نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی
به طور کلی انواع روشهای نمونه‌گیری را می‌توان در دو بخش نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی جای داد.
- نمونه‌گیری احتمالی (Probability Sampling)
- نمونه‌گیری غیر احتمالی (Non-probability Sampling)
بحث جامعه و نمونه یکی از مباحث زیربنایی روش پژوهش در مدیریت و علوم اجتماعی است. ابتدا باید با اصول تعیین حجم نمونه در روش تحقیق آشنا باشید. پس از آنکه براساس فرمول مناسب، حجم نمونه تعیین گردید نوبت به نمونه‌گیری می‌رسد. در بخش روشهای نمونه‌گیری نیز انواع مختلف روشهای موجود تشریح شد. نظر به اهمیت بحث در این بخش روشهای نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی تشریح شده است.
تفاوت نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی
در نمونه‌گیری احتمالی هر یک از واحدهای جامعه می‌توانند با احتمالی مشخص در نمونه قرار گیرند. در حالیکه در نمونه‌گیری غیر احتمالی انتخاب نمونه براساس قوانین احتمالات صورت نمی گیرد و نمونه به مدد قضاوت انسانی حاصل میشود. بنابراین اشتباهات برآوردهای غیر احتمالی، اغلب غیر تصادفی و غیرقابل اندازه‌گیری است. در این روش‌ها هر قدر که حجم نمونه را بزرگ اختیار کنیم، نمونه‌ها اغلب نمی توانند معرف واقعی جامعه باشند. اما با این حال گاهی اوقات نمونه‌گیری غیراحتمالی بهترین روش نمونه‌گیری می‌باشد. مانند زمانی که امکان تهیه چارچوب نمونه‌گیری وجود نداشته باشد.
روشهای نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی
انواع نمونه‌گیری احتمالی
- نمونه‌گیری تصادفی ساده (Simple Random Sampling)
- نمونه‌گیری سیستماتیک یا منظم (Systematic Sampling)
- نمونه‌گیری طبقه‌ای یا چینه‌ای (Stratified Sampling)
- نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای (Cluster Sampling)
انواع نمونه‌گیری غیراحتمالی
- نمونه‌گیری هدفمند یا قضاوتی (Judgmental Sampling)
- نمونه‌گیری در دسترس (Convenience Sampling)
- نمونه‌گیری سهمیه‌ای (Quota Sampling)
- نمونه‌گیری گلوله برفی (Snowball Sampling)
تشریح روشهای نمونه‌گیری احتمالی
الف) نمونه‌گیری تصادفی ساده: در روش نمونه‌گیری تصادفی ساده هریک از واحدهای جامعه، دارای شانس مساوی برای انتخاب هستند. در اینجا قوانین احتمال است که معین می‌کند کدام واحدها یا افراد از جمعیت مادر انتخاب خواهند شد. انتخاب یا از طریق قرعه کشی است ویا از طریق استفاده از جدول اعداد تصادفی. در روش قرعه کشی ابتدا کلیه واحدها یا افراد شماره بندی شده و یا اسامی آنها تهیه میشود و سپس به قید قرعه از بین آنها تعداد لازم برای نمونه انتخاب میشود. این نمونه‌گیری معمولا به یکی از روشهای زیر پیاده سازی میشود:
- نمونه‌گیری تصادفی ساده بدون جایگذاری :یک ویژگی مهم نمونه‌گیری تصادفی ساده بدون جایگذاری این است که احتمال استخراج هر واحد مشخص از جامعه در هر استخراجی مساوی با احتمال استخراج آن واحد مشخص در استخراج اول است.
- نمونه‌گیری تصادفی ساده با جایگذاری:اگر در انتخاب nواحد نمونه پس از انتخاب هر واحد آن را به جامعه بر گردانیم و انتخاب بعدی انجام دهیم نمونه‌گیری تصادفی ساده با جایگذاری می‌نامند در این روش انتخاب هر واحد مستقل از انتخاب واحدهای دیگر است. همچنین در این طرح نمونه‌گیری احتمال انتخاب مجدد و دوباره نمونه‌ها وجود دارد.
ب) نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک(منظم): نمونه‌گیری سیستماتیک مشتمل بر گزینش واحدها به روشی سیستماتیک و در نتیجه به صورتی غیر تصادفی است. منظور از این فن نمونه‌گیری معمولا پخش کردن واحدها به طور یکنواخت بر روی چارچوب است عنصر تصادفی بودن اغلب به این ترتیب دخالت داده میشود که اولین واحد را به طور تصادفی انتخاب میکنند. در این صورت گزینش اولین واحد، بقیه واحدهای نمونه را معین میکنند .
