اصول اخلاقی پژوهش
اصول اخلاقی پژوهش مجموعه قواعد و هنجارهای قانونی و عرفی هستند که پژوهشگر در زمان انجام پژوهش باید آنها را رعایت کند. برخی از این اصول بهصورت روشن توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تصریح شده است. برخی نیز باید براساس عرف موجود رعایت شوند.
پس از بیان مساله پژوهش و صورت بندی کردن فرضیه، پژوهشگر برای توسعه و گسترش برنامه پژوهشی خود آمادگی پیدا میکند. برنامه پژوهش به پژوهشگر میگوید که اطلاعات مورد نیاز خود را چگونه گردآوری کند، چگونه تجزیه و تحلیل کند و در پایان پاسخ فرضیه و پرسشهای پژوهش خود را پیدا کند. افزون بر تمامی موارد بالا یکی از مسائلی را که هنگام برنامهریزی پژوهش، پژوهشگر باید به آن بیاندیشد مسائل اخلاقی هستند.
بیشتر مردم وقتی به اخلاق فکر میکنند، اغلب در ذهن آنها موعظههای اخلاقی و بحثهای بیپایان فلسفی زنده میشود، ولیکن اخلاق در انواع تحقیق علمی، شامل مجموعه اصولی است که به جامعه پژوهشی ارائه میشود تا به کمک آنها بتوان، بین اهداف مهم پژوهشی و ارزشهای متعارض آشتی ایجاد کرد.
اصول اخلاقی پژوهش
اصول اخلاقی پژوهش در واقع بیانگر آن هستند که پژوهشگر چگونه ضمن پایبندی به اصول و ارزشهای اخلاقی پژوهش خود را انجام و منتشر کرده است. در این زمینه کرسول بر رعایت اصول اخلاقی را در کل فرایند پژوهش یعنی تاکید میکند:
- ارائه پیشینه پژوهش
- بیان مساله
- پرسشهای پژوهش
- گردآوری دادهها
- تجزیهوتحلیل دادهها
- نوشتن و انتشار دادهها
اما بحث برانگیزترین و حیاتی ترین موضوعات اخلاقی در واقع در خصوص مشارکت کنندگان در پژوهش و چگونگی مواجهه پژوهشگر با گردآوری و تحلیل دادههای گردآوری شد.
مهمترین مسائل در این خصوص شامل مشارکت داوطلبانه، ناشناس ماندن مشارکت کنندگان و محرمانه بودن اطلاعات است. منظور از مشارکت داوطلبانه این است که مشارکت کنندگان حق دارند آزادانه تصمیم بگیرند که میخواهند در پژوهش مشارکت کنند یا نه. منظور از ناشناس ماندن و محرمانه بودن اطلاعات هم این است که با اطلاعاتی که مشارکت کنندگان در اختیار محقق قرار میدهند. به شیوهای حرفهای و دقیق برخورد شود و چنانچه مشارکت کننده تمایل نداشته باشد، نباید نام و نشانی او فاش شود.
در مرحله تحلیل و تفسیر و انتشار نتایج هم محقق متعهد بوده است. تنها آنچه را که از دادهها استخراج نموده است گزارش کند و به صورت تعمدی دادهها را تغییر ندهد. کما اینکه شواهد قابل ارائه در خصوص دادهها نیز خود گواه بر این ادعا میباشد. همچنین محقق در سایر مراحل پژوهش از نحوه استفاده از منابع تا نحوه نگارش و گزارش اهداف و نتایج پژوهش نیز متعهد بر پایبندی به ارزشهای خود همچون صداقت، امانت داری، صحت و دقت بوده است.
اصول اخلاقی پژوهش انجمن روانشناسی آمریکا
اخلاق و به عبارتی رعایت اخلاق، دغدغه مهمی در حوزه روانشناسی به ویژه در حوزه درمانی و پژوهشی است. کار با بیماران و انجام تحقیقات روانشناختی میتواند طیف وسیعی از مسائل اخلاقی و روان شناختی را ایجاد کند که باید به آنها پرداخته شود.
اصول اخلاقی پژوهش که بوسیله انجمن روان شناسی آمریکا (APA) تهیه شده است، راهنماییهایی را برای متخصصانی که در زمینه روانشناسی کار میکنند، فراهم میکند تا بدانند هنگام مواجهه با معضلات اخلاقی یا روانشناختی چه کاری انجام دهند. برخی از آنها اصول یا ارزش هایی هستند که روانشناسان باید عمیقاً از آنها حمایت کنند. در موارد دیگر، انجمن روانشناسی آمریکا (APA) استانداردهایی را برای آنچه انتظارات اعمال میشود، تعریف میکند که شامل ۵ اصل اخلاقی میشود و شامل:
صداقت و اصول اخلاقی پژوهش
بدون صداقت تمام بنای دانش در یک حوزه از یک رشته خاص فرو خواهد ریخت. تصور کنید که محققی میتوانست مقالهای را چاپ نماید که حاوی دادههای ساختگی باشد و درباره روش تحقیق خود نیز دروغ بگوید، این امر چه بلایی بر سر آبرو و اعتبار مجلهای میآورد که آن مقاله را منتشر نموده است. به محض اینکه افراد از این موضوع آگاه گردند، اعتبار آن مجله از بین خواهد رفت و چه بسا خود آن حوزه یا رشته نیز اعتبار خود را از دست داده و بدنام شود.
