زمینگردشگری (ژئوتوریسم)
زمینگردشگری بر پایه میراث زمینشناختی و بازدید از آن شکل میگیرد و در نهایت به شناخت و دانشاندوزی از سرمایه زمین منتهی میشود. ژئوتوریسیم علمی میانرشتهای در حوزه جغرافیا و زمینشناسی است که در بستر مدیریت گردشگری بازتعریف میشود.
زمینگردشگری برگردان پارسی Geo-Tourism است و از دو بخش ژئو Geo به معنای زمین و توریسم Tourism تشکیل شده است. بخش ژئو جاذبههای زمینشناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدنکاری را شامل میشود. بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشتهای، تمامی زیرساختهای صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و… شامل میشود.
این شیوه از گردشگری با گردشگری طبیعت (اکوتوریسم) شباهت زیادی دارد. با این وجود در اکوتوریسم جاذبههای طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار دارد اما این صنعت بهطورکلی با جاذبههای طبیعت بی جان سروکار دارد. مخاطبان زمینگردشگری فقط متخصصان و کارشناسان زمینشناسی و ژئومورفولوژی نیستند، بلکه گردشگران عادی و علاقهمندان طبیعت هستند. در این مقاله کوشش میشود تا به تعریف و مفهومسازی زمینگردشگری پرداخته شود.
تاریخچه و تعریف زمینگردشگری
زمین گردشگری در جهان به صورت اولیه توسط آدام سدویک در انگلستان آغاز شد. تاریخ این اقدامات اولیه به قرن ۱۷ و ۱۸ انگلستان بازمی گردد و به صورت آکادمیک در جهان امروزی به سال ۱۹۹۵ میلادی بازمیگردد. در واقع توماس هوز به سال ۱۹۹۵ نخستین تعریف آکادمیک را از این مقوله ارائه گرد:
زمین گردشگری (ژئوتوریسم) ارائه امکانات خدماتی و تفسیری به منظور قادر ساختن گردشگران به کسب دانش و درک زمینشناسی و ژئومورفولوژی، فراتر از درک صرفاً زیباییهای محض یک مکان است.
تعاریف زمینگردشگری از دیدگاه جغرافیایی و زمینشناختی قابل بیان است. تعاریف مبتنی بر دیدگاه زمینشناختی با تأکید بر نمادهای طبیعت بیجان، زمین را به عنوان یک گونه یا شکل خاصی از گردشگری تعریف می کنند که بر پایه میراث زمینشناختی و بازدیدد از آن شکل میگیرد. از دیدگاه جغرافیایی گردشگری زمین تنها یک گونه خاص از گردشگری نیست. بلکه به مثابه یک رویکرد جدید به گردشگری با هدف گسترش توسعه پایدار مفهومسازی میشود.
گردشگری دانش محوری است که از تلفیق میان رشتهای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبههای طبیعت بی جان – همراه با مسایل فرهنگی مرتبط با آنها – در قالب ژئوسایت به عموم مردم به وجود میآید.
گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیدهها و فرایندهای زمینشناختی و آموختن نحوه شکلگیری و سیر تکامل آنهاست.
علم بررسی و بهرهگیری از شکلهای ناشی از فرآیندهای بیرونی در جهت توسعه گردشگری است.
نقش زمینگردشگری در توسعه پایدار
گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی است. زمینگردشگری زیر مجموعه گردشگری پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع زمین گردشگری و توسعه گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که ژئوسایت مورد بازدید برای نسلهای آینده حفظ و قابل استفاده باشد.
توسعه پایدار بر سه اصل پایداری بوم شناختی، پایداری اجتماعی – فرهنگی و پایداری اقتصادی است. پایداری بوم شناختی تضمینکننده آن است که توسعه با حفظ فرایندهای اساسی زیستمحیطی، تنوع و گونههای زیستی سازگار باشد. پایداری اجتماعی – فرهنگی تضمین میکند که توسعه با فرهنگ و ارزشهای مردمی که متأثر از آن هستند، سازگار بوده و هویت جامعه را حفظ کند و پایداری اقتصادی تضمین میکند که توسعه واجد کارایی اقتصادی بوده و منابع به ترتیبی اداره بشوند که بتوانند پشتیبان نسلهای آینده باشد.
گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی است. زمینگردشگری زیر مجموعه گردشگری پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که محل مورد بازدید برای نسلهای آینده هم همانطور باقیمانده و قابل استفاده باشد.
زمینگردشگری در ایران
ایران از تنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمینشناسی گوناگون و طبیعت بیجان برخوردار است. پدیدههای زمین شناختی در سراسر کشور گسترده شده است. غارها، تنگهها، درهها، مناطق فسیلی، درههای نشستی، شکافهای بزرگ زمینشناسی، سازندهای زمین شناختی، گلفشانها، زمینهای کارستیک، انواع کانیها، هرمهای ماسهای، سواحل صخرهای – سنگی، معادن باستانی، کلوتها و غیره در کشور وجود دارد.
عوامل پیدایش تنوع زمین شناختی در ایران زیاد است. برای تشکیل تنوع زمینشناختی، تنوع و دگرگونی توسط فرایندهای بیرونی و درونی لازم است. طبیعت دائم توسط فرسایش آبی و بادی در حال تنوع و دگرگونی است. این دگرگونی توسط خود عوامل فرسایش شکل میگیرد نه انسان، مهمترین عوامل پیدایش رخنمونها، اشکال و جلوههای زمین که موجب جلب گردشگران علاقهمندان به پدیدههای طبیعی میگردد، عبارتند از:
- فرسایشها
- آتشفشانها
- چینخوردگیها و گسلهها
- گنبدها و بلورهای نمکی
- تپههای مرجانی
این عوامل به عنوان میراثهای زمین شناختی و ژئومورفولوژی در قالب ژئوسایتهای بالقوه متعدد، قابل بهرهبرداری است. با تدارک زیرساختهای گردشگری به عنوان ابزاری کارساز در راستای توسعه زمینگردشگری و تأسیس ژئوپارکها قابل استفاده است.
نتیجهگیری
زمینگردشگری یکی از انواع گردشگری است که با هدف بازدید از جاذبههای زمینشناسی صورت میگیرد. شاید بتوان گفت موضوع گردشگری زمین شناختی و حفظ میراث زمین رسماً از زمانی مطرح شد که یونسکو با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان ژئوپارک از سازمانها و مراکز زمینشناسی کشورهای مختلف دعوت به همکاری در این زمینه نمودهاست.
این حوزه یکی از حوزههای در حال رشد است که از دهه ۱۳۸۰ در ادبیات گردشگری کشور ظاهر گردید. ظرفیتهای گسترده ایران در زمیه میراث زمینشناختی و لزوم استفاده بهینه و پایدار از این میراث موجب شد تا بسیاری از پژوهشگران، گردشگری زمین را به عنوان یک استراتژی بالقوه توسعه پایدار برای مناطق پیرامون آن در نظر بگیرند. تحقق این امر در گرو اتخاذ سیاستهای کاربردی است که باید با نگاهی همهجانبه و فراگیر همه ابعاد گردشگری را در برگیرد.
تهیه و تنظیم: محبوبه برابسته
مدیریت گردشگری | ۱۱ اردیبهشت ۰۱
