حرفهای گرایی منابع انسانی (Professionalism) رویکردی استراتژیک با هدف پرورش کارکنانی توانمند و اثرگذار است که با نگاهی پیشگام به فعالیت سازمانی می‌پردازند. توانمندسازی کارکنان در مدیریت منابع انسانی عصر حاضر با چنین هدفی صورت می‌گیرد.
برای همگامی با رویدادهای جهانی و تحولات فناوری سازمان‌ها باید از کارکنانی پیشگام و توانمند برخوردار باشند. وجود کارکنان دانشی و متخصص هدف نهایی مدیریت استراتژیک منابع انسانی است. چنین کارکنانی هستند که می‌توانند با قدرت خلاقیت خود به تجلی نوآوری سازمانی کمک نمایند. کارکنان حرفهای با نگاهی پیشرو دستیابی به ارزش‌های محوری سازمان را میسر کرده و حرکت در مسیر چشم‌انداز سازمان را هموار می‌کنند.
سازمان‌ها بدون منابع انسانی متخصص و دارای گرایش‌های قوی نسبت به اخلاق کاری و اصول حرفهای در محیط کار نمی‌توانند به اهداف تعالی سازمانی دست یابند. نیروی انسانی حرفهای، توسعه و بالندگی را در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به همراه می‌آورد. حرفهای بودن و داشتن روحیه حرفهای در انجام وظائف و شرح شغل یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازها در جهت توسعه عملکرد سازمانی از دریچه تقویت عملکرد شغلی هر فرد است. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله حرفهای گرایی منابع انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تعریف حرفهای گرایی منابع انسانی
در ابتدا، مفهوم حرفهای گرایی به معنای اخلاق کار و اخلاق شغلی به‌کار میرفت. به اعتقاد برخی افراد، حرفهای گرایی یعنی همان پوشش رسمی در کار یا بهتر انجام دادن وظایف شغلی. برخی دیگر نیز عقیده دارند که حرفهای گرایی یعنی داشتن مدارک پیشرفته، دریافت گواهی‌نامه‌ها و به نمایش گذاشتن آن در دفتر کار. با وجود این که مفهوم حرفهای گرایی این موارد را شامل می‌شود، اما جنبه‌های بیشتری را نیز می‌توان برای آن در نظر گرفت. برخی از جنبه‌های حرفهای گرایی عبارتند از:
- دانش تخصصی
- شایستگی
- صداقت
- انسجام رفتاری
- مسئولیت‌پذیری
- خودتنظیمی
عبارت حرفهای گرایی منابع انسانی را به‌عنوان قابلیتی برای ایجاد ارزش اضافی برای سازمان و تمرکز بر رشد و توسعه و تغییر سازمان به‌منظور دستیابی به مزایای رقابتی پایدار تعریف کرده‌اند. بر اساس مدل اوریچ، حرفهای گرایی مدیریت منابع انسانی به پنج گروه تقسیم‌بندی شده است:
- مشارکت استراتژیک
- دانش کسب‌وکار
- اعتبار شخصی
- خدمات مربوط به منابع انسانی
- فرایندها و روش‌های منابع انسانی
به‌طور کلی، مهارت‌های حرفهای در مدیریت منابع انسانی به انجام فعالیتهای مشخص، آموزش حرفهای، ارزیابی عملکرد و غیره منجر می‌شود.
حرفهای گرایی و رشد حرفهای کارکنان
در جامعه‌شناسی، بهویژه از دهه ۱۹۵۰ به بعد، نظریه‌پردازانی مانند تالکوت پارسونز (Talcott Parsons) و هارولد ویلنسکی (Harold Wilensky) حرفه‌ای‌گرایی را به‌عنوان یک «فرایند نهادینه‌سازی» در مشاغل مورد تحلیل قرار دادند. پارسونز معتقد بود که حرفه‌ای‌گرایی یک الگوی نهادی از ارزش‌های نوین مدرن است که موجب پیوند میان دانش تخصصی و نقش‌های اجتماعی می‌شود.
ویلنسکی نیز در مقاله معروفش با عنوان The Professionalization of Everyone در سال ۱۹۶۴، توضیح می‌دهد که چگونه گروه‌های شغلی با تدوین استانداردهای آموزشی، عضویت در انجمن‌های حرفهای، و نظارت اخلاقی، حرفهای می‌شوند.
از سوی دیگر دونالد سوپر (Donald Super) مفهوم رشد حرفهای (career development) را گسترش داد. سوپر یکی از نظریه‌پردازان برجسته در حوزه رشد شغلی و حرفه‌ای‌گرایی فردی است. او بیشتر از منظر روان‌شناسی به موضوع پرداخت تا جامعه‌شناسی.
سوپر در نظریه رشد شغلی خود، بهویژه در مدل معروفش به نام نظریه قوس زندگی (Life-Span, Life-Space Theory)، حرفه‌ای‌گرایی را نه به‌عنوان یک ویژگی سازمانی یا نهادی، بلکه به‌عنوان فرایندی روان‌شناختی و فردی در رشد هویت شغلی تحلیل می‌کند.
بر اساس دیدگاه سوپر حرفه‌ای‌گرایی نتیجه‌ی رشد مستمر فردی، تجربه، خودشناسی و تعهد به نقش‌های شغلی در طول زندگی است. سوپر در نظریه‌اش پنج مرحله برای رشد شغلی مشخص می‌کند:
- رشد
- اکتشاف
- تثبیت
- نگهداری
- زوال.
