پایداری و توسعه پایدار
پایداری و توسعه پایدار به معنای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی و اجتماعی امروز بدون به مخاطره انداختن محیط زیست و نیازمندی‌های نسل آینده است. پایداری در لغت به معنای استمرار و ثبات است اما در قرن بیست‌ویکم اشاره به همکاری مسالمت آمیز بین زندگی انسان و محیط‌زیست اشاره دارد.
عبارت توسعه پایدار برای نخستین بار در همین سال توسط دونلا مدوز و ادوارد گلداسمیت رایج شد. از آن زمان مباحثی مانند مدیریت نابع انسانی سبز، زنجیره تامین سبز، بازاریابی سبز، اینترنت انرژی، اصلاح الگوی مصرف و موارد مشابه بسیاری وارد ادبیات سازمان و مدیریت شده است. گردشگری پایدار و بازاریابی پایدار از دیگر نمودهای آن در مدیریت هستند. اساس اقتصاد دورانی و زنجیره تامین حلقه بسته نیز ریشه در همین مفهوم دارد.
پایداری فرایندی است که مردم، سیاست گذاران، سازمان‌ها، منابع طبیعی و محیط زیست را درگیر می‌کند و تغییرات در رفتار، گرایشها، الگوهای مصرف، عادتهای خرید و چگونگی درک و ارزش گذاری محیط زیست از سوی جامعه را شامل می‌شود. شاید یکی از مهمترین بیانیه‌های مرتبط با پایداری از کمپل می‌باشد. وی معتقد است در نبرد انگاره‌های عمومی بزرگ، پایداری پیروز شده است و فعالیت سالهای آینده حقیقتاً معطوف به دقت جزئیات و کاهش فاصله بین نظریه و اجرا می‌باشد. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح مفهوم پایداری و توسعه پایدار پرداخته شده است.
تاریخچه پایداری و توسعه پایدار
در نیمه دوم قرن بیستم نگرانی‌ها و توجه مردم به حفظ محیط زیست و توجه به آثار زیست‌محیطی در فعالیت‌های اقتصادی برجسته شد. سال ۱۹۷۲، کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست انسان، منتهی به اعلامیه استکهلم گردید. این کنفرانس نقطه عطفی در تاریخ نگرش رسمی انسان به منابع طبیعی و سیستم‌های بهره‌برداری از زمین می‌باشد.
اصطلاح پایداری (Sustainability) در سال ۱۹۸۷ در گزارش کومیسون برانتلند Brundtland مطرح گردید. پایداری به عنوان گسترشی که نیازمندی‌ها برای زمان حال را بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای رفع نیازهای خود تأمین نماید، تعریف گردید.
برخی از منابع نیز گفته‌اند اصطلاح توسعهٔ پایدار (Sustainable development) نخستین بار توسط باربارا وارد در اعلامیهٔ کوکویاک دربارهٔ محیط زیست و توسعه به کار رفت. پس از آن به تدریج توسعهٔ پایدار در طی سالهای دههٔ ۱۹۸۰ اهمیت بیشتری پیدا کرد.
با گزارش براندتلندبرای نخستین بار به‌طور رسمی مجموعه‌ای از پیشنهادها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشورهای در حال توسعه فراهم آمد. سپس موضوع توسعهٔ پایدار در کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینهٔ محیط زیست و توسعه به‌طور گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفت. این کنفرانس در شهر ریودوژانیرو به‌عنوان اجلاس زمین شناخته می‌شود. اداره و بهره‌برداری درست و کارا از منابع پایه، طبیعی و مالی و … برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب در صدر برنامه‌های جهانی قرار داد.
تعریف پایداری و توسعه پایدار
واژه پایدار به معنای حیات، زنده نگه‌داشتن، استمرار و آنچه که می‌تواند در آینده تداوم داشته باشد، است. یک ایده و اصطلاح بسیار گسترده، که معانی متفاوت و بسیاری دارد، در نتیجه فراوانی این معانی، صاحب نظران واکنش‌های فراوان و متفاوتی را در این حیطه ارائه کرده‌اند. مفهوم توسعه پایدار، یک نوع تلاش برای ترکیب مفاهیمِ در حال رشدِ حوزهای از موضوعات محیطی در کنار موضوعات اجتماعی-اقتصادی می‌باشد. توسعه پایدار یک تغییر مهم در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسان‌ها با یکدیگر است. این مسئله با دیدگاه دو قرن گذشته انسان که بر پایه جدایی موضوعات محیطی و اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته بود در تضاد است.
توسعه‌ای که نیازهای امروزی را بدون از دست دادن توانایی پاسخگویی به نیازهای نسل آینده، ممکن می‌سازد، توسعه پایدار است.
آینده مشترک ما، کمیسیون برانتلند ۱۹۸۷
در دو قرن گذشته، این تصور حاکم بود که محیط به‌طور عمده به عنوان یک عامل خارجی و تنها برای استفاده و استثمار انسان در نظر گرفته می‌شد. در این دیدگاه، ارتباط انسان و محیط، به صورت غلبه انسان بر طبیعت بوده است. این دیدگاه بر این باور استوار بود که دانش و فن آوری بشر می‌تواند بر تمام موانع محیطی و طبیعی برتری یابد. این دیدگاه مرتبط با توسعه سرمایه‌داری و انقلاب صنعتی و علم مدرن می‌باشد. همان‌طور که بیکن یکی از پایه‌گذاران علم مدرن، آن را مطرح می‌کند: جهان برای بشر ساخته می‌شود و نه بشر برای جهان.
