رفتار اخلاقی کارکنان
رفتار اخلاقی کارکنان (Ethical Behavior) کنش‌ها و رفتارهای است که با اصول، ارزش‌ها و هنجارهای محترمانه و حرفه‌ای هم‌راستا باشد. این برخورد در سطح رفتار فردی، گروهی و سازمانی در راستای بهبود روابط مبتنی بر احترام با ارباب‌رجوع و مشتری است.
رفتار اخلاقی کارکنان از مهم‌ترین مؤلفه‌های سرمایه انسانی و بنیان‌گذار اعتماد سازمانی به‌شمار می‌رود. در شرایط پیچیده سازمانی امروز، سازمان‌هایی موفق‌ترند که بتوانند اخلاق حرفه‌ای را در سطوح مختلف رفتارهای فردی و گروهی نهادینه کنند. سازمان‌ها نه‌فقط با اهداف اقتصادی، بلکه با نقش اجتماعی و مسئولیت‌های انسانی خود نیز تعریف می‌شوند.
در جهانی که اعتماد و شفافیت در رأس انتظارات ذی‌نفعان قرار دارد، رفتارهای اخلاقی منابع انسانی، دیگر یک فضیلت شخصی نیست؛ بلکه ضرورتی راهبردی برای بقا و رشد سازمان‌هاست. نظر به اهمیت موضوع در این نوشتار کوشش بر آن است تا رفتار اخلاقی کارکنان مفهوم‌سازی و تعریف شود.
تعریف رفتار اخلاقی کارکنان
رفتار اخلاقی کارکنان به مجموعه‌ای از کنش‌ها، تصمیم‌ها و نگرش‌هایی اطلاق می‌شود که با اصول اخلاقی، مسئولیت‌پذیری و انصاف در محیط کاری هم‌راستاست. در سازمان‌های کنونی سرمایه اخلاقی سازمان عامل بسیار حیاتی برای موفقیت در عرصه‌های گوناگون است.
اخلاق کاری (Work Ethics) سیستمی از ارزش‌ها، باورها، اعتقادات و اصول مشترک است که برای تشخیص اعمال درست و نادرست استفاده می‌شود. براساس این نظام اخلاقی نیک و بدهای سازمان مشخص می‌شود و عمل بد از خوب متمایز می‌گردد.
اخلاق سازمانی (Organizational ethics) ارزش‌ها، هنجارها، باورها و اصول پذیرفته‌شده‌ای است که رفتار مدیران و کارکنان سازمان را شکل می‌دهد. در واقع عبارت است از بررسی و عمل به رفتار اخلاقی در سازمان که شامل توضیح و ارزیابی ارزش‌های ریشه دار در سیاست‌ها و اعمال سنتی و جستجوی سازوکارهایی برای اخلاقی نمودن عملکردها است.
اخلاق حرفه‌ای (Professional ethics) استانداردهای فردی و سازمانی از رفتار مورد انتظار و تائید شده در یک حرفه مشخص است. اخلاق مسئله‌ای کلیدی برای انسان است و قدمتی به بلندای تاریخ بشریت دارد.
اهمیت و ضرورت رفتار اخلاقی کارکنان
ریشه واژه اخلاق نشأت گرفته از واژه یونانی ethicos به معنی اقتدار رسوم و سنت است. این مفهوم ریشه در نظریه‌های کلاسیک اخلاق نظیر اخلاق وظیفه‌گرای کانت و سودگرایی میل دارد. در نظریه‌های سازمانی نوین، مانند «اخلاق فضیلت‌مدار» و «اخلاق گفت‌وگویی» نیز بازتاب یافته است. از دهه ۱۹۸۰ به بعد، با گسترش مفاهیم اخلاق سازمانی و مسئولیت اجتماعی، مطالعات بسیاری پیرامون عوامل فردی، ساختاری و فرهنگی مؤثر بر رفتار اخلاقی شکل گرفت.
رفتار اخلاقی کارکنان دارای ابعادی چون صداقت، عدالت‌خواهی، احترام متقابل، رازداری، تعهد سازمانی، مسئولیت‌پذیری و پرهیز از سوءاستفاده از قدرت است. این رفتارها تحت تأثیر عوامل متعددی شکل می‌گیرند، از جمله:
- ویژگی‌های فردی: باورهای اخلاقی، شخصیت، وجدان کاری
- عوامل سازمانی: فرهنگ سازمانی، رهبری اخلاقی، قوانین و نظام پاداش
- ملاحظات بیرونی: ارزش‌های اجتماعی، فشارهای نهادی، و رسانه‌ها
احترام و اخلاق‌مداری، شالودهٔ روابط سالم و پایدار در هر سازمانی است. کارمندی که با تواضع، صداقت و رعایت شأن انسانی با دیگران برخورد می‌کند، نه‌تنها اعتماد و همدلی را در محیط کار تقویت می‌سازد، بلکه نماینده‌ای شایسته از فرهنگ سازمانی تلقی می‌شود.
اهمیت و ضرورت رفتار اخلاقی کارکنان
نهادینه‌سازی رفتار اخلاقی در کارکنان موجب ارتقاء سرمایه اجتماعی درون‌سازمانی، تقویت اعتماد عمومی، افزایش رضایت ارباب‌رجوع، و کاهش فساد و تخلف سازمانی می‌شود. در مقابل، غفلت از آموزش، پایش و تشویق رفتارهای اخلاقی، سازمان را در معرض بحران‌های مشروعیت و کاهش اثربخشی قرار می‌دهد.
امروزه سازمان‌هایی موفق‌ترند که نه‌تنها برای کارکنان وظیفه تعیین می‌کنند، بلکه برای کنش‌های اخلاقی آنان نیز نظام‌مند سیاست‌گذاری می‌نمایند. در این میان، رفتار کارکنان در مواجهه با همکاران، ارباب رجوع، مدیران و فرآیندهای سازمانی، بازتابی مستقیم از نگرش اخلاقی نهادینه در محیط کار است.
سخن پایانی
رفتار اخلاقی کارکنان نه از طریق الزام بیرونی، بلکه با درک درونی از مسئولیت انسانی شکوفا می‌شود. سازمانی که محیطی بر پایه احترام، انصاف و گفتگو فراهم آورد، بیش از هر نظارت بیرونی می‌تواند اخلاق‌مداری را در دل کارکنان نهادینه سازد. از این‌رو، توجه به اخلاق در آموزش، ارزیابی عملکرد، و الگوهای رهبری، ضرورت اجتناب‌ناپذیر امروز سازمان‌های هوشمند است.
در نهایت، بازسازی سرمایه اخلاقی در محیط‌های اداری و دولتی نیازمند نگاهی چندبُعدی، آینده‌نگر و فراسازمانی است؛ نگاهی که اخلاق را نه‌تنها در قالب منشور و آیین‌نامه، بلکه در رفتار روزمره، روابط انسانی و تصمیم‌های کوچک و بزرگ سازمانی جاری سازد. بنابراین باید منابع انسانی سازمان از یک نظام ارزشی دقیق و اصولی در ارائه خدمات به مشتریان پیروی کنند.
پرسشنامه رفـتار اخـلاقی کارکنان
پرسشنامه اخلاق کاری + پرسشنامه اخلاق حرفه‌ای + پرسشنامه اخلاق سازمانی
منبع: جغتاپور، پیروز. اخلاق سازمانی. تهران: پارس‌مدیر.