ج) نمونه‌گیری طبقه‌ای: نمونه‌گیری طبقه‌ای یا چینه‌ای برای انتخاب نمونه از یک جامعه نسبتاً بزرگ و ناهمگن استفاده میشود. برای نمونه اعضای یک سازمان بزرگ یک جامعه ناهمگن را تشکیل می‌دهند. اگر سازمان را به سه طبقه مدیران، سرپرستان و کارکنان تقسیم کنید طبقاتی همگن ایجاد کرده‌اید.
د) نمونه‌گیری خوشه‌ای: نمونه‌گیری خوشه‌ای برای انتخاب نمونه از یک جامعه بزرگ و ناهمگن استفاده میشود. خوشه در برابر طبقه قرار می‌گیرد. خوشه‌ها از درون ناهمگن و از برون همگن هستند اما ویژگی طبقه‌ها همگنی درونی است. اگر جامعه شهروندان یک شهر باشد می‌توانید مناطق گوناگون شهر را به عنوان خوشه‌هایی در نظر بگیرید. سپس در هر خوشه به صورت تصادفی ساده نمونه‌گیری کنید.
تشریح روشهای نمونه‌گیری غیراحتمالی
یکی از مهم ترین کاربردهای نمونه‌گیری غیراحتمالی، استفاده در مطالعات مقدماتی پیمایش‌های بزرگ است. در چنین مواردی که هدف تعین واریانس صفت مورد اندازه‌گیری (برای تعین حجم نمونه و روش نمونه گیری) یا تست پایایی ابزار اندازه‌گیری و… می‌باشد، احتیاجی به روشهای نمونه‌گیری احتمالی نیست. انواع روشهای نمونه‌گیری غیراحتمالی عبارتند از: هدفمند، سهمیه‌ای، در دسترس و گلوله‌برفی.
نمونه‌گیری هدفمند (قضاوتی)
بخشی از جامعه بر مبنای قضاوت پژوهشگر به عنوان نمونه انتخاب میشود. معمولا در نمونه‌گیری قضاوتی انتخاب سنجیده واحدها به طریقی صورت می‌گیرد که هریک معرف بخشی از جامعه مورد نظر باشند. به عنوان مثال فرض کنید قصد داریم به بررسی وضعیت نوجوانانی که از خانه فرار کرده اند بپردازیم و مصاحبه با چنین افرادی ضروری است. از آنجایی که تهیه لیستی از این افراد ممکن نیست، پژوهشگر سعی می‌کند به مکان هایی مانند پارک ها، ترمینال‌ها و… مراجعه کرده و به طور تعمدی افراد مورد نظر را در مکان‌های خاص شناسایی کند.
در روشهای تصمیم‌گیری چندمعیاره و روش پژوهش کیفی از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده میشود. این روش نمونه‌گیری با توجه به موضوع مورد بررسی مبتنی بر فهم نظری و تجربه پیشین پژوهشگر از جمعیت مورد مطالعه است.
نمونه‌گیری سهمیه‌ای
در این روش جامعه آماری به چند طبقه تقسیم شده سپس به اختیار سهمی به هر طبقه اختصاص داده میشود و در ادامه نمونه هایی را که دسترسی به آنها ساده تر است به دلخواه انتخاب میکنند. البته ممکن است جامعه مورد مطالعه طبقه بندی نشود، در این حالت نیز آنقدر نمونه اختیار میشود تا حجم نمونه مورد نظر حاصل شود.
برای مثال فرض کنید می‌خواهیم به بررسی رضایت شغلی کارکنان صنایع بزرگ استان تهران بپردازیم و قبل از مرحله اصلی گردآوری داده‌ها احتیاج به یک مطالعه مقدماتی برای سنجش واریانس صفت مورد نظر، روایی و پایایی پرسشنامه داریم و از طرفی براساس تحقیقات قبلی می‌دانیم رضایت شغلی کارکنان صنایع مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. با فرض این که حجم نمونه مقدماتی ۵۰ نفر در نظر گرفته شده باشد و با در نظر گرفتن نسبتی از کل کارکنان که در هر صنعت مشغول به کار هستند، سهمیه هر گروه را تعین می‌کنیم.
