چارچوب فناوری-سازمان-محیط (TOE)
چارچوب فناوری-سازمان-محیط (TOE) چارچوبی تئوریک است که شیوه پذیرش فناوری در سازمان‌ها را براساس شرایط محیط درونی و بیرونی توضیح می‌دهد. این چارچوب یکی از مهم‌ترین مدل‌ها و نظریه‌های زیربنایی پذیرش فناوری در سازمان است.
در این چارچوب، عوامل اثرگذار بر کسب‌وکار برای سازگاری با فناوری اطلاعات جدید به سه سازه فناوری، سازمان (ساختار) و محیط تقسیم می‌شوند. همچنین فرایند پذیرش و بکارگیری نوآوری‌های فناورانه را در سازمان‌ها تشریح می‌کند. این نظریه بیان می‌کند یک فناوری هرچقدر هم پیشرفته باشد، بدون سازگاری با ساختار سازمانی و محیط رقابتی، موفق نخواهد شد.
به‌لحاظ کاربردی یا عملی، کسب‌وکارهای جدید به فناوری وابستگی شدیدی دارند. بنابراین سازمان‌ها و کسب‌وکارهای گوناگونی از این چارچوب برای استقبال از فناوری استفاده می‌کنند. به‌لحاظ نظری و علمی نیز پژوهشگران زیادی از آن به‌عنوان چارچوب نظری پژوهش بهره می‌گیرند. با توجه به اهمیت علمی و عملی موجود، در این مقاله به تشریح چارچوب فناوری-سازمان-محیط پرداخته شده است.
معرفی چارچوب فناوری-سازمان، محیط
چارچوب فناوری-سازمان-محیط برگردان پارسی واژه Technology-Organization-Environment است. این چارچوب نخستین بار توسط تورناکتزی و فلیشر در سال ۱۹۹۰ معرفی گردید. همچنین این چارچوب نظری، سه بعد از یک زمینه سازمانی را که بر پذیرش و اجرای نوآوری فناوری تأثیر می‌گذارد، شناسایی می‌کند:
- فناورانه (Technology Context)
- سازمانی (Organization Context)
- محیطی (Environment Context)
ویژگی‌های فناوری موجود در سازمان، قابلیت‌های آن، و مزایا و معایب فناوری‌های جدید است که عبارتند از:
- دسترسی به فناوری‌های جدید
- سودمندی و کارایی فناوری
- پیچیدگی و سهولت استفاده
- سازگاری با سیستم‌های موجود
عوامل سازمانی به ویژگی‌های داخلی سازمان که بر پذیرش فناوری تأثیر می‌گذارند، اشاره دارد که عبارتند از:
- ساختار سازمان و سازماندهی
- منابع مالی و منابع انسانی
- فرهنگ سازمانی و جو نوآورانه
- پشتیبانی مدیران ارشد
عوامل محیطی به عوامل بیرونی که بر پذیرش فناوری تأثیر دارند، می‌پردازد که عبارتند از:
- فشار رقابتی از سوی سایر سازمان‌ها
- قوانین و مقررات دولتی
- دسترسی به زیرساخت‌ها و تأمین‌کنندگان فناوری
- روندهای بازار و نیازهای مشتریان
البته متغیرهایی که سه زمینه فناورانه، سازمانی و محیطی را تشکیل میدهند، در مطالعات مختلف، متفاوت است. این بدان معنی است که با ساختن ساختار فناوری – سازمان محیط، پژوهشگران می‌توانند عوامل مربوطه که به زمینه پژوهش خودشان اختصاص دارند را شناسایی کنند و تنها بر متغیرهای مرتبط تر تمرکز کنند.
تشریح چارچوب فناوری-سازمان، محیط
زمینه فناورانه شامل فناوری بیرونی و فناوری مناسب برای سازمان است. زمینه سازمانی به ابعاد توصیفی در مورد سازمان مانند اندازه، دامنه، ساختار مدیریتی و منابع داخلی اشاره دارد. در نهایت زمینه محیطی به صنعت سازمان، رقبا و سیاست‌های دولت اشاره دارد.
چارچوب کلی فناوری-سازمان، محیط
اعتبار این چارچوب نیز در چندین پژوهش در زمینه پذیرش فناوری اطلاعات مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین بیشتر نظریه‌های مربوط به پذیرش از ویژگی‌های بازار و صنعت به عنوان عوامل مهم در پذیرش غافل شدند، در حالی که این چارچوب به ویژگی‌های بازار و صنعت توجه می‌کند.
ناسازگاری سیستم اغلب یک مانع مهم و عمده برای برقراری ارتباط بین شرکای تجاری میباشد. رفع این مشکل نیازمند اصلاح و تعدیل سیستم‌های کامپیوتر فعلی برای حمایت از مبادلات اطلاعات میباشد. ناسازگاری سازمانی نیز نیازمند توجه ویژه در تعریف ماهیت و شکل مبادلات اطلاعات میباشد (همان منبع). مطالعات نشان میدهند که، ایجاد تجارت الکترونیکی در یک سازمان، ممکن است نیازمند این باشد که کارکنان عقاید و ارزشهای خود را تغییر دهند و همچنین تغییرات اساسی و مهم در رویههای کاری و فعالیت‌ها ایجاد شود.
