روش آتراید استرلینگ (تحلیل مضمون)
روش آتراید استرلینگ (Attride-Stirling) یک رویکرد ساختاریافته و شبکه‌محور برای سازماندهی، تحلیل و نمایش داده‌های کیفی در تحلیل مضمون است. در این روش نیز کوشش بر آن است تا در شش گام، مضامین مستتر در محتوای متن شناسایی شود.
جنیفر آتراید استرلینگ کوشید تا یک روش‌شناسی ساده و کاربردی ارائه کند که بر مبانی نظری استوار است. بنابراین اگر چارچوب نظری یک پژوهش غنی باشد، استفاده از این روش‌شناسی بهتر است. این روش به پژوهشگر کمک می‌کند تا مضامین را سلسله‌مراتبی و شبکه‌ای، سازماندهی کرده و روابط بین آنها را به‌طور شفاف نشان دهد.
این فرآیند به دنبال کشف مضامین مهم در یک متن در سطوح مختلف است در حالی که به طور همزمان ساختار ارائه می دهد و امکان تفسیر داده ها را فراهم می کند. به بیان ساده، این رویکرد شامل انتخاب کلمات کلیدی یا کدهایی است که در سراسر داده ها ظاهر می شوند. سپس این کدها در خوشه هایی از اصطلاحات مشابه گروه بندی می شوند. در این نوشتار روش آتراید استرلینگ برای تحلیل مضمون تشریح می‌شود.
آشنایی با روش آتراید استرلینگ
روش اتراید-استرلینگ در مقایسه با روش براون و کلارک از انعطاف‌پذیری کمتری برخوردار است، زیرا پژوهشگر ملزم به پیروی از چارچوب نظری موجود است. برخلاف روش کینگ و هاروکس که بر کشف و تعامل تمرکز دارد، این روش بیشتر در تحلیل داده‌های نظری-محور کاربرد دارد.
روش پیشنهادی آتراید استرلینگ یکی از روش‌های مرسوم کدگذاری در تحلیل مضمون است. این روش‌شناسی در تحلیل مضمون نیز از همان شش گام اصلی پیروی می‌کند اما می‌توان گام‌های این روش را به‌صورت زیر نیز خلاصه کرد:
۱. کدگذاری اولیه: شناسایی و استخراج کدهای معنادار از داده‌ها.
۲. شناسایی مضامین پایه (Basic Themes): گروه‌بندی کدهای مشابه در قالب مضامین پایه
۳. تشکیل مضامین سازمان‌دهنده (Organizing Themes): ترکیب مضامین پایه برای ایجاد مضامین سطح بالاتر
۴. استخراج مضامین فراگیر (Global Themes): ادغام مضامین سازمان‌دهنده برای تشکیل مفاهیم کلی‌تر.
۵. طراحی و تفسیر شبکه مضامین (Thematic Network): نمایش روابط بین مضامین در قالب نقشه شبکه‌ای و تفسیر یافته‌ها.
این روش مبتنی بر تشکیل شبکه مضامین است و در پژوهش‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. شبکه مضامین شامل سه دسته از کدها و مفاهیم است:
- مضامین پایه (Basic Themes)
- مضامین سازمان‌دهنده (Organizing Themes)
- مضامین فراگیر (Global Themes)
مضامین پایه شامل کدها و نکات کلیدی متن است. با مطالعه کامل متن باید خردترین کدها شناسایی و به عنوان یک مضمون پایه انتخاب شود. مضامین سازمان‌دهنده شامل مضامین حاصل از ترکیب و تلخیص مضامین پایه است. کدهای پایه باید مرور و مفاهیم مشابه در کنار هم قرار گیرند. پژوهشگر با توجه به توان تشخیص و تسلط خود باید نام مناسبی برای هر دسته کد انتخاب کند. در نهایت مضامین فراگیر شامل مضامین عالی دربرگیرنده حاکم بر متن به مثابه کل است.
شبکه مضامین در روش آتراید-استرلینگ
شبکه مضمون (Thematic Network) براساس تحلیل مضمون آتراید استرلینگ به عنوان ساختارهای وب مانند ارائه می شوند. هیچ سلسله مراتبی وجود ندارد اما در عوض روابط متقابل بین گروه ها بهتر نشان داده شده است. این شبکه ها ابزار تجزیه و تحلیل هستند نه تجزیه و تحلیل فی نفسه. نکته مهم این است که پس از ایجاد یک شبکه موضوعی، هدف آن این است که به عنوان یک ابزار سازماندهی و گویا در تفسیر متن عمل کند.