در نمونه‌گیری سهمیه‌ای غالبا آن دسته از ویژگی هایی که که در تحقیقات پیشین هم تشخیص داده شده اند مورد مطالعه قرار می‌گیرند به همین دلیل نمونه‌گیری سهمیه‌ای تا حد زیادی به تحقیقات پیشین و یافته‌های بدست آمده در میدان تحقیق وابسته است. مشکل دیگر این روش عدم توجه به برخی ویژگی‌های جمعیت مورد نظر است. اما در مجموع با توجه به مشابهت ساختار نمونه و جمعیت در نمونه‌گیری سهمیه ای، احتمال معرف بودن برآوردهای حاصل از آن بیش از برآوردهایی است که از نمونه‌گیری اتفاقی یا قضاوتی به دست می‌آید.
نمونه‌گیری در دسترس (اتفاقی)
در این روش پژوهشگر افرادی را مورد مطالعه قرار می‌دهد که در دسترس هستند و مصاحبه‌گر در چارچوب تعداد و حجم نمونه افرادی را به طور اتفاقی انتخاب کرده و با آنها مصاحبه می‌کند. به عنوان مثال پژوهشگری که می‌خواهد نگرش مردم را نسبت به یک نمایشگاه بسنجد، از میان افرادی که از نمایشگاه دیدن کرده اند به طور اتفاقی چند نفر را انتخاب می‌کند. با توجه به موضوع تحقیق مکان‌هایی که این نمونه‌گیری می‌تواند در ان صورت گیرد مانند ایستگاه اتوبوس، بازار، فروشگاه، بیمارستان و… می‌باشد.
نمونه‌گیری در دسترس (اتفاقی)
توجه داشته باشید که در نمونه‌گیری قضاوتی پژوهشگر افراد خاص را انتخاب می‌کند اما در نمونه‌گیری اتفاقی، هرچند پژوهشگر در مکان‌های خاصی قرار می‌گیرد، اما به طور اتفاقی افرادی در آن مکان‌ها را انتخاب می‌کند. نمونه‌گیری اتفاقی عمدتا با مشاهده مشارکتی و آزمایشی توأم است و از طریق آن پژوهشگر همواره موضوعات و محیط هایی را که به آسانی قابل دسترسی باشند، مورد مطالعه قرار می‌دهد.
نمونه‌گیری گلوله برفی
یکی از رویکردهای متداول در نمونه‌گیری متوالی یا متواتر نمونه‌گیری گلوله برفی است. این نوع نمونه‌گیری یک روش غیراحتمالی است که حالت انتخاب تصادفی نیز دارد. این روش زمانی مناسب است که اعضای یک گروه یا جامعه به راحتی قابل مشخص شدن نباشند. در این روش پژوهشگر ابتدا افرادی را شناسایی می‌کند و پس از دریافت اطلاعات از آنها می‌خواهد که فرد یا افراد دیگری را به وی معرفی کنند. این روش همچنین برای شناسایی افراد متخصص در یک زمینه خاص نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نمونه‌گیری گلوله برفی
این روش در مقایسه با دیگر روشهای ذکر شده چندان منظم نیست، کاربرد کمتری دارد و بیشتر در تحقیقات قوم نگاری مورد استفاده قرار می‌گیرد تا در مطالعات پیمایشی. این فن شامل شناسایی برخی افراد مهم یک جمعیت و مصاحبه با آنها است، سپس پژوهشگر به پیشنهاد این افراد برای مصاحبه به سراغ افراد دیگر می‌رود. در این روش هسته کوچک اصلی، با افزایش مرحله ای، رشد می‌کند و مانند گلوله برفی که با غلتاندن بر زمین بزرگ میشود، نمونه تحقیق نیز افزایش می‌یابد. این روش معمولا زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که چارچوب نمونه‌گیری وجود ندارد و از طرفی افراد نمونه نسبت به یکدیگر شناخت دارند. بنابراین باید کاربرد روشهای نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی را به‌خوبی بدانید.
منبع:حبیبی، آرش. (۱۴۰۰). روش تحقیق پیشرفته. تهران: نارون.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۲۳ آذر ۹۸
سلام وقتتون بخیر
برای مقایسه دو گروه افراد پیر و جوان (که جامعه آماری دانشگاه است) کدام روش نمونه گیری مناسب است؟
و تعیین حجم نمونه برای این موضوع بر چه مبنایی انتخاب می شود؟
بهتر است از فرمول کوکران استفاده کنید.
