چابکی دانشگاه به ساختاری انعطاف‌پذیر جهت پاسخگویی به الزامات محیطی و سازگاری با تغییرات متنوع و متعدد به صورتی اثربخش، اشاره دارد. این مفهوم ناظر بر گسترش فرهنگ چابکی سازمانی در فضای دانشگاه و سیستم آموزش عالی است. بنابراین در این مقاله چابک بودن ساختار دانشگاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تعریف چابکی دانشگاه
دانشگاه چابک (Agile University) به دانشگاهی گفته می‌شود که از ساختاری منعطف برای پاسخگویی به نیازهای جدید علمی و اجتماعی برخوردار است. چابکی دانشگاهی به معنای توانایی دانشگاه در احساس، ادراک و پیش‌بینی تغییرات موجود در محیط کسب‌وکار است. چنین دانشگاهی باید بتواند تغییرات محیطی را تشخیص داده و به آنها به عنوان عوامل رشد و شکوفایی بنگرد.
چابکی را توانایی فائق آمدن بر چالش‌های غیر منتظره برای مقابله با نیازهای جدید محیط و شکوفایی علمی، به عنوان فرصت‌های رشد و پیشرفت تعریف می‌کنند. چابکی را توانایی رونق و شکوفایی در محیط‌هایی که دارای تغییر مداوم و غیر قابل پیش‌بینی هستند تعریف کرده است. از این بابت دانشگاه‌ها نباید از تغییرات محیط کاری خود هراس داشته و از آنها اجتناب کنند. بلکه باید تغییرات را فرصتی برای کسب مزیت رقابتی در محیط تصور نمایند.
چابکی را می‌توان به صورت همسویی نزدیک دانشگاه با نیازهای متغیر کاری، در جهت شکوفایی دانش تعریف کرد. در چنین دانشگاهی، اهداف کارکنان با اهداف دانشگاه در یک راسته قرار داشته و این دو توام با یکدیگر در صدد هستند تا به نیازهای متغیر دانشجویان پاسخ مناسبی دهند. برحسب نتایج و پیامدها، چابکی به معنای تغییرات پویا، موقعیت‌گرا و جسورانه تلقی می‌شود که متضمن موفقیت در عرصه علمی و اجتماعی است.
ابعاد چابکی دانشگاه
چابکی دانشگاه بر اساس چارچوب مفهومی گلدمن و ناگل شامل ۵ بعد است:
- افراد
- اطلاعات
- توانمندسازی
- هماهنگی
- کنترل تغییرات
ابعاد چابکی دانشگاه
مهمترین دغدغه اکثر دانشگاه‌ها، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و بقای آنها را در شرایط متحول و خاص امروزی تضمین کند. افراد و اطلاعات جهت اتخاذ راهبردهای دانشگاهی و شکل‌گیری ساختاری چابک الزامی هستند. دانشگاه‌ها جهت پاسخگویی به نیازهای دانشجویان و جامعه در شرایط غیر قابل پیش‌بینی نیازمند هماهنگی و کنترل تغییرات هستند. بنابراین افراد، اطلاعات، توانمندسازی، هماهنگی و کنترل تغییرات پنج عاملی اصلی چابکی دانشگاهی می‌باشند.
چارچوب دانشگاه چابک
چارچوب چابکی دانشگاه از ۵ محور اصلی تشکیل شده است:
- محرک‌های چابکی
- قابلیت‌های چابکی
- تسهیل‌کننده‌های چابکی
- موانع چابکی
- پیامدهای چابکی
چارچوب دانشگاه چابک
محرک‌های چابکی عواملی هستند که ورود و کاربست قابلیت‌های چابکی در دانشگاه‌ها را الزامی می‌کنند. از جمله این محرک‌ها عبارتند از: تغییرات فناوری، تغییر در نیازها و ترجیحات جامعه، تغییر انتظارات دانشجویان، نیاز به نیروی کار با کیفیت و الزامات نقشه جامع علمی کشور.
قابلیت‌های چابکی عواملی هستند که ورود و کاربست آنها در دانشگاه‌ها برای مواجهه با محرک‌های تغییر الزامی است. هوشمندی و تسلط بر تغییر، سرعت و انعطاف‌پذیری، نوآوری و یادگیری سازمانی از قابلیت‌های چابکی دانشگاه‌ها هستند.
تسهیل کننده‌های چابکی توانمندسازهایی هستند که وجود آنها باعث کمک به تحقق قابلیت‌های چابکی در دانشگاه‌ها می‌شود. ساختار، نیروی چابک، فرهنگ، فناوری، نوآوی و شراکت از جمله تسهیل‌کننده‌ها هستند.
موانع چابکی دانشگاه‌ها عواملی هستند که وجود آنها می‌تواند کاربست قابلیت‌های چابکی در دانشگاه‌ها را دشوار نماید. از جمله این موانع محدودیت‌های مالی و مقاومت در برابر تغییر هستند.
پیامدهای چابکی دانشگاهی نوعی غنی‌سازی و رضایت مشتریان و جامعه بوسیله تولید محصولات و خدمات علمی با کیفیت است. فارغ‌التحصیلات باصلاحیت و دانشی بزرگترین پیامد چابک بودن ساختار دانشگاه است.
آینده چابکی دانشگاه
تغییرات ناشی از چابک‌سازی آموزش عالی در گام نخست با تقویت فرهنگ کارآفرینی به دانشگاه کارآفرین منتهی می‌شود. این حرکت از نظر مفهومی به دانشگاه نسل سوم و از نظر ساختاری دانشگاه ناب منتهی می‌شود.
با رشد و گسترش مسئولیت اجتماعی و منطقه‌ای باید پاسخگویی چابک و انعطاف‌پذیر به نیازهای جامعه در دستور کار آموزش عالی قرار گیرد. بنابراین اهداف دانشگاه نسل چهار محقق خواهد شد.
بدون تردید فناوری و کارآفرینی فناورانه، پارادایم غالب حال و آینده است. پس نظام آموزش عالی چابک باید به اهداف دانشگاه دیجیتال همسویی داشته‌باشد. در عین حال نباید از انسان‌محوری غافل شد و دانشگاه نسل پنج که یک سیستم فنی-اجتماعی است.
سخن پایانی
رویکردها و راه حل‌های گذشته دیگر قابلیت و توانایی خود را برای مقابله با چالش‌های دانشگاهی و محیط بیرونی معاصر از دست داده‌اند. از این رو نیاز به رویکردهای جدید احساس می‌شود که چابکی از آن جمله است. در این میان اهمیت چابکی دانشگاه بیشتر نمود پیدا می‌کند زیرا چنین دانشگاهی می‌تواند به سرعت و به طور موثری به تغییرات بازار واکنش نشان دهد. با استفاده از ساختارهای منعطف و هیبریدی در دانشگاه می‌توان اهداف متعددی را تامین کرد. نخست اینکه نیازهای دانشجویان را به درستی پاسخ داد. دو دیگر آنکه خواسته صاحبان صنایع را پاسخ داد. سه آنکه نیازها و انتظارات جامعه از دانشگاه را اقناع نمود. در نهایت هماهنگی و توازنی بین عرصه علمی و عملی کشور فراهم کرد.
منبع: صفر قلیچ و لطف‌الله طائر. مدیریت آموزش عالی. نشر یاران.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