مضامین پایه (Basic Themes) اساسی‌ترین مضامین نوظهور هستند و از داده ها تعیین می شوند. اینها مقدمات ساده ای هستند که مشخصه داده ها هستند و به خودی خود بسیار ناچیز هستند. برای اینکه فراتر از معنای بی واسطه آنها معنا پیدا کند، مضامین اساسی باید در چارچوب سایر مضامین اساسی در نظر گرفته شوند. این منجر به ظهور مضامین سازمان دهی می شود
مضامین سازمان‌دهنده (Organizing Themes) مضامین نوظهور درجه متوسطی هستند که مضامین اساسی را در دسته‌هایی از مسائل مشابه سازماندهی می‌کنند و اطلاعات بیشتری را در سطح مزو نشان می‌دهند. مضامین فراگیر نیز مضامین فوق‌العاده‌ای هستند که خوشه‌های مشتق شده از مضامین سازمان‌دهنده را خلاصه و معنا می‌کنند.
گام‌های روش آتراید استرلینگ
کاربرد تحلیل مضمون آترید استرلینگ صرفاً راهی برای سازماندهی تحلیل موضوعی داده های متنی کیفی یا رونویسی شده در مضامین معنادار است که پدیده مورد بررسی را توصیف می کند. این فرآیند توسعه مضامین از داده های متنی و استفاده از نمایش های گویا در تحقیقات کیفی به خوبی تثبیت شده است.
آشنایی با داده‌ها: در گام نخست پژوهشگر باید با مطالعه دقیق محتوا (مقاله‌ها یا مصاحبه‌ها) درک درستی از پدیده مورد مطالعه پیدا کند. هدف این گام طمالعه مکرر داده‌ها (مصاحبه، اسناد، یادداشت‌ها) برای درک کلی محتوا است.
کدگذاری اولیه: گام دو، زمانی آغاز می‌شود که پژوهشگر، داده‌ها را مطالعه و با آنها آشنا شد. همچنین، فهرستی اولیه از ایده‌های موجود در داده‌ها و نکات جالب آن ها، تهیه کرده باشد؛ لذا این گام، مستلزم ایجاد کدهای اولیه از داده‌ها است.
جستجوی مضامین: در گام سه، کدهای شناسایی‌شده براساس بار معنایی که دارند در قالب مضامین بزرگتر دسته‌بندی می‌شود. تشخیص مضامین براساس کدها به تجربه و دانش پژوهشگر بستگی دارد.
بازبینی مضامین: در گام چهار، مضامینی که شناسایی شدند مورد بازبینی قرار می‌گیرند. ممکن است برخی مضامین باهم ترکیب شوند یا برخی مضامین نیز ممکن است حذف شوند. در پایان انتظار می‌رود مجموعه‌ای از مضامین محوری شناسایی شوند.
تعریف مضامین: در گام پنج، پژوهشگر باید برای هر یک از مضامین محوری برچسب یا نام مناسب انتخاب کند. در نامگذاری مضامین باید اصل ایجاز رعایت شود یعنی نام مضامین باید کوتاه، گویا، مختصر و مفید باشد.
گزارش پایانی: گام شش، توضیح یافته‌ها با استفاده از داده‌ها و نمونه‌های مستند، همراه با تحلیل نهایی است.
سخن پایانی
در تحلیل مضمون آترید-استرلینگ، فرآیند ساخت شبکه‌های مضامین با شناسایی مضامین پایه آغاز می‌شود. این مرحله درواقع نامگذاری مجدد مضامین اصلی متن است که امکان تفکیک مفهومی میان شناسایی مضامین و ایجاد شبکه‌های موضوعی را فراهم می‌کند. پس از آن، مضامین پایه بر اساس اشتراکات مفهومی در قالب مضامین سازمان‌دهنده گروه‌بندی می‌شوند.
در مرحله بعد، تحلیل عمیق‌تر مضامین سازمان‌دهنده انجام می‌شود، با این فرض که مضامین پایه، خلاصه‌ای از مفروضات کلیدی مضامین سازمان‌دهنده هستند. این فرآیند به شکل‌گیری چهار مضمون کلی مجزا برای هر گروه از شرکت‌کنندگان در پژوهش منجر شد. در پایان سه دسته مضامین پایه، سازمان‌دهنده و فراگیر شناسایی می‌شود که همان شبکه مضامین هستند.
فهرست منابع
منبع: حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارس‌مدیر.
Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative research, 1(3),