سلام
برای مقایسه دو گروه افراد پیر و جوان (که جامعه آماری دانشگاه است) کدام روش نمونه گیری مناسب است؟ نمونه گیری طبقه ای یا تصادفی ساده؟
شما گفتین که فرمول کوکران استفاده بشه
نمونه من ۴۰۰ تاس
ولی فرمول کوکران تا ۳۸۵ هستش؟
آموزش ارائه شده پیرامون جامعه و نمونه را مطالعه کنید. نخست باید تفاوت جامعه و نمونه را فرا بگیرید.
برای پژوهشی که جامعه اماریش دانشجویان دانشگاه ازاد استان تهران نیمسال دوم ۹۸_۹۹ هست میشه از روش نمونه گیری دردسترس استفاده کنم ؟
شدنی هست ولی نمونه‌گیری دردسترس از نظر آماری خیلی قابل اتکا نیست.
سلام ایا در روش نمونه گیری در دسترس تعداد نمونه را از خودم میتونم انتخاب کنم ؟؟
مثلا جامعه اماری:دانش جویاندانشگاه آزاد استان آذر بایجان شرقی
نمونه :۲۱۳نفر ؟؟؟
روش نمونه‌گیری در دسترس همیشه قابل استفاده هست ولی از نظر آماری روش چندان مطمئنی محسوب نمیشه
سلام العلیکم
تحقیق من در مورد موانع کارآفرینان تازه کار است. بهترین روش نمونه گیری برای این تحقیق کدام است؟
روش نمونه‌گیری براساس عنوان تعیین نمی‌شود. به روش مورد استفاده جهت تحلیل داده‌ها، حجم جامعه، ویژگی‌های جامعه و الزامات خاص پژوهش بستگی دارد.
با سلام و وقت بخیر
آیا نمونه گیری سهمیه ای در تحقیقات کمی نیز غیر احتمالی محسوب می شود؟
دسته‌بندی همه انواع نمونه‌گیری ذکر شده در آموزش فوق ثابت است و ارتباطی به نوع داده‌ها یا روش تحقیق ندارد.
سلام حجم جامعه ۴۹۰ نفر تعداد نمونه ۲۱۵ نفر برآورد شده، از این تعداد ۲۲۵ نفر یعنی ۴۶ درضد در شعبات بانک کار میکنند و بقیه در بخش ستاد، روش نمونه گیری برای دسته بندی شعبات و پخش پرسشنامه ها بین افراد داخل شعب چگونه باید باشد؟
حجم نمونه و روش نمونه‌گیری دو مقوله جدا از هم هستند. برای نمونه‌گیری می‌توانید از ترکیب روشهای سیستماتیک و تصادفی ساده استفاده کنید.
با سلامو تشکر از سایت عالیتون
من از روش نمونه گیری غیراحتمالی در دسترس می خوام استفاده کنم ( برای نظر سنجی از کاربران اینستاگرام)
محبت کنید بفرمایید حجم نمونه رو چطور باید تعیین کنم؟
حجم نمونه و روش نمونه‌گیری دو مقوله جدا از هم هستند. حجم نمونه در مطالعه مورد نظر شما حداقل ۳۸۴ نفر است.
سلام مجدد
این تعداد ۳۸۴ نفر رو چطور محاسبه فرمودید؟ممکنه توضیح بیشتری بفرمایید؟
از منظر ریاضی، تابع اندازه حجم نمونه که توسط کوکران ارائه شده طوری نوشته شده که هرگز از ۳۸۴ بیشتر نمیشه. به صفحه محاسبه آنلاین حجم نمونه با فرمول کوکران رجوع کنید. هر عدد بزرگی که دوست داشتید بگذارید مشاهده میکنید هرگز نتیجه از ۳۸۴ بیشتر نخواهد شد.
همینطور روشهای محاسبه حجم نمونه را در بحث جامعه و نمونه مطالعه کنید، توضیحات بیشتری خواهید دید.
جناب حبیبی، زمانیکه ما پرسشنامه رو تو اینستا یا تلگرام به اشتراک می زاریم در واقع داریم از روش نمونه گیری غیراحتمالی قضاوتی استفاده می کنیم؟(چون خودمون تعیین کردیم اینستا یا تلگرام)
به نظر من اگر جامعه آماری، کاربران اینستاگرام باشه میشه نمونه‌گیری تصادفی در غیر اینصورت میشه نمونه‌گیری در دسترس و قابلیت اتکایی بسیار پایینی داره.
با سلام و عرض خسته نباشید
جناب حبیبی چطور میشه مشکل تعمیم رو در روشهای نمونه گیری غیراحتمالی حل کرد؟آیا راهی برای کاهش و یا رفع اون وجود داره؟
این مشکل ذاتی روشهای غیراحتمالی هست. به طور کلی بهترین راه برای بالابردن قدرت تعمیم‌پذیری افزایش حجم نمونه است.
