نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی
نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی معمولاً با استفاده از روش‌های غیراحتمالی به صورت هدفمند انجام شده و تا اشباع نظری ادامه پیدا می‌کند. در یک پژوهش کیفی که با ابزار مصاحبه انجام می‌شود تعیین تعداد مصاحبه‌شوندگان یک پرسش کلیدی است.
پیش از ورود به بحث بدانید واژه «جامعه آماری» برای یک پژوهش کیفی از اساس نادرست است زیرا پژوهش کیفی در رسته آمار طبقه‌بندی نمی‌شود. برای این منظور از واژه «جامعه مشارکت کنندگان» استفاده کنید. جامعه مشارکت‌کنندگان می‌تواند شامل خبرگان نظری، خبرگان تجربی یا افرادی با تجربه زیسته باشد. تعداد نمونه منتحب از این جوامع نیز معمولاً بسیار محدود است و ملاک پایان نمونه‌گیری اشباع نظری است.
نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی و کمی تفاوت بسیار دارد زیرا هدف آن به جای تعمیم یافته ها، کسب درک عمیق از پدیده مورد بررسی است. انتخاب مشارکت کنندگان در پژوهش کیفی با هدف دستیابی به بیشترین اطلاعات در مورد پدیده مورد بررسی انجام می‌شود. در پژوهش کمی تأکید بسیار زیادی بر انتخاب تصادفی و شانس برابر انتخاب همه اعضای جامعه پژوهش می‌باشد اما در پژوهش کیفی نمونه پژوهش یا مشارکت کنندگان، انتخاب یا دعوت می‌شوند.
تحلیل داده‌های کیفی و مصاحبه پژوهش‌های کیفی و پایان‌نامه ارشد و دکتری مدیریت پذیرفته می‌شود.
محاسبه حجم نمونه در تحقیقات کیفی
الوانی، آذر و دانایی‌فرد (۱۳۹۵) در کتاب روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت معتقدند که برای در مطالعات کیفی نمونه‌ای بین ۵ تا ۲۵ نفر کافی است. با این وجود دقت داشته باشید فرایند مصاحبه تا رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا می‌کند. اشباع نظری نقطه‌ای است که پژوهشگر در‌می‌یابد دیگر حرف تازه‌ای زده نمی‌شود.
بسیاری از پژوهشگران کیفی، محدود کردن پژوهش بوسیله شکل‌های گوناگون از نمونه‌گیری را نمی‌پسندند. با این وجود قوانین سرانگشتی زیادی برای نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی مطرح است. حجم نمونه برای پژوهش‌های تبیینی ۱ یا ۲ نفر و برای پژوهش‌های زمینه‌ای بین ۵۰ تا ۶۰ نفر در نوسان است. این تعداد نمونه با پرسش‌های پژوهش یا نوع رویکرد کیفی در ارتباط است (دلاور و کوشکی، ۱۳۹۶ : ۱۶۰). برای نمونه اونگبازی و کالینز (۲۰۰۷) حجم نمونه لازم را برای هر یک از روش‌های کیفی پیشنهاد کرده‌اند:
- مطالعه موردی: ۳ تا ۵ مشارکت‌کننده
- پدیدارشناسی: ۶ تا ۱۰ مصاحبه عمیق
- گراندد تئوری: ۲۰ تا ۳۰ مصاحبه نیم‌ساختاریافته
- قوم نگاری: ۳۰ تا ۵۰ مصاحبه
این مقادیر پیشتر در مطالعه کرسول به سال ۲۰۰۲ و ۲۰۰۷ نیز گزارش گردید. نمی‌توان به‌طور قطع به این اعداد بسنده کرد و به نظر می‌رسد اشباع نظری ملاک بهتری برای تعیین حجم نمونه است (حبیبی و جلال‌نیا، ۱۴۰۱ : ۱۷).
