آزمون علامت
آزمون علامت (Sign Test) یک آزمون آماری ناپارامتریک است که برای بررسی اختلاف دو میانگین از یک جامعه استفاده می‌شود. این آزمون مانند آزمون ویلکاکسون معادل ناپارامتریک آزمون تی-زوجی است. در این نوشتار کاربرد و شیوه انجام این آزمون در نرم‌افزار SPSS تشریح می‌گردد.
کاربرد آزمون علامت
آزمون علامت مانند آزمون t زوجی برای مقایسه دو میانگین از یک جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرکاربردترین استفاده از آزمون علامت، طرح‌های پیش‌آزمون-پس‌آزمون، «تحلیل شکاف» و «تحلیل اهمیت-عملکرد» است. این تحلیل برای سنجش فاصله وضعیت موجود و مطلوب کاربرد دارد.
دو میانگین از یک جامعه
برای نمونه در پایگاه پارس‌مدیر داشبورد مدیریتی هوش تجاری استقرار یافت. می‌خواهیم رضایت کاربران پایگاه پارس‌مدیر پیش و پس از بکارگیری هوش تجاری را مقایسه کنیم. برای این منظور چون با دو میانگین از یک جامعه سروکار داریم از آزمون علامت استفاده می‌شود. رضایت کاربران سایت پیش و پس از استقرار هوش تجاری سنجیده شد. فرض صفر یا H0 مبنی بر عدم تفاوت رضایت است. فرض بدیل یا H1 نیز ادعای آزمون است. بیان آماری فرض‌های پژوهش H0 و H1 به صورت زیر است:
H0: µ۱ = µ۲: اختلاف میانگین‌ها معنادار نیست؛ شکاف معنادار نیست
H1: µ۱ ≠ µ۲: اختلاف میانگین‌ها معنادار است؛ شکاف معنادار است
اگر داده‌ها نرمال نباشد بهتر است از آزمون ویلکاکسون استفاده شود ولی کاربرد آزمون علامت نیز اشتباه نیست.
آموزش آزمون علامت در SPSS
مثال: میزان اهمیت و عملکرد کیفیت خدمات، وفاداری، رضایت و اعتماد پژوهشگران پیرامون یک دانشگاه بررسی گردید. هدف بررسی فاصله میان ادارکات و انتظارات پژوهشگران از هریک از عوامل مورد بررسی می‌باشد.
برای انجام آزمون Sign با استفاده از SPSS فرمان زیر را اجرا کنید:
Analyze/Nonparametric Tests/legacy Dialogs/2 Related Samples…
در پنجره‌ای که باز می‌شود گزینه Sign را تیک بزنید. متغیرهای مورد بررسی را به صورت زوجی به Test Pairs وارد کنید و روی دکمه Ok کلیک کنید. نتایج آزمون Sign به صورت زیر است:
خروجی آزمون علامت (Sign)
همانطور که مشاهده می‌شود شکاف میان اعتماد پژوهشگران با اعتماد موردانتظار معنادار نیست زیرا مقدار معناداری ۰.۰۸۶ بدست آمد که از میزان خطا بزرگتر است. اما مقدار معناداری برای کیفیت خدمات، رضایت و وفاداری معنادار است یعنی شکاف بین وضعیت موجود با آنچه که باید باشد معنادار است.
نظر به برخی نارسائی‌های آزمون علامت از آزمون ویلکاکسون استفاده می‌شود. در آزمون ویلکاکسون اختلاف نسبی تفاوت از میانگین لحاظ می‌شود یعنی اندازه داده‌ها نیز در نظر گرفته می‌شود.
سخن پایانی
آزمون علامت یک آزمون میانگین جامعه از نوع ناپارامتریک است و هنگامی به کار برده می‌شود که نمونه‌های زوج (مانند پیش‌آزمون و پس‌آزمون) مورد نظر باشد. زیرا در این آزمون یافته‌ها به صورت جفت جفت بررسی می‌شوند و اندازه مقادیر در آن بی‌اثر است. تنها علامت مثبت و منفی یا در واقع جهت پاسخ‌ها یا بیشتر و کمتر بودن پاسخ‌های زوج‌های گروه مورد پژوهش (نمونه آماری) در نظر گرفته می‌شود.
هنگامی که ارزشیابی متغیر مورد مطالعه با روش‌های عادی قابل اندازه گیری نباشد و قضاوت در مورد نمونه‌های آماری (که به صورت جفت‌ها هستند) فقط با علامت بیشتر (+) و کمتر (-) مورد نظر باشد، از این آزمون می‌توان استفاده کرد.
شکل توزیع می‌تواند نرمال یا غیر نرمال باشد یا از یک جامعه یا دو جامعه باشند. توزیع باید پیوسته باشد. این آزمون فقط تفاوتهای زوجها را مورد بررسی قرار می‌دهد و در صورت مساوی بودن نظرات هر زوج (مشابه بودن) آنها را از آزمون حذف می‌کند. چون مقادیر در این آزمون نقشی ندارند، شدت و ضعف و اندازه بیشتر یا کمتر بودن نظرات پاسخگویان (جفت‌ها) در این آزمون بی اثر است و در واقع نقص این آزمون حساب می‌شود. در این نوشتار کاربرد و شیوه انجام آزمون علامت در نرم‌افزار SPSS با ذکر یک مثال مفهوم‌سازی و تشریح گردید.
منبع: حبیبی، آرش؛ سرآبادانی، مونا. (۱۴۰۱). آموزش کاربردی SPSS. تهران: نارون.