ابعاد توسعه پایدار
پایداری در دیدگاه جامع از سه جزء اساسی تشکیل شده است:
اقتصاد: اقتصاد منابع در دسترس و چگونگی سازماندهی این منابع برای تامین نیازهای انسان و اهداف او را توصیف می‌کند. عوامل اقتصادی معانی بسیار زیادی را در رابطه با تاثیرات محیطی و عوامل اجتماعی دربر دارد.
جامعه: منظور از جامعه در این مفهوم مجموعه‌ای از فعل و انفعالات انسانی و چگونگی سازماندهی آنهاست. انسان‌ها به گونه‌ای کامل شده‌اند که کاملا به جامعه وابسته باشند. بنابراین پایداری جوامع یک شرط مهم برای گرداوری نیازهای انسان است. معیارهای وابسته به جامعه برای پایداری مهم هستند زیرا آنها خصایص کنونی زندگی را تعریف می‌کنند و می‌توانند یک جزء اصلی از میراث نسل‌های آینده باشند.
محیط: محیط نیز پیرامون انسان‌هاست و وجوه زندگی آنها را حمایت می‌کند و فعالیت‌های آنها را طبق قوانین کالبدی پایه محدود می‌سازد. عوامل محیطی در رفاه کنونی تاثیر می‌گذارد و میراث نسل‌های آینده را مشخص می‌کند.
ابعاد توسعه پایدار
این شرایط نشان می‌دهد که در اینجا پایداری فقط به اصطلاح نگهداری محیط طبیعی در یک وضعیت خوب تفسیر شده است و توسعه اقتصادی و اجتماعی درنظر گرفته نشده است. درحالی‌که در مفهوم توسعه پایدار، پایداری اقتصادی، محیطی و اجتماعی در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت، لاینفک هستند. مفاهیم پایداری اغلب از طریق این سه حوزه پایداری نشان داده می‌شوند که اشاره به ماهیت یکپارچه پایداری محیطی، اجتماعی و اقتصادی دارد. در یک نگاه کلی توسعه پایدار را می‌توان توازن و تعادل ابعاد پایداری در طول زمان دانست. بنابراین ذاتا توانایی اولویت‌بندی موضوعات اجتماعی، محیطی و اقتصادی را ندارند. زیرا موضوعات پایداری اغلب در تعارض با یکدیگرند.
زمینه‌های مختلف توسعه پایدار
توسعه پایدار توسعه‌ای است که بتواند نیازهای فعلی سازمان را بدون خدشه‌دار کردن به توانایی‌های نسل آینده در برآورد ساختن نیازهایشان پاسخ گوید. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسل‌ها قرار داشته به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهره آن مجاز شمرده شده‌است. توسعه پایدار چشم‌اندازی مهم و جدید در مدیریت و سیاست‌گذاری عمومی است که بطور گسترده‌ای خارج از ایالات متحده ظهور یافته‌است. این مفهوم تلاش می‌کند تا به نحو روشن تری نتایج آینده رفتارهای کنونی را مورد توجه قرار دهد. توسعه پایدار زمینه‌های مختلفی را مورد توجه قرار می‌دهد که عبارتند از:
- تأثیر گازهای گلخانه‌ای
- تغییرات آب و هوائی،
- تخریب لایه ازن، تخریب زمین
- کاهش منابع غیر تجدید پذیر
- آلودگی هوای شهرها
خلاصه و جمع‌بندی
پایداری وضعیتی است که در آن مطلوبیت و امکانات موجود در طول زمان کاهش نمی‌یابد و به توانائی اکوسیستم‌ها برای تداوم کارکرد در آینده نامحدود مربوط می‌شود بدون آنکه به تحلیل منابع یا استفاده بیش از حد منابع منجر شود. پایداری، شرایطی است که در آن سیستم‌های اجتماعی و طبیعی در کنار هم و به شکل نامحسوس کار می‌کنند. اما این مفهوم هنوز هم توسط برخی سازمان‌های بین‌المللی مثل بانک جهانی در زمینه چشم‌انداز رشد مورد استفاده قرار می‌گیرد. توسعه پایدار یک ایده و اصطلاح گسترده‌است که معانی متفاوتی دارد همین موضوع موجب برانگیزش واکنش‌های مختلف در این زمینه شده‌است.
مفهوم توسعه پایدار تلاشی برای ترکیب مفاهیم در حال رشد حوزه ایی از موضوعات محیطی با موضوعات اجتماعی اقتصادی می‌باشد. مفهوم توسعه پایدار را می‌توان تغییر در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسان‌ها با یکدیگر دانست. این مسئله در تضاد کامل با دیدگاه‌های دو قرن گذشته انسان است. در دو قرن گذشته محیط یک موضوع خارجی و جدا نسبت به انسان‌ها تلقی شده‌است در این دیدگاه رابطه انسان و محیط را می‌توان بر این باور دانست که انسان باید با غلبه کامل بر طبیعت زندگی کند و باور براین بوده‌است که انسان می‌باید باقوه تفکر و دانش خود بر تمام موانع محیطی فایق آید و برای خود در طبیعت حکمرانی کند. همچنین این دیدگاه با تأثیراتی برتوسعه سرمایه‌داری و انقلاب صنعتی نسل چهارم ادامه یافت.
Cassen, R. H. (1987). Our Common Future: Report of the World Commission on Environment and Development.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
مدیریت شهری | ۱۹ مرداد ۹۹