این که چنین مقالهای داوری شده و مورد پذیرش قرار گرفته است، اعتبار هیئت تحریریه آن مجله نیز خدشه دار میشود و حتی پرسشهای کلی تری مطرح میشود که آیا به دست آوردهای این حوزه و یا حتی این رشته میتوان اعتماد نمود؟ بنابراین داشتن صداقت کاملا ضروری است. آنچه چاپ و منتشر میشود حقیقت مطلق تلقی نمی شود و باید پیرامون درستی و اعتبار آنها بحث و تحقیق انجام گیرد.
متاسفانه در سالهای اخیر و رشد بازارهای پایان نامه نویسی در ایران که تنها و تنها منحصر به کشور ایران است. پدیدهای کاملا بومی است عملا اعتبار کلیت تحقیقاتی که در ایران انجام میپذیرد زیر سوال است و این بدنامی از نبود جرعهای صداقت در این فضا نشئت میگیرد.
سرقت ادبی
سرقت ادبی یکی از بدترین گناهانی است که یک پژوهشگر میتواند انجام دهد. مفهوم سرقت ادبی عبارت از رونویسی عمدی از کار یک فرد دیگر و استفاده از آن به عنوان کار خود میباشد. تمام سیستم داوری مقالهها در همایشها و مجلات، اعطای گواهی نامهها و مدارک تحصیلی در دانشگاهها و مراکز آکادمیک بر این اصل استوار است که اهل علم فقط برای کارهای کسب اعتبار میکنند که خودشان انجام داده باشند.
اگر مطلب از جای دیگر رو نویسی شده باشد در این صورت باید منبع اصلی آن آورده شود. متاسفانه امروزه اینترنت سرقت ادبی را بسیار آسان نموده است. در حالی که تصور ما بر این بود که اینگونه کارها بیشتر از جانب قشر دانش آموزی رخ میدهد. متاسفانه مشاهده میکنیم که دادههای سرقت ادبی شده در پایاننامهها، مقالههای کنفرانسی و حتی مقالات مجلات تحقیقی نیز مشاهده میشود.
رضایت آگاهانه
رضایت آگاهانه یکی از اصول اخلاقی پژوهش بسیار مهم در تحقیق بویژه تحقیق کیفی است. منظور از رضایت آگاهانه آن است که افراد شرکت کننده در تحقیق، به میل خود در تحقیق شرکت داشته باشند وب ه طور بالقوه بتوانند هر وقت که خواستند، به هر دلیلی و در هر زمانی به حضور خود در تحقیق پایان دهند. با وجود این برخی از پژوهشگران کیفی استدلال میکنند که رضایت آگاهانه مانع از آن میشود که پژوهشگربتواند فساد، فرایندهای غیر قانونی و رفتارهای پنهان دولتها و کسب و کار را کشف کند.
در برخی از موقعیتهای خاص میتوان بین رضایت آگاهانه و کشف حقایق ناخوشایند در راستای منافع عمومی موازنه برقرار کرد. رضایت آگاهانه یکی از اصول اخلاقی تحقیق است که باید در دستور کار پژوهشگران ایرانی قرار گیرد.
اجازه انتشار
اغلب برخی از اطلاعاتی که گردآوری میکنید، به افراد یا شرکتها متعلق است و شما برای درج و نشر آنها در تحقیق خود باید از آنها اجازه بگیرید. پیرامون دادههایی که خود پژوهشگر گردآوری میکند موضوع به این سادگی نیست.
باید در نظر داشت همواره باید اجازه نامهها از شرکتها را برای درج اطلاعات از آنها باید در پیوست مطالعات آورده شود. بنابراین اجازه انتشار نیز یکی از اصول اخلاقی پژوهش است. حتما باید درج نتایج گزارشها اجازه لازم از منابع ذیربط اخذ شود. پژوهشگران از این اصل در پژوهش نباید غافل شوند.
گزارش پژوهش
در نوشتن یک طرح پژوهش و مقاله علمی باید سه اصل اخلاقی در نظر گرفته شود:
حفظ حریم خصوصی افراد: مطمئن شوید که حریم خصوصی افراد حفظ میشود.
صداقت در نشان دادن داده ها: مطمئن شوید که دادهها را به درستی گزارش و تجزیهوتحلیل میکنید.
پذیرش مسئولیت یافتههای پژوهش خود: باید از یافته هایتان اطمینان حاصل کنید از نتایج تحقیق خود دفاع نمایید. به ویژه اگر یافتههای شما برای برخی افراد خوشایند نباشد.
پایان سخن از اصول اخلاقی پژوهش
اصول اخلاقی پژوهش قوانینی هستند که رعایت آنها در یک پژوهش علمی الزامی است. یک قانون روشن و نانوشته در این زمینه وجود دارد: با دیگران همانطور رفتار نمایید که دوست دارید شما آنگونه رفتار شود. اگر بخواهیم این اصل را بصورت عملی در فرایند تحقیق رعایت نماییم به معنای این است که اگر درباره جنبه اخلاقی بخش خاصی از تحقیق خود مطمئن نیستید، خود را جای دیگران بگذارید.
برای نمونه اگر کسی پیرامون فعالیتهای شما یادداشت برداری نماید شما چه حسی پیدا میکنید.؟ اگر ناشری پیرامون شما مطلبی را چاپ نماید، بی آن که قبلا به شما فرصت ویرایش و بررسی آن را داده باشد، چه احساسی خواهد داشت؟ میلور و بلکمون در سال ۲۰۰۵ قانون طلایی را برای پژوهشگران رشته مدیریت و بازاریابی اینگونه ترجمه میکند: با دیگران همانگونه رفتار نمایید که دوست دارید با شما آنگونه رفتار شود. بسیاری از اصول اخلاقی دیگر در زیر چتر این اصل اخلاقی قرار میگیرد.
دانلود مقاله اصول اخلاقی پژوهش
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۲۶ فروردین ۰۳