معیارهای نمونه‌گیری در پژوهش کیفی
براساس دیدگاه میلر و همکاران (۲۰۱۰) پنج معیار برای انتخاب مشارکت‌کنندگان در تحلیل کیفی عبارتند از:
- کلیدی بودن
- سرشناس بودن
- دانش نظری
- تنوع
- انگیزه مشارکت
برای این منظور به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
کلیدی بودن: آیا افراد برای مشارکت در پژوهش، دانش و تخصص کافی دارند؟
سرشناس بودن: آیا این افراد در زمینه پدیده مورد مطالعه شناخته شده‌اند؟
دانش نظری: آیا این افراد دانش مطلوبی پیرامون ابعاد پدیده مورد مطالعه دارند؟
تنوع: آیا افراد منتخب، در مشاغل و سطوح گوناگون در حال فعالیت هستند؟
موافقت با مشارکت: آیا افراد منتخب، انگیزه مناسبی برای مشارکت در پژوهش دارند؟
معیارهای انتخاب خبرگان در پژوهش کیفی
در بسیاری موارد جامعه مشارکت‌کنندگان در روش تحقیق کیفی که با استفاده از مصاحبه انجام می‌شود معمولاً شامل مدیران و خبرگان حوزه مورد مطالعه است. نخستین قدم برای محاسبه حجم نمونه تعریف خبره براساس مشخصات دقیق خبرگان است. باید تعریفی جامع و مانع از خبرگان ارائه دهید.
منظور از تعریف جامع آن است که باید براساس این تعریف کلیه افراد واجد شرایط را شامل شود.
منظور از تعریف مانع آن است که باید براساس این تعریف کلیه افراد فقاید شرایط را شامل نشود.
نمونه‌گیری هدفند خبرگان
برای مثال در یک مطالعه فرضی در زمینه در این مطالعه خبره فردی است که
الف) مدرک تحصیلی در زمینه مدیریت بازاریابی داشته باشد.
ب) حداقل مدرک کارشناسی ارشد داشته باشد.
ج) حداقل پانزده سال سابقه کاری داشته باشد.
د) حداقل سابقه پنج سال مدیریت داشته باشد.
انواع روش‌های نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی
بطور کلی از دو روش برای نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی استفاده می‌شود:
- روش نمونه‌گیری هدفمند
- روش نمونه‌کیری گلوله برفی
- نمونه‌گیری نظری
هر دو روش از روش‌های غیراحتمالی هستند (بحث نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی را مطالعه کنید) ولی کاربرد متفاوتی دارند. چناچه در یک سازمان یا یک نهاد مشخص به مطالعه مشغول هستید پس از تعیین قیدهای خبرگی با روش هدفمند در همان سازمان به دنبال افرادی باشید که واجد قیدهای موردنظر هستد. اگر موضوع مورد مطالعه یک بحث عمومی است باید از روش گلوله‌برفی برای شناسایی خبرگان استفاده کنید. در هر دو روش نمونه‌گیری باید تا رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا کند.
نمونه‌گیری نظری یکی از روش‌هایی است که برای گراندد تئوری (نظریه‌پردازی داده‌بنیاد) مناسب است. در این روش پژوهشگر پس از مصاحبه با هر خبره، داده‌ها را تحلیل و کدگذاری می‌کند و در پایان سرنخ‌هایی برای مصاحبه بعدی شناسایی می‌کند. این فرایند تا دستیابی به کفایت نظری ادامه پیدا می‌کند.
روش‌های نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی به زعم پاتون
از نظر فنون نمونه‌گیری، تحقیق کیفی در مقایسه با تحقیق کمی، انعطاف پذیرتر است. این انعطاف‌پذیری ناشی از ماهیت غیرقابل پیش‌بینی طرح در تحقیق کیفی است. به عبارت دیگر، پژوهش کیفی به منظور کسب بینش بیشتر، آزادی لازم را در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد. پاتون (۱۹۹۰) پانزده روش نمونه‌گیری را مشخص کرده که هر یک از آنها می‌تواند با توجه به هدفی خاص در پژوهش کیفی مورد استفاده قرار گیرد. سه روش نخست عبارتند از:
- نمونه‌گیری موارد استثنایی Extreme or deviant case sampling
- نمونه‌گیری موارد عادی Typical case sampling
- انتخاب نمونه در موارد مطلوب
نمونه‌گیری موارد استثنایی، مطلوب و عادی سه شیوه مکمل یکدیگر هستند. هیچکدام از این سه روش برهم برتری ندارند و برای اهدافی مهم اما متفاوت بکار می‌روند. روش دیگر به نمونه‌گیری تغییرات بیشینه Maximum variation sampling موسوم است. این روش مستلزم انتخاب مواردی است که دامنه تغییرات پدیده مورد تحقیق را نشان می‌دهند.
