تحقیق کتابخانه‌ای

تحقیق کتابخانه‌ای (Library research) فرایندی منظم و گام‌به‌گام است که برای گردآوری اطلاعات جهت نگارش یک مقاله یا ارائه یک سمینار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طول فرایند یک مطالعه کتابخانه‌ای همواره لازم است که پژوهشگر به عق برگردد و اطلاعات قبلی را دستکاری، تعدیل و بازنویسی نماید.

مطالعه اسناد در تمامی پژوهش‌های علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بعضی از آنها در بخشی از فرآیند تحقیق از این روش استفاده می‌شود. در بعضی از آنها موضوع تحقیق از حیث روش، ماهیتاً کتابخانه‌ای است و از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه‌ای است. روش تحقیق کتابخانه‌ای مهم‌ترین ابزار در نگارش یک مقاله مروری است و در مقاله علمی-پژوهشی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تحقیقات کیفی مانند فرامطالعه شامل روش فراترکیب و روش فراتحلیل از این روش استفاده زیادی می‌شود.

روش تحقیق کتابخانه‌ای چیست؟

بطور کلی روش‌های گردآوری اطلاعات به دو دسته روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی تقسیم می‌شود. در تحقیقاتی که ظاهرا ماهیت کتابخانه‌ای ندارند نیز پژوهشگران ناگزیر از کاربرد روش‌های کتابخانه‌ای در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات اعم از توصیفی، علی، همبستگی، تجربی و غیره، پژوهشگر باید ادبیات و سوابق مسئله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. در نتیجه، باید از روش‌های کتابخانه‌ای استفاده کند و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب اعم از فیش‌برداری یا جدول و فرم ثبت و نگهداری نماید و در پایان کار نسبت به طبقه بندی و بهره برداری از آنها اقدام کند.

مراحل تحقیق کتابخانه‌ای

برای به کارگیری روش کتابخانه‌ای در یک تحقیق مراحل زیر را در نظر بگیرید:

•  بررسی کلمات کلیدی و اصطلاحات تحقیق
• دانلود مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط با موضوع مقاله
• یادداشت اطلاعات مربوط به مسئله تحقیق و سوال پژوهش
•  تجزیه و تحلیل اطلاعات

بعد از این که ایده اصلی مقاله (Thesis statement) را مشخص کردید، روی کلمات کلیدی و اصطلاحات تخصصی به کار رفته در آن ایده متمرکز شوید. سپس رابطه بین این کلمات کلیدی را مشخص کنید. برای دانلود مقالات علمی به صورت رایگان به صفحه “مقاله رایگان” و برای دانلود رایگان متن کامل پایان‌نامه به صفحه “دانلود متن کامل پایان‌نامه” مراجعه کنید. سپس مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط با کلید واژه‌ها را دانلود کنید. سعی کنید مقاله بیس‌هایی را انتخاب کنید که جدید بوده و حداقل دو کلید واژه شما را دربرداشته باشند. سپس این منابع اطلاعاتی را با دقت مطالعه کرده و نکات مهم آن را با ذکر منبع یادداشت کنید.

یکی از مشکلاتی که در روش تحقیق کتابخانه‌ای وجود دارد این است که پژوهشگر با خیل عظیمی از اطلاعات مواجه می‌شود. از این رو بسیار مهم است که او نخست منابع اطلاعاتی معتبر مانند مقالات علمی معتبر را انتخاب کند. سپس اطلاعاتی را که در راستای سوال پژوهش است باید برای نگارش پایاننامه خود به کار گیرد و از مطالب غیرمرتبط چشم پوشی کند. در  مرحله تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، نویسنده باید داده‌های جمع‌آوری شده را با هم مقایسه و نتیجه‌گیری کند.

نکات کلیدی در تحقیق کتابخانه‌ای

برای نگارش روش تحقیق در پروپوزال باید به دو نکته زیر توجه کرد:

نخست باید نوع روش (میدانی با کتابخانه ای) تعیین شود

در نگارش مراحل مختلف روش تحقیق از بکار بردن عناوین کلی مانند گردآوری اطلاعات اولیه” تهیه نمونه‌های آزمون”، “انجام آزمایش‌ها” و غیره خودداری شده و لازم است در هر مورد توضیحات کامل در رابطه با منابع و مراکز تهیه داده‌ها و ملزومات.

نوع فعالیت، مواد، روش تجهیزات و مشخصات هر یک ارائه گردد.

این روش در تمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی در بعضی از آنها در بخشی از فرآیند تحقیق از این روش استفاده می‌شود و در بعضی از آنها موضوع تحقیق از حیث روش، ماهیتا کتابخانه‌ای است و از آغاز تا انتها متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه‌ای است. پژوهش‌هایی که ظاهرا ماهیت کتابخانه‌ای ندارند نیز پژوهشگران ناگزیر از کاربرد روش‌های کتابخانه‌ای در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات اعم از توصیفی، علی، همبستگی، تجربی و غیره، پژوهشگر باید ادبیات و سوابق مسئله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. بنابراین باید از روش‌های کتابخانه‌ای استفاده کند و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب اعم از فیش، جدول و فرم ثبت و نگهداری نماید و در پایان کار نسبت به طبقه بندی و بهره برداری از آنها اقدام کند.

جمع‌بندی

روش کتابخانه‌ای در قیاس یا سایر روش‌های تحقیق، روشی کم‌هزینه است که زیاد به تخصص آن‌چنانی نیاز ندارد؛ اما در به کارگیری سایر روش‌ها مانند روش میدانی، فرد باید دانش لازم در نحوه پیاده‌سازی روش تحقیق داشته باشد تا از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری شود. گام اول در مهارت تحقیق کتابخانه ای، آشنایی با نحوه استفاده از کتابخانه است یعنی پژوهشگران باید از روشهای کتابداری نحوه استفاده از برگ دان و ثبت مشخصات کتاب نحوه جستجوی کتاب در کتابخانه و نیز رایانه‌های آن، مقررات بهره‌برداری و سفارش کتاب و نظایر آن اطلاع حاصل نمایند. برای این کار لازم است با مطالعه منابع مربوط و نیز استفاده از تجارب دیگران و همچنین راهنمایی کتابداران کتابخانه‌ها مهارت لازم کسب شود.

معمولاً در نگارش بیشتر تحقیقات از روش تحقیق کتابخانه‌ای در فاز اول استفاده شود. چراکه این روش، روشی سهل و ارزان بوده و می‌توان بیشتر اطلاعات اولیه را به راحتی با این روش جمع‌آوری کرد. از طرف دیگر برای نگارش بخش پیشینه تحقیق و چارچوب نظری پژوهش در پایان‌نامه مدیریت و مقاله باید دستاوردهای پژوهشگران دیگر را به‌طور خلاصه بیان کرد. از این رو روش تحقیق کتابخانه‌ای در همه مقالات و پایان‌نامه‌ها به کار گرفته می‌شود. بعضی تحقیقات هستند اغلب مبتنی بر روش کتابخانه‌ای هستند اما در برخی پژوهش‌ها علاوه بر روش کتابخانه‌ای باید از سایر روش‌های تحقیق هم استفاده کرد.

منبع: روش تحقیق کتابخانه‌ای نوشته محمدرضا حافظ‌تیا کتاب روش تحقیق در علوم انسانی