کاربرد چارچوب فناوری-سازمان، محیط
احتمال انتخاب یک فناوری جدید یا به عبارتی نوآوری توسط سازمان بستگی به خصوصیات درک شده از آن نوآوری توسط کسب‌وکار با سازمان دارد. انتخاب یک فناوری جدید از بعد فناوری دو دلیل دارد:
- ایجاد سازگاری میان سیستم‌های فعلی در سازمان برای دستیابی به اهداف راهبردی بلوغ فناوری
- هزینه درک شده برای سازمان شامل: شبکه‌ها و ابزارهای ارتباطی.
خلق و ایجاد سازگاری به این شکل تعریف میشود: «درجه‌ای که یک نوآوری، سازگار با ارزشهای موجود، تجربیات گذشته و نیازهای بالقوه انتخاب کننده درک میشود». سازگاری یکی از عوامل مهم در انتخاب نوآوری میباشد که بیشترین مطالعات در مورد آن انجام شده است.
هر چه یک نوآوری، بیشتر با سیستم‌های فعلی، رویه‌ها و ارزشهای انتخاب کننده بالقوه ساز گار باشد، احتمال انتخاب آن نیز بیشتر میشود. در مورد مبادله داده‌های الکترونیکی، سازگاری معمولا توسط نرم‌افزار ارتباطی، سطح سرمایه گذاری سخت افزار جدید و دیگر ویژگی‌های سیستم تعیین میشود. بنابراین سازگاری درک شده در سازمان، مرتبط با دو عامل جداگانه، یعنی سازگاری با سیستم فیزیکی و سازگاری سازمانی میباشد.
عوامل موثر در پیاده‌سازی
تغییرات می‌تواند موجب مقاومت در برابر استفاده از تجارت الکترونیکی شود. انتخاب تجارت الکترونیکی توسط سازمان هنگامی که با ارزش ها، سیستم‌ها و اقدامات انتخاب کننده باشد، افزایش خواهد یافت (همان منبع). هزینه عبارتست از: «سرمایه گذاری اولیه به منظور نصب سخت افزار، نرم‌افزار و سیستم‌های مورد نیاز برای برقراری ارتباط و همچنین هزینه‌های مرتبط با آموزش استفاده کنندگان. همانطور که از تعریف مشخص است هزینه درک شده از تجارت الکترونیکی کسب‌وکار از سه طریق روی انتخاب آن تأثیر گذار است:
۱) کسب‌وکار نیازمند سرمایه گذاری اولیه شامل: هزینه‌های نصب سخت افزار، نرم‌افزار و سیستم‌های مورد نیاز برای ارتباط الکترونیکی است.
۲) هزینه‌های مرتبط با آموزش کاربران و کارکنان کسب‌وکار: چون هزینه‌های زیادی را در ارتباط با آموزش کاربران ایجاد می‌کند.
۳. هزینه ادغام و یکپارچه کردن یک سیستم تجارت الکترونیک کسب‌وکار با دیگر سیستم‌های اطلاعاتی موجود.
اصلاح سیستم‌های اطلاعاتی موجود یا ایجاد سیستم‌های جدید در مقایسه با سرمایه گذار نصب اولیه می‌تواند هزینه‌های سنگینی را برای کسب‌وکار به بار بیاورد. اگر کسب‌وکار، مزایای استفاده از تجارت الکترونیکی را بیشتر از هزینه‌های آن درک کند، انتخاب آن با احتمال بیشتری خواهد بود. اگر این هزینه‌های درک شده افزایش یابد، احتمال استفاده از تجارت الکترونیکی توسط کسب‌وکار کاهش خواهد یافت.
سخن پایانی
چارچوب فناوری-سازمان-محیط سه زمینه مهم فناورانه، سازمانی و محیطی که بر پذیرش فناوری اطلاعات سبز تأثیر می‌گذارد را در بر می‌گیرد و یک مدل مناسب و جامعی برای مطالعه عوامل مؤثر بر پذیرش فناوری اطلاعات سبز است. در این پژوهش نیز از این چارچوب برای سنجش اثر زمینه‌های فناورانه، سازمانی و محیطی جهت پذیرش فناوری اطلاعات سبز در صنعت بانکداری استفاده شده است.
زیرا فناوری اطلاعات یک عامل بسیار مهم برای افزایش مزیت رقابتی کسب‌وکار میباشد. بنابراین، سازمان‌ها باید از فناوری اینترنت و فناوری اطلاعات برای تبدیل کسب‌وکارهای سنتی به کسب‌وکاری الکترونیکی استفاده نماید به طور مثال آنها بیان می‌کنند که، در داخل سازمان، کسب‌وکارها باید برای استفاده از ابزاری برای ایجاد هماهنگی و تسهیم اطلاعات بین بخش‌های مختلف سازمان برنامه ریزی کنند و در خارج سازمان، کسب‌وکارها باید بین مدیریت چرخه تولید و مدیریت ارتباط با مشتری، برای دستیابی به رابطه پایدار با شرکای تجاری، یکپارچگی و هماهنگی ایجاد نمایند.
منبع: قصری، فریدون. مدیریت فناوری اطلاعات. تهران: پارس‌مدیر.
