تحقیق شبه آزمایشی
طرح شبه آزمایشی (Quasi-experimental designs) به طرحهای آزمایشی که در آنها نتوان از انتساب تصادفی استفاده کرد، گفته می‌شود. معمولاً در پژوهش‌های مدیریت و علوم رفتاری استفاده از روش‌های انتساب تصادفی دشوار است.
تحقیق شبه آزمایشی دارای یک یا چند گروه کنترل بوده ولی آرایش آزمودنی‌ها به صورت تصادفی انجام نمی‌پذیرد. در این نوع روش تحقیقی هدف نزدیک شدن به تحقیق تجربی حقیقی است. اما چون شرایط تجربه و تحقیق به‌نحوی است که کنترل یا دستکاری همه متغیرهای پژوهش مقدور نیست، آن را نیمه تجربی می‌نامند. بیشتر تحقیقاتی که هدف آنها یافتن عوامل علّی در زندگی واقعی و شرایط حقیقت است و در حین اجرای آنها تنها کنترل تعدادی از متغیرها مقدور می‌باشد، در تحقیقات نیمه تجربی قرار می‌گیرند.
علم مبتنی بر تجربه حسی بنا نهاده شده است ولی علوم انسانی با پارادایم تفسیری تجانس بیشتری دارند. به همین خاطر روش تحقیق در مدیریت و علوم اجتماعی بیشتر از روش تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی) استفاده می‌شود. در بحث انواع روش تحقیق، تحقیق شبه آزمایشی نیز جایی بین این دو رویکرد اصلی به علم قرار می‌گیرد. بیشتر مطالعات و بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌هائی که در زمینه مشکلات و مسائل اجتماعی (بررسی و مطالعه جرم و جنایت، آشوب‌‌‌‌‌‌‌‌ها، اعتیادها) صورت می‌گیرد و اغلب کنترل یا دستکاری متغیرها در آنها مقدور نیست. از این مطالعات هستند از تفاوتهای طرحهای آزمایشی واقعی و طرحهای نیمه آزمایشی (نیمه تجربی) این است که در طرحهای آزمایشی واقعی حداکثر کنترل بر متغیرهای اعتبار دورنی اعمال می‌شود. در حالی که در طرحهای نیمه آزمایشی حداکثر کنترل بر متغیرهای اعتبار درونی اعمال می‌شود.
انواع تحقیق شبه آزمایشی
انواع طرحهای شبه آزمایشی به شرح زیر می‌باشد :
- طرحهای تک-گروهی سریهای زمانی
- طرحهای شبه آزمایشی با گروه گواه
- طرحهای تک آزمودنی
- طرح گروه کنترل نابرابر
- پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروههای مجزا
- سریهای زمانی با چند گروه
مفهوم آزمایش
آزمایش امکان وقوع یک رویداد را در شرایط ویژه فراهم می‌آورد. هرگاه عوامل تازه و متفاوتی را بر وضعیتی اعمال نماییم یا تغییراتی در شرایط موجود به وجود آوریم، به انجام یک آزمایش دست زده ایم و این روش را یک روش آزمایشی می‌نامیم.
آزمایش اثبات یک فرضیه به این نحو است که از طریق بررسی دو عامل در وضعیت‌های متفاوت رابطه سببی را بین آنها برقرار کند. همه عوامل و مؤثرترین وضعیت‌ها به استثنای عامل خاص مورد نظر، تحت کنترل قرار می‌گیرند زیرا این عامل نمایانگر علت فرضیه‌ای و یا معلول فرضیه‌ای است.
به طور کلی می‌توان گفت به منظور برقراری رابطه علت و معلولی میان دو یا چند متغیر از طرحهای آزمایشی استفاده می‌شود. ویژگی‌های این نوع تحقیق آن است که :
- متغیرهای مستقل دستکاری می‌شوند
- سایر متغیرها به جز متغیر وابسته ثابت نگه داشته شده و کنترل می‌شوند
- تأثیر متغیر(های) مستقل بر متغیر وابسته مشاهده می‌شود
برای این منظور، گروههای آزمایش و شاهد، در نظر گرفته می‌شوند و از طریق آنها تفاوتهای میان آزمودنی‌ها کنترل می‌شود. این گروه‌ها طوری انتخاب می‌شوند که حدالامکان معادل و مشابه باشند. در این روش آزمایشگر گروه آزمایش را تحت تأثیر متغیر مستقل قرار می‌دهد اما گروه شاهد از تأثیر این عامل به دور می‌ماند. آن گاه آزمایشگر پس از انجام آزمایش به بررسی تغییرات روی داده در گروه آزمایش در مقایسه با گروه شاهد می‌پردازد.
خلاصه و جمع‌بندی
اگر براساس مفهوم آزمایش‌پذیر بودن تحقیقات را دسته‌بندی کنیم می‌توان به تحقیقات آزمایشی (علوم تجربی) و تحقیقات غیرآزمایشی (تحقیق توصیفی) اشاره نماییم. در این میان دسته سومی از پژوهش‌های علمی هستند که در گروه پژوهش‌های نیمه آزمایشی قرار می‌گیرند. آزمایش دقیق ترین ودرعین حال پیچیده ترین شکل پژوهش علمی است.یکی از ویژگی‌های عمده این روش کنترل است وبا عنایت به این ویژگی است که پژوهشگر توانایی تعیین روابط علت ومعلولی بین متغیرهای مورد پژوهش رادارد.به عبارت دیگر هدف آزمایش استنباط روابط علت ومعلولی بین پدیده هایی است که مورد کنترل قرارگرفته اند.به همین دلیل بحث ازعلیت وویژگی‌های روابط علی بین متغیرها ازمباحث عمده در تحقیق آزمایشی می‌باشد.
در همه پژوهش‌های اجتماعی ازروش‌های علمی استفاده می‌شود. اما فنون ویژه‌ای که برای گردآوری وتحلیل داده‌ها وجوددارد که در پژوهش‌های مختلف مدیریت و جامعه شناسی متفاوت است. یکی از روش‌های تحقیق، روش آزمایشی است که به سه شیوه آزمایشگاهی، میدانی و طبیعی پژوهش‌های اجتماعی مورداستفاده قرارمی گیرد. دراین نوع از پژوهش همه متغیرها جزیک متغیر (مستقل)، ثابت نگهداشته می‌شودیاتحت نظارت قرارمی گیرد. پژوهشگر به ثبت وضبط آنچه درحین آزمایش و دستکاری متغیر مستقل اتفاق افتاده می‌پردازد. پژوهشگر برای فهم پگونگی این تاثیرات موضوع موردمطالعه خودرابه یک گروه کنترل ودست کم یک گروه آزمایش تقسیم می‌کند. در این مطالعه کوشش شد روش تحقیق نیمه آزمایشی تشریح شود.
