گردشگری خلاق

گردشگری خلاق Creative Tourism شیوه‌ای از توریسم است که برای گردشگران امکان رشد از طریق یادگیری و تجارب جدید را فراهم می‌سازد. این شیوه جدید در مباحث گردشگر و گردشگری با استقبال بسیاری مواجه شده است. یونسکو تاکید زیادی بر ترویج این شیوه از صنعت گردشگری (توریسم) دارد و مطالعات بسیاری در این زمینه انجام گرفته است.

شیوه گردشگری خلاق با شعار «موزه‌های کمتر، میدان‌های بیشتر» بر انجام فعالیت‌های تجربی و تعامل ژرف‌تر با زندگی واقعی فرهنگی در شهرها تمرکز می‌کند. در واقع در نسل سوم گردشگری، گردشگر شبیه یک شهروند رفتار می‌کند. تعریف توریسم مبتنی بر خلاقیت، برگرفته از مفهوم صنایع خلاق است که به ما اهمیت استفاده از خلاقیت و نوآوری و انواع خدمات دانش محور را نشان می‌دهد. برای سنجش این مقوله می‌توان از پرسشنامه گردشگری خلاق استفاده کرد.

در واقع گردشگری خلاق شکل جدیدی از گردشگری فرهنگی است و به بازدیدکننده‌ها و گردشگران امکان می‌دهد از طریق شرکت فعال در کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی بومی قابلیت‌های خلاقانه خود را به منصه ظهور برسانند. نظر به اهمیتی که این حوزه در مدیریت گردشگری دارد در مقاله حاضر به تعریف و مفهوم‌سازی آن پرداخته شده است.

تعریف و تاریخچه گردشگری خلاق

ریشه‌های گردشگری خلاق احتمالا در پرتغال در اواسط دهه ۱۹۹۰ ظاهر شد. زمانی که کمیسیون اروپا برای کمک به تولیدکنندگان صنایع دستی برای تشخیص محصولات دست‌سازشان از کسانی که به تولید انبوده می‌پرداختند، پروژه یوروتکس را پایه‌گذاری کرد. پس از آن ریچاردز بر مبنای مطالعاتی که انجام داد متوجه شد اگر مردم از روند کار این کالاها آگاه نباشند آنها مایل نخواهند بود که قیمت بالایی برای آن بپردازند.

نخستین بار ریچاردز و ریموند به سال ۲۰۰۰ در مطالعه‌ای با عنوان «گردشگری خلاق» به نامگذاری و معرفی مشخصه‌های آن پرداختند. آنها چهار معیار مشارکت، تعامل و یادگیری، تجربه و پتانسیل خلاق را از مشخصه‌های اصلی شهر خلاق برشمردند.

یونسکو گردشگری خلاق را به‌عنوان سفری به سمت تجربه درگیر و معتبر، با یادگیری مشارکتی در هنر، میراث فرهنگی و یا شخصیت خاصی از یک مکان، تعریف می‌کند. در کشور نیوزیلند، که در آن اولین تلاش‌ها برای توسعه استراتژی توریسم خلاق با ایجاد شیوه‌های خلاقانه گردشگری در نیوزیلند صورت گرفت. این اصطلاح به‌عنوان شکل پایداری از گردشگری تعریف می‌شود که احساس واقعی برای فرهنگ محلی از مجاری غیررسمی، کارگاه‌های آموزشی محلی و تجارب خلاق ایجاد می‌کند. توریسم مبتنی بر خلاقیت به‌عنوان جنبه‌ای از گردشگری فرهنگی، بسیار مناسب بازدیدکنندگان امروزی بوده و منجر به رشد تقاضای فرصت‌هایی برای خودشکوفایی و توسعه شده است.

ویژگی‌های گردشگری خلاق

گردشگری خلاق می‌تواند طیف وسیعی از فعالیت‌ها را در بر بگیرد. از آموزش صنایع‌دستی محلی، کوزه‌گری، کاشی‌کاری، ساخت خانه زیست‌بوم سازگار، پخت‌وپز، نقاشی، موسیقی و عبور از مسیرهای باستانی و برگزاری فستیوال‌های مختلف تا تورهای آشنایی با تکنولوژی و فناوری‌های پیشرفته. پایداری، تمایز و شرکت فعالانه هسته مفهوم گردشگری خلاق را تشکیل می‌دهند. پایداری اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی همچون دستاوردهای اقتصادی و مالی مورد توجه قرار می‌گیرد و پروژه‌های خلاقانه هر ناحیه مخصوص همان ناحیه هستند، بنابراین نمی‌توانند در هیچ جای دیگر به همان ترتیب بازتولید شوند.

گردشگران اشتیاق روزافزونی برای شرکت در این نوع تجربه‌ها از خود نشان می‌دهند که بازتابی است از شور و شوق آن‌ها برای ابراز کردن خودشان و تماس با سایرین. به نظر او تعطیلات دیگر محدود به استراحت نیست بلکه یادگیری و رشد و تعالی شخصی را هم در بر می‌گیرد.

گردشگران به جای این که تماشاگر صنایع‌دستی مردم بومی باشند، در کارگاه‌های تولید این گونه محصولات شرکت می‌کنند. به این ترتیب می‌توانند ضمن پرورش خلاقیت و مهارت‌شان، با فرهنگ بومی تماس عمیق برقرار کنند. این گونه فعالیت‌های خلاقانه راه عالی برای یکی شدن با فرهنگ بومی، کشف استعدادهای نهفته و به یادگار بردن خاطرات هنری است. این شیوه در طول یک دهه اخیر رشد قابل توجهی نشان داده است.

خلاصه و جمع‌بندی

در گردشگری خلاق، گردشگر به تعامل بیشتر آموزشی، اجتماعی، احساسی و همچنین مشارکت با مکان، فرهنگ زندگی و مردم تشویق می‌شود. مرتبط ساختن صنایع خلاق با توریسم می‌تواند تقاضا را افزایش داده، ابتکار در گردشگری را برانگیزد و محصولات گردشگری را دوباره احیا کند. توریسم خلاق به عنوان جدیدترین مدل گردشگری باید با توجه به ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی مردم شهرها طراحی و پیاده سازی شود.هنگام صحبت در ارتباط با انواع گردشگری، همانند صنایع دیگر باید میان بازار انبوه این صنعت و بازار خاص آن (Niche Tourism) تفاوت قائل شد.

یونسکو صنایع خلاق را صنایعی می‌داند که محصول یا خدمات آن‌ها به صورت مشخص دارای المان‌های نوآورانه یا هنری می‌باشد. این تعریف، صنایع فرهنگی به علاوه تمام تولیدات فرهنگی و هنری را شامل می‌شود. به همین دلیل در گردشگری نسل سوم، طراحان بسته‌های گردشگری با استفاده از صنایع خلاق و تکیه بر تعامل نزدیک و دوسویه با گردشگر در صدد خلق تجربه‌ای تازه، ملموس و لذت بخش است.