او به نقش تصویر ذهنی فرد از خود (self-concept) و سازگاری میان این تصویر با نقش شغلی حرفهای تأکید دارد. بنابراین در حالی‌که جامعه‌شناسان مانند پارسونز، حرفه‌ای‌گرایی را به‌عنوان یک نهاد و ساختار اجتماعی می‌نگرند، سوپر آن را به‌مثابه یک سفر رشد درونی و تدریجی از ناپختگی به پختگی حرفهای تبیین می‌کند.
سطوح حرفهای گرایی منابع انسانی
مفهوم حرفهای گرایی در دو سطح قابل تعریف است:
- حرفهای گرایی ساختاری در سطح شغلی
- حرفهای گرایی نگرشی در سطح فردی
سطح نخست به فرایندها و شرایط ایجاد شده توسط سازمان به‌منظور حرفهای سازی افراد در مشاغل اشاره دارد. سطح دوم با باورها و ارزش‌های فردی شخص در زمینه حرفهای گرایی سروکار دارد. در این سطح، حرفه‌ای‌گرایی به مجموعه‌ای از ارزش‌های فردی، گرایشی رفتاری و سیستم اعتقادی اشاره دارد. براساس این ارزش‌ها فرد قادر به توسعه جایگاه شغلی و اجتماعی خود می‌گردد. ازاین‌رو پدیده حرفهای گرایی پدیده‌ای است که مبتنی بردو جریان است: فرایندهای سازمانی ایجاد آن و نگرش‌ها و باورهای فردی در حیطه بروز رفتارهای حرفهای.
حرفهای گرایی در هر نوع از فعالیت‌ها به معنای یک قابلیت برای حل وظایف حرفهای استاندارد است. در کنار این، سطح حرفهای گرایی منابع انسانی توسط سه گروه از فاکتورها تعیین می‌گردد. گروه اول حضور حالات فردی معین و تصحیح آنها در جریان فعالیتهای زندگی است. گروه دوم درگیری متخصص در محیط اجتماعی-فرهنگی است. در نهایت گروه سوم نمایش عملیاتی سازی هنجارهای اجتماعی-فرهنگی در فرایند فعالیتهای حرفهای است.
اهمیت حرفهای گرایی منابع انسانی
حرفهای گرایی مدیریت منابع انسانی به کسانی نفع می‌رساند که با اعطای جایگاه، هویت، و شاید دستمزد رقابتی تر در نقش‌های مدیریت منابع انسانی در حال کار هستند. همچنین شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند حرفهای گرایی مدیریت منابع انسانی به کارفرمایان نفع خواهد رساند. مطالعات نشان می‌دهد این رویکرد با بهبود کارایی سازمانی و اثربخشی سازمانی در نهایت بهره‌وری سازمانی را بهبود می‌بخشد.
برای شناخت زمینه‌های حرفه‌گرایی منابع انسانی باید مشخصه‌های کارکنان حرفهای را واکاوی کرد که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
- توانایی‌های شناختی
- رهبری
- نظارت و خلق اطلاعات کلیدی
- لزوم توجه به فرهنگ ملی و عمومی
- اجرای ماهرانه کار بر اساس دانش
- مهارت، کار تیمی و تخصص حرفهای
- تمایل به ارائه خدمت به مردم
- رعایت اصول اخلاقی
- تعهد به اهداف سازمان
- حفظ استقلال حرفهای
- داشتن شخصیت حرفهای
- احترام به ارزش‌های حرفهای فرد
برنامه بهسازی و توسعه منابع انسانی در گرو اجرای درست حرفهای گرایی منابع انسانی است. همچنین سازمان برای اجرای برنامه‌های شایسته‌سالاری نیازمند برخورداری از کارکنانی حرفهای و توانمند است. بنابراین ردپای این حوزه را در تمامی ابعاد مدیریت منابع انسانی می‌توان مشاهده کرد. از این رو اگر در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن وجود داشته باشد ابتدا باید حرفهای گرایی را در تمامی مشاغل بهویژه مدیریت نیروی انسانی حاکم سازد.
سخن پایانی
جهت توسعه حرفهای گرایی در مدیریت منابع انسانی؛ باید درک کاملی از این مفهوم حاصل گردد. در یک جمع‌بندی کلی، به لحاظ آکادمیک پراکندگی زیادی در تعاریف و ابعاد مرتبط با مفهوم حرفهای گرایی منابع انسانی وجود دارد. در بعد عملی عدم وجود استانداردهای لازم در کنار هزینه‌ها، تضاد در منافع و عدم تقارن اطلاعاتی از جمله ملموسترین و مهم‌ترین چالش‌های پیش این پدیده است. شکاف پژوهشی نسبتاً ژرفی نیز در این زمینه وجود دارد و مطالعات زیادی باید در این حوزه انجام شود.
براساس شواهد بیشتر هدف‌گذاری‌ها در زمینه حرفه‌گرایی منابع انسانی به ویژه در سازمان‌های دولتی به وقوع نپیوسته است. حال آنکه حرفهای گرایی منابع انسانی موضوعی بسیار بااهمیت در سازمان‌های کنونی است.رفتار روزمره کارکنان حرفهای، تجسم عینی تخصص، اخلاق، تعهد و در حقیقت، حرفه‌ای‌گرایی آنها است. در اینجا، نه تنها روی شایستگی فنی، بلکه بر صلاحیت اخلاقی، ایثارگری و نوع‌دوستی نیز تأکید می‌شود. بنابراین سازمان‌ها باید به دنیال توسعه رفتار حرفهای در میان کارکنان خود باشند.
References
Parsons, T. (1951). The social system. Glencoe, IL: Free Press.
Super, D. E., & Hall, D. T. (1978). Career development: Exploration and planning. Annual review of psychology.
Wilensky, H. L. (1964). The professionalization of everyone?. American journal of sociology, 70(2), 137-158.
نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | 
