تحقیق آزمایشی

روش تحقیق آزمایشی (Experimental research) روش دقیق مشاهده علمی است که به‌طور کلی بیش از روش‌های دیگر تحقیق با علوم ساختمند ارتباط دارد. آزمایش اساساً شامل دو مرحله «عمل» و «مشاهده نتایج عمل» می‌باشد.

در این روش، پژوهشگر گروه آزمودنی را برای اجرای آزمایش انتخاب می‌کند. سپس متغیری را بر آنان وارد می‌سازد و به مشاهده تاثیر آن متغیر بر گروه آزمایشی می‌پردازد. تحقیق آزمایشی به دو روش آزمایش آزمایشگاهی و  آزمایش میدانی قابل انجام است. آزمایش‌های آزمایشگاهی بیشتر در پژوهش‌های بنیادی و برای آزمودن و پروراندن نظریه‌های علمی به کار می‌روند. آزمایش میدانی علاوه بر اینکه برای آزمودن نظریه‌های علمی قابلیت کاربرد دارند، برای یافتن پاسخ مسائل علمی و پژوهش‌های کاربردی نیز به کار می‌روند؛ بنابراین، انعطاف‌پذیری و کاربرد در مورد انواع مسائل پژوهشی، ازجمله مزیت‌های آزمایش‌های میدانی به شمار می‌رود.

روش پژوهش به روش‌های آزمایشی و غیرآزمایشی یا توصیفی تقسیم می‌شود. روش‌های آزمایشی نیز روش‌های آزمایشی کامل و روش تحقیق شبه آزمایشی را شامل می‌شوند. تحقیق آزمایشی روشی نظام‌مند و منطقی برای پاسخ به پرسش پژوهش است. پرسش زیربنایی این روش آن است که اگر این کار تحت شرایط کنترل‌شده‌ای انجام گیرد چه خواهد شد؟ آزمایش‌کنندگان، محرک، رفتار یا شرایط محیطی را دست‌کاری می‌کنند، سپس چگونگی تأثیر آن را در تغییر وضعیت و یا رفتار آزمودنی مورد مشاهده قرار می‌دهند. دست‌کاری آن‌ها دقیق و منظم است. آن‌ها باید از عوامل دیگری که بر نتیجه کار اثر می‌کند آگاه باشند و آن‌ها را به‌گونه‌ای کنترل نمایند یا از میان بردارند تا بتوانند بین عامل دست‌کاری شده و آثار مشاهده‌شده رابطه‌ای منطقی برقرار سازند.

قابلیت‌ها و کارکردهای تحقیق آزمایشی

تحقیق آزمایشی روشی را برای آزمودن فرضیه فراهم می‌کند. پس‌ازآنکه پژوهشگران مسئله‌ای را تعریف کردند، برای آن‌یک پاسخ آزمایشی یا فرضیه پیشنهاد می‌کنند. آنان فرضیه را می‌آزمایند و بر اساس رابطه میان متغیرهای کنترل‌شده‌ای که مشاهده کرده‌اند آن‌ها را تأیید یا رد می‌کنند. تحقیق آزمایشی، روش کلاسیک آزمایشگاه علم است که در آن عناصر دست‌کاری شده و آثار مشاهده‌شده را می‌توان کنترل کرد. این روش پیچیده‌ترین، دقیق‌ترین و مؤثرترین روش برای کشف و پروراندن اصول و نظریه‌های علمی است.

روش تحقیق آزمایشی برای اجرای طرح‌های پژوهشی که دارای مفاهیم و گزاره‌های نسبتاً محدود و مشخصی هستند، بسیار مناسب است. به عبارت دیگر این روش برای هدف‌های تبیینی مناسب‌تر از هدف‌های توصیفی است. در مدیریت و علوم اجتماعی هنگامی از روش تحقیق آزمایشی استفاده می‌شود که هدف اصلی پژوهش، آزمایش واکنش یا اثر خاصی باشد. محور طرح آزمایش باید آن رویداد، آن واقعه و آن لحظه‌ای باشد که علتی باعث معلولی می‌شود.
کتاب روش تحقیق کیوی

روش آزمایش برای مکالمه کنش متقابل گروه‌های کوچک نیز مناسب و موفقی‌آمیز بوده است. اگرچه بیشترین کاربرد تحقیق آزمایشی در آزمایشگاه است، اما باید دانست که در موقعیت‌های غیر آزمایشگاهی مانند کلاس درس نیز که عوامل یا متغیرهای مهم را می‌توان تا حدودی کنترل کرد، به گونه مؤثری به کار می‌رود. هدف آنی آزمایش، پیش‌بینی وقایع در موقعیت‌های تجربی است. هدف غایی آن تعمیم روابط متغیرهاست به‌گونه‌ای که در خارج از آزمایشگاه و در مورد جامعه گسترده‌تر نیز صادق باشد.

مراحل اجرای تحقیق آزمایشی

در روش تحقیق آزمایشی هدف گردآوری اطلاعات در خصوص متغیر وابسته می‌باشد. از آنجاکه سطح جامعه آماری به نسبت سایر روش‌ها به جهت هدف تحقیق بسیار گسترده‌تر و وسیع‌تر است، بنابراین از روش تحقیق آزمایشی به عنوان یک روش خرد نام برده می‌شود که کوشش می‌کند از جامعه آماری پردامنه خود جامعه‌ای با استفاده از نمونه‌گیری‌های تایید شده مشخص می‌سازد و اطلاعات را از آن بدست آورد و به کل جامعه آماری تعمیم دهد. با توجه یا این توضیحات روشن است این روش برخلاف روش‌های دیگر یک روش کمیت‌گرا است.

