جامعه آماری به مجموعه‌ای از افراد یا پدیده‌ها گفته میشود که به صورت بالقوه واجد صفت مورد بررسی هستند. نمونه نیز مجموعه‌ای از افراد یا پدیده‌ها است که از میان جامعه مورد مطالعه انتخاب شده است. مهم‌ترین مسئله آن است که نمونه منتخب باید معرف جامعه مورد مطالعه باشد. روش‌های متعددی برای محاسبه حجم نمونه وجود دارد. همچنین راهکارهای متنوعی نیز برای دسترسی به نمونه برآورده شده، ارائه شده است. در مطالعه حاضر به تشریح بحث جامعه و نمونه پرداخته شده است.
تعریف جامعه آماری
جامعه آماری (Population) مجموعه واحدهائی هستند که حداقل در یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی، مجموعه آحادی است که پژوهشگر مایل است درباره صفت (صفت‌‌ها) متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد.
جامعه آماری عبارت است از مجموعه افراد یا واحدها که حداقل دارای یک صفت مشترک باشند.
جامعه آماری عبارت است از مقداری ازعناصر مطلوب موردنظر که حداقل دارای یک صفت مشخص باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است در باره صفت (صفت‌های) متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد.
تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد. یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که از نقطه نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را دربرگیرد. در ضمن با توجه به آن، از شمول واحدهایی که نباید به مطالعه آنها پرداخته شود جلو‌گیری به عمل آید.
تعریف نمونه آماری
نمونه آماری (Sample) نیز عبارت است از مجموعه‌ای نشانه‌ها که از یک قسمت، گروه یا جامعه‌ای بزرگتر انتخاب میشود، به طوری که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی‌های آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشند و نمونهگیری فرایند انتخاب نمونه است.
نمونه آماری، مجموعه اندازه‌هایی معرف جامعه است که عملا در جریان یک پژوهش گردآوری میشود.
در صدر برنامه‌ریزی هر مطالعه یا تحقیقی این سوال که حجم نمونه چقدر باید باشد قرار دارد. انتخاب نمونه بزرگتر از حد نیاز موجب اتلاف منابع میشود و انتخاب نمونه‌های خیلی کوچک منتج به نتایج غیرقابل اتکا میشود.
دلایل نمونهگیری
گردآوری اطلاعات و مطالعه مجموعه جامعی از داده‌های مربوط به حوزه خاصی از پژوهش ها، یا از لحاظ فیزیکی غیر ممکن است و یا عملا میسر نیست. بنابراین بدلیل محدودیت زمان، منابع و امکانات از نمونهگیری استفاده میشود. نمونه از جامعه آماری، مجموعه اندازه هایی است که عملا در جریان یک تحقیق گردآوری میشود.
هدف همه نمونه برداری‌ها در پژوهش‌های علمی تهیه گزاره‌هایی (Statements) دقیق و با معنا درباره یک گروه بر پایه مطالعه زیر مجموعه‌ای از آن گروه است. این گروه ممکن است مجموعه‌ای از افراد یا چیزها باشد.
دسترسی به ویژگی‌های گروه کلی مورد مطالعه در صورتی امکان پذیر است که حالت‌های گوناگون یا موارد مختلف پدیده مورد مطالعه (از راه مشاهده یا تجربه) بارها مورد ازمایش قرار داده باشیم.
روش‌های محاسبه حجم نمونه
تعیین حجم نمونه و برآورد تعداد نمونه لازم که معرف ویژگی‌های یک جامعه آماری باشد از مباحث مهم روش تحقیق است. به طور سنتی برای این منظور از فرمول کوکران استفاده میشود. همچنین اگر حجم جامعه معلوم باشد راهکار ساده‌تر آن است که از جدول مورگان استفاده شود.
- فرمول کوکران
- جدول مورگان
- فرمول کوهن
- تعیین حجم نمونه رگرسیون
- حجم نمونه مدل معادلات ساختاری
- حجم نمونه حداقل مربعات جزئی
اگر حجم جامعه نامعلوم اما محدود باشد می‌توان از فرمول کوکران با برآورد واریانس نمونه اولیه استفاده کرد. اگر حجم جامعه نامعلوم و اندازه آن بسیار بزرگ باشد استفاده از فرمول کوکران به عدد ۳۸۴ ختم میشود. در مطالعات اخیر مدیریت و علوم اجتماعی از اندازه اثر و توان آماری برای محاسبه حجم نمونه استفاده میشود. با این روش می‌توان با اطمینان بیشتری به نمونهگیری پرداخت.
