انبار (WMS)، رهگیری لحظه‌ای، و برنامه‌ریزی هوشمند لجستیک، سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا عملکرد زنجیره تأمین خود را پایدار و شفاف نگه دارند. بنابراین، مدیریت لجستیک نه‌تنها تسهیل‌کننده عملیات، بلکه ابزاری برای چابک‌سازی و افزایش انعطاف‌پذیری سازمان است.
مفهوم و تعریف لجستیک
این لغت ریشه‌ای یونانی دارد و در موارد نظامی برای جابجایی جنگ‌افزار، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌شود. در زبان یونانی، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند با نام LOGISTIKAS که وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده آنان بوده است.
در دیکشنری آکسفورد لجستیک به این صورت تعریف شده: قسمتی از علوم نظامی که وظیفه تهیه و تحویل آماد و جابجایی مواد و افراد و تجهیزات را دارد.
و در دیکشنری دیگری به این صورت تعریف شده است : مدت زمانی که برای مهیا کردن منابع مورد نیاز است.
همینطور لجستیک به صورت عمومی شاخه‌ای از علوم مهندسی است که سیستم‌های انسانی بجای سیستم‌های ماشینی ایجاد میکند.
گستره‌های مدیریت لجستیک عبارت هسنتند از:
- لجستیک داخل مرزهای یک کشور
- لجستیک داخلی
- لجستیک خارج از مرزهای کشور
لجستیک به کلیه فعالیت‌های هماهنگی اطلاق می‌شود که جهت بررسی، تحقیق، مطالعه و برآورد نیازها و احتیاجات اولیه در زمینه وسایل و تجهیزات، ماشینها و ابزارآلات، تاسیسات و قطعات از هر نوع و کلیه امور مربوط به تهیه، تولید، بیمه، نگهداری، انبارداری، توزیع، حمل و نقل، تنظیم و تهیه روش انجام کار، طراحی سیستم و دستور العمل و نظارت بر موارد فوق انجام می‌گیرد.
منافع مدیریت لجستیک زنجیره تامین
با توجه به جهانی‌شدن بازارها و تنوع تقاضا، نقش مدیریت لجستیک در موفقیت زنجیره‌های تأمین غیرقابل‌چشم‌پوشی است. هرگونه ناکارآمدی در این بخش می‌تواند منجر به افزایش هزینه، کاهش رضایت مشتری و از دست رفتن مزیت رقابتی شود.
- مدیریت موجودی
- مدیریت انبار (انبارداری)
- بهره‌وری سازمانی
- چابکی زنجیره تامین
- مدیریت حمل‌ونقل
- عملکرد مالی و غیرمالی
- مشتری‌محوری
- مزیت رقابتی پایدار
- مدیریت ارتباط با تامین‌کننده
دلایل اصلی اهمیت مدیریت لجستیک زنجیره تأمین:
کاهش هزینه‌های عملیاتی: از طریق بهینه‌سازی حمل‌ونقل و کاهش ضایعات.
افزایش سرعت پاسخگویی به مشتری: با برنامه‌ریزی دقیق موجودی و تحویل.
ارتقای شفافیت و رهگیری: از طریق فناوری‌های دیجیتال و ردگیری کالاها.
تقویت قابلیت انعطاف‌پذیری: در مواجهه با نوسانات تقاضا یا اختلالات زنجیره.
در نتیجه، مدیریت لجستیک به عنوان ستون فقرات زنجیره تأمین، کلید ایجاد ارزش برای مشتری و افزایش اثربخشی عملیاتی محسوب می‌شود.
ابعاد مدیریت لجستیک زنجیره تأمین
لجستیک آن قسمت از مدیریت زنجیره تامین است که کارایی و اثربخشی جریان روبه‌جلو و روبه‌عقب و نیز ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه بین نقطه آغازین زنجیره تا نقطه مصرف نهایی به‌منظور تامین نیازمندی‌های مشتریان زنجیره را برنامه‌ریزی میکند، به‌کارمیگیرد، و کنترل میکند.