۱- شناسایی مساله و تدوبن فرضیه: نقطه آغازین در تحقی علمی شناخت مساله است. وقتی مساله در قالب اصطلاحات پژوهش‌پذیر بیان شود، فرضیه‌ها تدوین می‌شوند.

۲- طراحی آزمایش: این مرحله بسیار حساس است و مستلزم آمادگی بسیار آزمایشکر در اطمینان از بیان فرضیه‌ها به گونه‌ای آزمون پذیر است.

۳- اجرای آزمایش: در این مرحبه باید مشخص شود چه شرکت‌کنندگانی در تحقیق بکار گرفته خواهند شد، به چه دستورالعمل‌ها، تجهیزات و موادی نیاز است.

۴- آزمون فرضیه: پس از گردآوری داده‌ها، آزمایشگران به منظور رد یا پذیرش فرضیه دوین شده، به تجزیه‌وتحلیل و تفسیر داده‌ها می‌پردازد.

۵- انتقال نتایج پژوهش: پس از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، دانشمندان باید نتایج حاصل را به دیگران انتقال دهند. اغلب از طریق جملا تخصصی ویژه هر رشته، نتایج به دیگران منتق می‌شود. در نتیجه دانشمندان باید یک گزارش پژوهشی بنویسند و در آن به چگونگی اجرا، یافته‌ها و دریافت ایشان اشاره کنند.

انواع تحقیقات آزمایشی

تحقیق آزمایشی را می‌توان به دوطبقه تقسیم کرد:

• آزمایش آزمایشگاهی
• آزمایش میدانی

آزمایش آزمایشگاهی در یک موقعیت فیزیکی جدا از موقعیت عادی زندگی انجام می‌گیرد. پژوهشگر متغیر مستقل را دست‌کاری و متغیرهای رقیب را با دقت هر چه بیشتر کنترل می‌کند. بدین معنا که بسیاری از متغیرهای ناخواسته را که ممکن است بر متغیر وابسته تأثیر بگذارند حذف یا اثر آن‌ها را خنثی می‌کند. متغیرهای موردمطالعه به‌طور دقیق و به‌صورت عملیاتی تعریف و با ابزارهای دقیق اندازه‌گیری می‌شوند و بدین ترتیب واریانس خطابه کمترین مقدار کاهش می‌یابد. یکی از محدودیت‌های آزمایش آزمایشگاهی، ساختگی بودن موقعیت آزمایش است.

آزمایش میدانی، برخلاف آزمایش آزمایشگاهی در موقعیت‌های واقعی و با نمونه‌های بزرگ‌تر انجام می‌گیرد. اصول کلی انجام دادن آزمایش میدانی همانند آزمایش آزمایشگاهی است، با این تفاوت که دقت کنترل در آزمایش‌های میدانی کمتر از آزمایش‌های آزمایشگاهی است. در آزمایش میدانی نیز مانند آزمایش آزمایشگاهی آرایش تصادفی و گمارش تصادفی گروه‌ها به تدابیر آزمایشی به کار بسته می‌شود، متغیرهای موردمطالعه با دقت به‌صورت عملیاتی تعریف و با ابزارهای دقیق مورداندازه‌گیری قرار می‌گیرند؛ اما موقعیتی که در آن آزمایش انجام می‌گیرد با موقعیت واقعی تفاوت چندانی ندارد.

خلاصه و جمع‌بندی

روش تحقیق آزمایشی دقیق‌ترین روش مطالعه است که بیشتر در علوم تجربی کاربرد دارد اما گاهی در مدیریت و علوم انسانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تحقیقات آزمایشی معمولاً از روش‌های آزمایشگاهی یا میدانی استفاده می‌شود. وقتی‌که پژوهشگر می‌کوشد تا متغیرهای ناخواسته را کنترل کند، کنترل دقیق سبب می‌شود که موقعیت آزمایشی به یک محیط ساختگی و متفاوت با موقعیت واقعی زندگی تبدیل شود. این امر موجب می‌شود که تعمیم‌پذیری نتایج حاصل از آزمایش آزمایشگاهی به موقعیت‌های واقعی محدود شود؛ بنابراین، هرچند روایی درونی آزمایش آزمایشگاهی در مقایسه با سایر روش‌های تحقیق بالاست، روایی بیرونی آن با برخی محدودیت‌ها همراه است.

ساختگی بودن موقعیت آزمایشی که در مورد آزمایش آزمایشگاهی وجود دارد، در اینجا یا در اصل وجود ندارد یا به حداقل ممکن کاهش می‌یابد، زیرا آزمایش در شرایط طبیعی و آزاد انجام می‌گیرد. باوجوداین، کنترل پژوهشگر به متغیرهای ناخواسته در آزمایش‌های میدانی کمتر از آزمایش‌های آزمایشگاهی است. به همین دلیل، آزمایش میدانی هرچند از روایی بیرونی بالاتر یعنی تعمیم‌پذیری بیشتر نتایج برخوردار‌است، روایی درونی آن کمتر از آزمایش آزمایشگاهی است. یکی از محدودیت‌های مهم پژوهش‌های میدانی، مشکل اجرایی آن در دست‌کاری متغیرهای مستقل و گمارش تصادفی گروه‌ها به تدابیر آزمایشی است. به‌عنوان‌مثال، گاهی ممکن است خانواده‌ها و یا اولیای مدارس با گمارش تصادفی دانش آموزان به‌عنوان گروه گواه و یا آزمایشی موافقت نکنند.

منبع: تحقیق آزمایشی کتاب روش تحقیق در علوم اجتماعی نوشته کیوی ترجمه نورالله پیلتن