سلام آیا پژوهشی که از سه پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده کرده روشش توصیفی است یا چیز دیگر؟
غیرآزمایشی (توصیفی)
سلام خسته نباشید
جامعه مورد نظر من مصرف کنندگان مواد غذایی یک شهر که عضو رسانه اجتماعی هستند رو می خواهیم بررسی کنیم البته جنس وسطح درآمد هم برای ما مهم هست روش نمونه گیری من چه روشی باید باشه؟
ممنون
بهتر است از روش تصادفی ساده استفاده کنید.
با سلام و احترام
در صورتیکه پرسشنامه انلاین بین دنبال کنندگان شبکه انیستاگرام متعلق به (شرکت، سازمان و ..) محل مطالعه موردی به اشتراک گذاشته شود. نمونه گیری تصادفی است؟ سپاس
پرسشنامه آنلاین یا دستی (سنتی) نشان دهنده روش نمونه‌گیری نیست بلکه این مساله اهمیت دارد که پرسشنامه در اختیار کدام بخش از جامعه قرار گیرد. اگر پرسشنامه‌تان را طوری توزیع کرده اید که هر فردی از جامعه هدف امکان دسترسی به آن را دارد، شیوه مورد استفاده تصادفی می‌باشد.
با سلام و عرض ادب
بنده در مورد ارتباط سرمایه اجتماعی و حفاظت محیط زیست تحقیق میکنم در صورتی که پرسشنامه در فضای مجازی و بین دوستان و همشهریان شهر مورد مطالعه در فضای مجازی پخش شود روش تحقیق تصادفی ساده است؟ با تشکر
استفاده از دوستان و آشنایان غیراحتمالی است ولی اگر بتوانید نمونه‌ای معرف جامعه به صورت تصادفی انتخاب کنید، نمونه‌گیری احتمالی است.
سلام.لطف میکنید منبع این متن بگید؟
مباحث جامعه و نمونه بسیار پراکنده است. مطالب این نوشته دستاوردهای پژوهشی و جمع‌بندی مطالبی است که توسط استاد حبیبی تهیه و ارائه شده است. اگر دنبال یک کتاب خاص برای منبع‌نویسی هستید پارسمدیر منبع مناسبی برای شما نیست.
سلام
چرا در تحقیقات کیفی بیشتر از روش های نمونه گیری (غیر احتمالی) و ( غیر تصادفی ) استفاده میشود؟
درود. چون با خبرگان سروکار دارید و طبیعتا این افراد صفات مشخصی دارند که باید به صورت هدفمند در جستجوی آنها باشید و تصادفی قابل دسترسی نیستند.
سلام درموردمشکلات سیاست گذاری درخریدگندم دربخش کشاورزی ازچه روش یاروش های نمونه گیری بهتراست استفاده شود؟سپاس
سلام روش من مطالعه اسناد متناسب با موضوع و مصاحبه است، با توجه به صحبت استاد من باید با دو نفر مصاحبه میکردم که هر دو از سمت برکنار شدن استاد راهنمایی نمیکند باید چه کنم همش میگوید اسناد بخوان چه کنم؟
درود بر شما. پرسش شما در ارتباط با نمونه‌گیری احتمالی و غیراحتمالی نیست. در بحث مربوط پرسش خود را مطرح کنید پاسخ داده میشود.
نمونه گیری احتمالی قابلیت استنباط و تعمیم به کل داره و نمونه گیری غیر احتمالی نتایجش فقط برای همون نمونه کاربرد داره؟
نمونه باید معرف جامعه باشد و نمونه‌گیری فرایند انتخاب نمونه‌ای معرف جامعه است. انتخاب شیوه نمونه‌گیری به هدف و شرایط پژوهش بستگی دارد.
سلام نمونه گیری هدفمند سهمیه ای هم داریم
درود بر شما. بله، پیشتر با این مورد در یکی از کتاب‌های روش پژوهش برخورد داشتم اما منبع آن را به یاد نمی‌آورم.
سلام
تحقیق من در مورد آمار خودکشی افراد به دلیل فقر است، میشه لطف کنید و بگویید کدام روش مناسب است؟
تشکر
درود بر شما. آمار خودکشی افراد را می‌خواهید با نمونه‌گیری محاسبه کنید؟ آمارها را از مراکز آمار باید دریافت کنید.