مدیریت لجستیک در زنجیره تأمین دارای ابعاد متنوعی است که هر یک در بهینه‌سازی عملکرد نقش مهمی ایفا می‌کنند:
- برنامه‌ریزی حمل‌ونقل: انتخاب بهینه مسیرها، وسایل نقلیه و زمان‌بندی ارسال.
- مدیریت انبار و موجودی: تعیین سطوح بهینه موجودی و طراحی چیدمان انبار.
- رهگیری و کنترل اطلاعات: استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی برای پایش لحظه‌ای.
- یکپارچه‌سازی فناوری: بهره‌گیری از ERP، WMS، RFID و سایر ابزارهای دیجیتال.
- مدیریت بازگشت و لجستیک معکوس: رسیدگی به کالاهای مرجوعی یا بازیافتی.
طراحی هماهنگ این ابعاد موجب افزایش بهره‌وری، کاهش اتلاف منابع و بهبود خدمت‌رسانی می‌شود.
ترجمه مقاله مدیریت لجستیک زنجیره تامین
بدلیل پیشرفت‌های صورت گرفته در فناوری اطلاعات، مدیریت لجستیک (ترابری) با تغییراتی در عصر حاضر رو به رو شده است. در این مقاله، روش جدیدی برای ارزیابی لحظه به لحظه عملکرد کلی یک شبکه ترابری در مدیریت زنجیره تامین ارائه می‌شود. با استفاده از این روش می‌توان استراتژی‌های مربوط به مدیریت کانال‌هایی با عملکرد پایین را نیز شناسایی نمود. به این ترتیب می‌توان شبکه ترابری را در محیط‌های تصادفی، به شکلی به موقع مدیریت کرد و در نتیجه قدرت مدیریت زنجیره تامین افزایش می‌یابد.
عملکرد کلی شبکه ترابری تحت تاثیر عملکرد لحظه به لحظه کانال‌های مجزای ترابری است. می‌توان این عملکردها را با استفاده از فناوری‌های جدید اطلاعات و ارتباطات مانند RFID و غیره تعیین نمود. در این روش از کارت امتیازی فازی برای نشان دادن شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) استفاده شد. برای توصیف سناریوهای مختلف مدیریت این روش پیش‌نهادی، چند مثال عددی بیان گردید. در این مقاله موضوع لجستیک و زنجیره تامین از منظر کارت امتیازی متوازن بررسی شد. لازم به توضیح است کارت امتیازی متوازن توسط کاپلان و نورتون ارائه شد. این مقاله کاربرد منطق فازی در مدیریت را نشان می‌دهد.
دانلود ادبیات پژوهش لجستیک و زنجیره تامین
فصل دو شامل ادبیات پژوهش و مبانی نظری لجستیک و زنجیره تامین به صورت فایل ورد همراه با رفرنس فارسی و انگلیسی
سخن پایانی
مدیریت لجستیک زنجیره تأمین به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی موفقیت سازمان‌ها در بازارهای رقابتی، نیازمند نگاهی جامع و فناورانه است. این حوزه با تلفیق برنامه‌ریزی دقیق، فناوری پیشرفته و هماهنگی بین‌سازمانی، عملکرد زنجیره تأمین را از منظر هزینه، زمان و کیفیت بهینه می‌سازد. توجه به ابعاد مختلف این مدیریت و به‌روزرسانی مستمر آن، نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه به ایجاد تجربه مثبت برای مشتری و افزایش انعطاف سازمان در برابر تغییرات محیطی نیز کمک میکند. لجستیک در کنار تامین مواد اولیه، توسعه محصول، بازاریابی و توزیع بخشی کلیدی از مدیریت زنجیره تامین است و نقش مهمی در این زنجیره ایفا میکند. بنابراین بحث تفاوت لجستیک و زنجیره تامین از اساس اشتباه است و این دو در کنار هم قرار دارند.
منبع: کاعب، سلیمه. مدیریت زنجیره تامین. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
