طرح پژوهش تبدیلی

طرح پژوهش تبدیلی (Transformative design) یک استراتژی پژوهش آمیخته است که در آن پژوهشگر از یک نگاه نظری فراگیر برای تحلیل داده‌های کیفی و کمی استفاده می‌کند. درون این نگاه نظری نوعی شیوه گرداوری اطلاعات می‌تواند وجود داشته باشد که مستلزم رویکرد متوالی یا همزمان است.

طرح تبدیلی یکی از انواع سه‌گانه استراتژی پژوهش است که در یک تحقیق آمیخته استفاده می‌شود. این نوع طرح پژوهش به دو شیوه اصلی انجام می‌شود:

• استراتژی تبدیلی متوالی
• استراتژی تبدیلی همزمان

دقت کنید طرح‌های پژوهشی شامل طرخ‌های متوالی، همزمان و تبدیلی هستند. طرح‌های تبدیلی نیز خود می‌توانند متوالی یا همزمان باشند، بنابراین طرح‌های تبدیلی قرائت تازه‌‌ای از همان طرح‌های متوالی و همزمان می‌باشند.

طرح پژوهش تبدیلی متوالی

مدل تبدیلی متوالی دو مرحله دارد که مانند سایر طرح‌های متوالی یکی پس از دیگری می‌آید. در این گونه طرح‌ها هر یک از شیوه‌ها می‌تواند، نخست مورد استفاده قرار گیرد. اولویت هم می‌تواند به هر یک از شیوه‌های کمی یا کیفی باشد. حتی ممکن است در صورت وجود منابع کافی، هر دو اولویت یکسانی داشته باشند. همچنین دستاوردهای بخش کیفی و کمی در نهایت باهم یکپارچه می‌گردد.

اما این رویکرد با دیگر رویکردهای متوالی یعنی طرح اکتشافی و طرح تبیینی تفاوت‌هایی دارد. بر خلاف دو رویکرد دیگر، در اینجا نوعی نگاه نظری وجود دارد که مطالعه را هدایت می‌کند. هدف این طرح بکارگیری شیوه‌ای است که به بهترین وجه دیدگاه نظری پژوهشگر را بازنمایی کند. در یک طرح پژوهش تبدیلی پژوهشگر می‌تواند نگاه‌های گوناگون را به نمایش بگذارد. همچنین می‌تواند از آزمودنی‌ها بهتر پشتیبانی کند یا پدیده مورد مطالعه را بهتر درک کند.

این مدل دارای همان نقاط قوت و ضعف دیگر روش‌های متوالی است. استفاده از این طرح، گام‌های رویکرد متوالی را تسهیل می‌کند گرچه زمان بیشتری را نیاز دارد. البته از آنجا که از این نوع طرح پژوهشی بسیار کم استفاده شده است، دانش و شناخت اندکی نیز نسبت به آن وجود دارد.

طرح پژوهش تبدیلی همزمان

مانند رویکرد تبدیلی متوالی، در اینجا نیز عامل اساسی تمایز نوع نگاه نظری پژوهشگر است. در واقع آنچه بین این رویکرد با دیگر رویکردهای همزمان یعنی طرح آشیانه‌ای و طرح مثلث‌سازی تفاوت ایجاد می‌کند، نوع نگاه نظری است.

این دیدگاه می‌تواند براساس ایدئولوژی‌هایی مانند نظریه انتقادی، جانبداری، مشارکتی با دیدگاه مفهومی و نظری باشد. این دیدگاه در هدف یا پرسش‌های پژوهش متبلور می‌گردد. این امر عامل اصلی در تعیین شیوه گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها است. مدل تبدیلی همزمان می‌تواند خصوصیات طرح مثلث‌سازی و آشیانه‌ای را همزمان داشته باشد. یعنی دو دسته داده به‌طور همزمان گردآوری شوند و از اولویت یکسان یا نامساوی برخوردار باشند.

یکپارچه‌سازی داده‌ها بیشتر در گام تحلیل رخ می‌دهد البته که در گام تفسیر نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. این رویکرد یک مزیت اضافی نسبت به طرح‌های آشیانه‌ای و مثلث‌سازی دارد و آن موقعیت‌بخشی پژوهش‌های آمیخته دروم یک چارچوب تبدیلی است. این ممکن است طرح پژوهش تبدیلی همزمان را برای پژوهشگران جذاب‌تر کند.

خلاصه و نتیجه‌گیری

طرح تبدیلی یکی از انواع طرح‌های پژوهش آمیخته است که روند انجام یک پژوهش را هدایت می‌کند. گاهی طرح پژوهش تبدیلی در کنار طرح‌های متوالی و همزمان قرار می‌گیرد و گاه به عنوان زیرمجموعه آنها قلمداد می‌شود. با این وجود یک نکته مهم در این زمینه وجود دارد و آن ناشناخته بودن این گونه طرح پژوهشی است.

از آنجا که نوع نگاه نظری حاکم، عامل اصلی تمایز بین این طرح با دیگر طرح‌های متوالی است، مطالعه بیشتر در این زمینه به پژوهشگران پیشنهاد نمی‌شود. تجربه سالیان نشان‌گر آن است که در جوامع دانشگاهی کشور هیچگونه توجهی به فلسفه پژوهش و نگاه نظری به انواع پارادایم پژوهش وجود ندارد. بنابراین توضیح بیشتر در این زمینه به‌نظر الزامی ندارد.