روایی صوری

روایی صوری (Face validity) یک روش ذهنی و غیرعددی است که نشان می‌دهد آیا ابزار گردآوری داده برای سنجش پدیده مورد مطالعه مناسب است یا خیر. در میان روش‌های سنجش روایی پرسشنامه این روش نسبت به روش روایی محتوایی و روایی سازه بسیار ساده‌تر است.

در روایی صوری پرسشنامه به تعدادی صاحب‌نظر (مانند استاد راهنما، استاد مشاور یا مدیران سازمان مورد مطالعه) ارائه می‌شود. سپس از آنها خواسته می‌شود تا نظر خود را در مورد کیفیت سوالات پرسشنامه بیان کنند. اگر نظر آنها مثبت بود یعنی پرسشنامه از روایی صوری برخوردار است. ممکن است صاحب‌نظران از شما بخواهند برخی سوالات را اضافه یا کم کنند. در این صورت باید تغییرات را اعمال کنید و دوباره نظرات را جویا شوید. این مراحل تا زمان دستیابی به روایی صوری ادامه پیدا می‌کند.

استفاده از این روش علی‌رغم سادگی با تردیدهایی نیز مواجه است. بسیار از پژوهشگران صاحب‌نظر معتقد هستند روایی صوری تنها برای اعتبارسنجی اولیه مناسب است و باید با روش‌های دیگری همراه شود. بویژه برای یک پرسشنامه محقق ساخته استفاده از اعتبارسنجی صوری کافی نیست. در این نوشتار به توضیح بیشتر در این زمینه پرداخته شده است.

کاربرد روایی صوری

روایی صوری به این مطلب اشاره می‌کند که گویه‌های پرسشنامه چه میزان با اندازه‌گیری سازه موردمطالعه سازگار هستند. در واقع این روش برای یک پرسشنامه طیف لیکرت و استاندارد کارایی دارد. پژوهشگر ابزار موردنظر را به اساتید نشان می‌دهد و آنها صحت آن را تائید می‌کنند.

این روش برای تایید نهایی اعتبار ابزار کافی نیست. به عنوان یک پژوهشگر اگر ابزار جدیدی را طراحی کرده‌اید می‌توانید برای اعتبارسنجی اولیه از این روش استفاده کنید تا نظرات کلی صاحب‌نظران را جویا شوید. اما این روش بسیار ذهنی و ساده است و کفایت آن همواره مورد تردید اساتید است. البته گاه صورت ظاهر یک پرسشنامه، از لحاظ قابلیت پذیرش و معقول بودن آزمون برای آزمون شوندگان، دارای اهمیت است.

در برخی از کتاب‌ها این روش را یکی از انواع روش‌های روایی محتوایی در نظر گرفته‌اند که فاقد محاسبات عددی است. در برخی مراجع نیز این روش را با روایی محتوایی تفکیک کرده‌اند و معتقدند این روش یک روش مستقل برای اعتبارسنجی مقیاس است. با این وجود کاربردهای این روش در حال حاضر بسیار محدود است. بیشتر پژوهشگران از روش‌های کمی مانند نسبت روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی استفاده می‌کنند. در روش‌های مبتنی بر معادلات ساختاری نیز روایی همگرا و روایی واگرا طرفداران بیشتری دارد.

جمع‌بندی

اعتبار صوری که اعتبار منطقی نیز نامیده می‌شود، شکل ساده‌ای از سجش روایی و اعتبار ابزار گردآوری داده‌ها است. در این روش یک ارزیابی سطحی و ذهنی از میزان سازگاری ابزار مورد استفاده با هدف آن صورت می‌گیرد.

روایی صوری یک شکل از اشکال روایی محتواست که معمولاً به صورت عددی بیان نمی شوند. گردآوری چنین شواهدی اساساً و ضرورتاً مبتنی بر داوری است و چنین داوری هایی باید برای هر هدفی به طور جداگانه انجام پذیرد. گردآوری این شواهد شامل بازبینی دقیق و موشکافانه است تا تعیین شود آیا محتوا و هدف هایی که آزمون اندازه‌گیری می‌کند، هدف آن مطالبی است که حیطه محتوا را تشکیل می‌دهند یا خیر؟

اگر تمام داوران (خبرگان) توافق کنند که پرسش‌های آزمون حیطه محتوایی را به اندازه کافی منعکس می‌کنند، روایی صوری وجود دارد. همچنین این نکته نیز باید مشخص شود که آزمون، از عواملی که با هدف اندازه‌گیری نامرتبط هستند، تأثیر نپذیرفته است. در مجموع استفاده از این روش به تنهایی کافی نیست و بهتر است با روش‌های دیگر همراه گردد.