نمونه‌گیری هدفمند، متجانس، موارد بحرانی، زنجیره‌ای، ملاک‌محور، نظریه‌محور، تائید یا رد، تصادفی، سیاسی، سهل‌الوصول و مبتنی بر فرصت شیوه‌های دیگر هستند. توضیحات مربوط به هر روش مفصل است. پیشنهاد می‌شود برای مطالعه بیشتر پیرامون دسته‌بندی پاتون، کتاب روش تحقیق کیفی را مطالعه کنید.
جمع بندی بحث
روش دقیقی برای محاسبه حجم نمونه در روش‌های کیفی وجود ندارد. هدف اصلی انتخاب نمونه‌ای مجرب و کارآزموده است که نیازهای پژوهش را به درستی پوشش دهد. تعداد نمونه در پژوهش‌های کیفی کم می‌باشد زیرا حتی تعدادی بیش از ده نفر نیز حجم وسیعی از اطلاعات را در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد که تحلیل محتوا و برداشت دیدگاه‌ها را با دشواری زیادی همراه می‌سازد. بالا رفتن حجم نمونه، خطای نمونه‌گیری و تورش‌های بزرگ و غیرقابل اجتنابی را به همراه دارد.
نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی بسیار مهم است. اگر موضوع مورد مطالعه خیلی کلی و عمومی است برای نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی از روش نمونه‌گیری گلوله برفی استفاده کنید. اگر موضوع مورد مطالعه در یک سازمان خاص یا یک حوزه مشخص است برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده کنید.
فهرست منابع
استربرگ، کریستین. (۱۳۸۴). روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی. ترجمه علی شماعی و احمد پوراحمد. یزد: دانشگاه یزد.
الوانی، مهدی؛ آذر، عادل؛ دانایی‌فرد، حسن. (۱۳۹۵). روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: صفار.
حبیبی، آرش؛ جلال‌نیا، راحله. (۱۴۰۱). پدیدارشناسی. تهران: نارون.
دلاور، علی؛ کوشکی، شیرین. (۱۳۹۶). روش تحقیق آمیخته. تهران: ویرایش.
رنجبر، هادی؛ حقدوست، اکبر؛ صلصالی، مهوش؛ خوشدول، علی. (۱۳۹۱). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی: راهنمایی برای شروع. پژوهش علوم سلامت و نظامی، ۲ (۳)، ۲۳۸-۲۵۰.
Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. Pearson Education, Inc.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2007). Qualitative inquiry and research method: Choosing among five approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
Miller, E., Cross, L., & Lopez. M. (2010). Sampling in qualitative research. FBB research group, 19(3), 249-261.
Onwuegbuzie, A. J., & Collins, K. M. (2007). A typology of mixed methods sampling designs in social science research. Qualitative report, 12(2), 281-316.
Patton, M. Q. (1990). Qualitative Research and Evaluation Methods. Newbury Park, CA: Sage.
دانلود مقاله نمونه‌گیری در تحقیقات کیفی
تهیه و تنظیم: آرش حبیبی
روش تحقیق | ۰۸ دی ۹۱
با سلام. خواهش می کنم یک بازبینی در تعریفی که از جامعه آماری مطالعات کیفی که مدیران و خبرگان در آن حوزه مورد مطالعه تعریف نمودید، بفرمایید. مفهوم این عبارت چیست؟ چه کسی گفته جامعه آماری مورد نظر در مطالعه کیفی مدیران و خبرگان هستند؟ در دنیا مطالعات کیفی فراوانی انجام می شود شما یک نگاهی به مجلات آی اس آی با آی اف بالا بیندازید و یک مطالعه مروری از جامعه آماری این مطالعات انجام دهید و بعد کاملا متوجه خواهید شد که تعریفی که از جامعه آماری در این وبسایت ارائه دادید حتما باید به روز رسانی گردد.
دیدگاه شما منتشر شد امید است که پیام شما به مخاطبین مدنظرتان مخابره شود.
با سلام و عرض ادب و احترام وخسته نباشید ممنونم از زحمات شما . به نظر من دیدگاه شما اشتباه است جناب عابدینی
اتفاقا نظر شما اشتباه است و باید بیشتر در این زمینه تحقیق و بررسی کنید تا شاهد اینگونه نواقصی از سوی شما نباشیم.
کسی که نمیفهمه تحلیل کیفی اصلا آماری نیست و نوشته جامعه آماری بخش کیفی بعد از استادی که این آموزش رو نوشته غلط هم میگیره خیلی اعتماد به نفس داره. بدتر از اون افرادی مثل تو هستند که مهر تایید هم میزنن. همینه مملکت ما به اینجا رسیده.