روش‌های نمونهگیری
پس از آنکه حجم نمونه تعیین شد باید با استفاده از روش‌های نمونه گیری به تعداد مودنظر نمونه دست پیدا کرد. از روش‌های نمونهگیری احتمالی و غیراحتمالی برای دسترسی به نمونه‌ای معرف جامعه مورد تحقیق استفاده میشود.
شیوه‌های نمونهگیری عبارتند از:
- نمونهگیری احتمالی
- نمونهگیری غیراحتمالی
انواع روش‌های نمونهگیری احتمالی و غیراحتمالی
روش‌های احتمالی بیشتر برای تحقیقات کمی و زمانی که حجم جامعه بزرگ است کاربرد دارند. از روش‌های غیراحتمالی نیز معمولاً در تحقیق کیفی و انتخاب خبرگان استفاده میشود. به‌طور کلی در مباحث جامعه و نمونه نباید روش‌های تعیین حجم نمونه با روش‌های نمونهگیری اشتباه گرفته شود.
روش نمونهگیری شیوه دستیابی به حداقل نمونه‌ای است که محاسبه شده است. یعنی ابتدا باید با یک روش صحیح حجم نمونه تعیین شود. پس از آن با یک روش مناسب به نمونه برآورد شده دست پیدا کرد.
جامعه و نمونه در تحقیق کیفی
جامعه و نمونه تحقیق کیفی به معنای تعیین میدان پژوهش و مشارکت‌کنندگان بر اساس غنا و کفایت داده‌هاست، نه بر اساس شمارش آماری. این تمایز برای طراحی درست روش‌های نمونهگیری در پژوهش‌های کیفی و چرایی انتخاب مشارکت‌کنندگان یا منابع در انواع پژوهش کیفی اهمیت بسیار دارد.
در پژوهش کیفی، جامعه به‌جای یک جمعیت بزرگ و شمارش‌پذیر، به میدان پژوهش یا مشارکت‌کنندگان واجد شرایط اشاره دارد. تعریف جامعه و نمونه تحقیق کیفی بسته به رویکرد تحقیق تغییر می‌کند:
- پژوهش‌های مبتنی بر مصاحبه (مانند پدیدارشناسی یا نظریه داده‌بنیاد)
- پژوهش‌های مبتنی بر مرور منابع (مانند مرور نظام‌مند یا فراترکیب)
در پژوهش کیفی مبتنی بر مصاحبه، جامعه مشارکت‌کنندگان همان افرادی هستند که تجربه زیسته یا آگاهی مستقیم از پدیده مورد مطالعه دارند. برای نمونه، در یک تحقیق درباره تجربه معلمان از آموزش آنلاین، جامعه مشارکت‌کنندگان معلمانی هستند که واقعاً این تجربه را زیسته‌اند.
در پژوهش کیفی مبتنی بر مرور منابع، جامعه مشارکت‌کنندگان افراد انسانی نیستند، بلکه مجموعه مقالات و اسناد علمی منتشرشده درباره یک موضوع محسوب می‌شوند. در این حالت پژوهشگر باید معیارهای ورود و خروج مطالعات را مشخص کند تا جامعه مرور مشخص شود.
سخن پایانی
جامعه و نمونه یک بحث بسیار مهم در روش تحقیق است. پژوهشگران مدیریت و علوم رفتاری باید ابتدا تعریف درستی از این دو مفهوم داشته باشند. در انجام هر پژوهشی ابتدا باید جامعه آماری مورد بررسی به درستی شناخته شود. پس از آن باید با استفاده از روش‌های مناسب، تعداد نمونه معرف جامعه برآورد شود. زمانی که حجم نمونه تعیین شد باید از روش‌های مناسبی برای دستیابی به نمونه موردنیاز استفاده کرد.
منبع: حبیبی، آرش. روش پژوهش پیشرفته. تهران: پارس‌مدیر.
نگارنده: پشتیبانی پارس‌مدیر | 
