حکمرانی اخلاقی (Ethical Governance) به معنای به‌کارگیری اصول اخلاقی در فرآیندهای تصمیم‌گیری و مدیریت منابع عمومی است. این نوع حکمرانی خوب، به ویژه در جوامع معاصر که با بحران‌های مشروعیت و اعتماد عمومی روبه‌رو هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
حکمرانی اخلاقی تلاش دارد تا شفافیت، عدالت، پاسخگویی و صداقت را به‌عنوان مؤلفه‌های کلیدی در فرآیندهای مدیریتی و سیاست‌گذاری عمومی تقویت کند. در جهانی که فساد اداری، تبعیض و بی‌عدالتی چالش‌های اساسی حکمرانی خردمندانه محسوب می‌شوند، بهره‌گیری از چارچوب‌های اخلاقی می‌تواند اعتماد عمومی را بازسازی و پایداری اجتماعی را تضمین کند.
حاکمیت موضوعی است که اگر در منشور اخلاقی سازمان لحاظ شود از مشروعیت برخوردار خواهد شد. حاکمیت اخلاق‌محور نه تنها به نهادهای حاکمیتی اعتبار می‌بخشد بلکه مسیر توسعه پایدار را هموار می‌سازد. نظر به اهمیت موضوع، در این نوشتار، کلیدواژه کانونی «حکمرانی اخلاقی» مفهوم‌سازی و تعریف خواهد شد.
مبانی نظری و تعریف حکمرانی اخلاقی
حکمرانی اخلاقی ریشه در فلسفه‌های سیاسی و اخلاقی دارد که همواره بر نقش اخلاق در عرصه مدیریت عمومی تأکید کرده‌اند. از نظر نظریه‌پردازان کلاسیک همچون ارسطو تا متفکران مدرن نظیر جان رالز، پیوند اخلاق و سیاست موضوعی بنیادین بوده است. به باور این اندیشمندان، حاکمیت نه تنها باید کارآمد باشد، بلکه باید اخلاق‌مدار نیز باشد.
در تعریف عملیاتی، حکمرانی اخلاقی عبارت است از مجموعه‌ای از سیاست‌ها، فرآیندها و نهادها که در آن‌ها اصول اخلاق‌محور نظیر صداقت، عدالت، احترام به حقوق بشر و شفافیت به‌طور نظام‌مند اعمال می‌شود. این رویکرد به دنبال آن است که منافع عمومی در اولویت قرار گرفته و تصمیم‌گیری‌ها به دور از منافع شخصی و گروهی انجام گیرد.
همچنین حاکمیت اخلاق‌محور مستلزم وجود نهادهای نظارتی مؤثر و نظام‌های بازخورد شفاف است. بدون ساختارهای کنترلی قوی، حتی نیت‌های اخلاقی نیز ممکن است به نتیجه نرسند. از این رو، اخلاق در حاکمیت نه صرفاً یک آرمان، بلکه یک ضرورت نهادی است که در سازوکارهای اجرایی باید نهادینه شود.
اهمیت و ضرورت حکمرانی اخلاقی
در دنیای کنونی، اهمیت حکمرانی اخلاقی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. در مواجهه با چالش‌هایی نظیر فساد، بی‌اعتمادی عمومی، و نابرابری اجتماعی، حکمرانی اخلاقی به‌عنوان رویکردی نجات‌بخش مطرح است. اهمیت حاکمیت اخلاق‌محور را می‌توان در محورهای زیر بررسی کرد:
افزایش اعتماد عمومی: زمانی که تصمیم‌گیران به اصول اخلاقی پایبند باشند، شهروندان احساس امنیت و رضایت بیشتری از نظام حاکمیتی دارند.
کاهش فساد و سوءاستفاده از قدرت: شفافیت و پاسخگویی از اصول بنیادین حکمرانی اخلاقی هستند که با سازوکارهای پیشگیری از فساد هم‌راستا هستند.
توسعه پایدار و عدالت اجتماعی: حکمرانی اخلاقی باعث می‌شود منافع عمومی بر منافع فردی و گروهی غلبه پیدا کند.
بهبود تصویر بین‌المللی کشورها: دولت‌هایی که اصول اخلاقی را رعایت می‌کنند، در سطح جهانی نیز اعتبار و مشروعیت بیشتری کسب می‌کنند.
بنابراین، حکمرانی اخلاقی تنها یک انتخاب اخلاقی نیست، بلکه راهبردی ضروری برای اداره جوامع مدرن است.
از منظر اخلاق سازمانی، سبک رهبری اخلاقی می‌تواند رفتار اخلاقی کارکنان را تقویت کند. همچنین با گسترش سرمایه اخلاقی سازمان زمینه برای بهبود اخلاق حرفه‌ای در کار فراهم خواهد شد. اینها تنها جلوه‌های از اخلاق کاری است که به بخش‌های دیگر مانند بازاریابی اخلاقی یا حسابرسی اخلاقی نیز قابل تسری است.
ابعاد حکمرانی اخلاقی
حکمرانی اخلاقی دارای ابعاد متعددی است که در تعامل با یکدیگر، ساختار کلی این نوع حکمرانی را تشکیل می‌دهند. شناخت این ابعاد به درک بهتر از سازوکارهای اخلاق‌مدار کمک می‌کند:
- شفافیت در تصمیم‌گیری
- پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری
- عدالت و انصاف
- حاکمیت قانون
- مشارکت شهروندان
شفافیت در تصمیم‌گیری: اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع در مورد سیاست‌ها، برنامه‌ها و عملکردها.
پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری: الزام مدیران و مقامات به پاسخگویی درباره عملکرد و تصمیمات خود.
عدالت و انصاف: توزیع برابر فرصت‌ها و منابع بدون تبعیض و ترجیح‌های شخصی.
حاکمیت قانون: اجرای عادلانه قوانین بدون استثناء برای همگان.
مشارکت شهروندان: درگیر کردن جامعه مدنی در فرآیندهای تصمیم‌گیری.
هر یک از این ابعاد نه‌تنها نقش نظارتی و تنظیم‌گر دارند بلکه فرهنگ سازمانی اخلاق‌مدار را نیز تقویت می‌کنند.
سخن پایانی
حکمرانی اخلاقی نقطه تلاقی مدیریت کارآمد و اصول اخلاقی است. در جهانی که تحولات سریع اجتماعی و سیاسی نیاز به پاسخ‌های هوشمندانه دارد، اخلاق می‌تواند به‌عنوان قطب‌نمای تصمیم‌گیری عمل کند. برای دستیابی به توسعه پایدار، بازسازی اعتماد عمومی و تقویت مشروعیت نهادها، گفتمان حاکمیت اخلاق‌محور باید به گفتمانی مسلط بدل شود. این نوع حکمرانی نه یک انتخاب لوکس، بلکه ضرورتی برای بقاء و پویایی جوامع امروز است.
دانلود پرسشنامه حکمرانی اخلاقی
منبع: کاعب، سلیمه. مدیریت دولتی. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
