استراتژی پژوهش
استراتژی پژوهش (Research strategy) برنامه‌ای فراگیر است که شیوه‌های گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها را براساس فلسفه تحقیق تعیین می‌کند. تعیین استراتژی دومین لایه از یک پژوهش علمی است که طرح پژوهش را مشخص می‌سازد.
کرسول در کتاب طرح پژوهش انواع استراتژی پژوهش را در سه دسته کلی کمی، کیفی و آمیخته قرار داد. روش‌های کمی همان روش‌های مرسوم تحلیل اثبات‌گرایانه هستند که به روش آزمایشی یا غیرآزمایشی (توصیفی) انجام می‌شوند. روش‌های کیفی نیز دامنه گسترده‌ای از روش‌های مبتنی بر انواع مصاحبه یا پیشینه پژوهش و حتی مشاهده را دربرمی‌گیرند.
آنچه در استراتژی پژوهش اهمیت بیشتری دارد انواع طرح پژوهش آمیخته است. استراتژی‌های کمی و کیفی بسیار آشنا هستند و آموزش پیرامون آنها بسیار زیاد است. در مقابل طرح‌های پژوهش آمیخته برای پژوهشگران تازگی دارند و در این نوشتار بیشتر بر انواع استراتژی و طرح پژوهش آمیخته تمرکز می‌شود.
انواع استراتژی پژوهش از دیدگاه کرسول
کرسول در کتاب طرح پژوهش معتقد است پس از تعیین فسلفه پژوهش باید استراتژی پژوهش مشخص شود. به تبع نوع فلسفه پژوهش سه دسته استراتژی اصلی برای انجام یک پژوهش علمی وجود دارد که عبارتند از:
- استراتژی‌های کمی: پارادایم اثبات‌گرایی و فرااثبات‌گرایی
- استراتژی‌های کیفی: پارادایم تفسیرگرایی و برساخت‌گرایی
- استراتژی‌های آمیخته: پارادایم عمل‌گرایی
انواع استراتژی پژوهش در یک طرح پژوهشی
به‌طور سنتی پژوهشگران علوم اجتماعی به تاسی از پژوهشگران علوم طبیعی از روش‌های اثبات‌گرایانه در پژوهش استفاده می‌کردند. این فسلفه پژوهشی هنوز هم مورد توجه پژوهشگران قرار دارد. حتی فراثبات‌گرایان نیز با همه نقدهای خود به اثبات‌گرایی در اصول کلی از همین فلسفه پژوهشی پیروی می‌کنند. دیدگاه اثبات‌گرایی با استراتژی‌های کمی سازگاری بسیاری دارد. انواع استراتژی‌های کمی را می‌توان در دوسته استراتژی‌های آزمایشی و غیرآزمایشی (توصیفی) دسته‌بندی کرد.
تفسیرگرایان و ساخت‌گرایان اجتماعی، بنیان اندیشه اثبات‌گرایی را به چالش کشیدند. آنها روش‌های علوم تجربی را برای علوم اجتماعی نپذیرفتند و رویکردهای جدیدی را برای مطالعات انسانی مطرح کردند. انواع روش‌های تحقیق کیفی شامل تحلیل محتوا، تحلیل مضمون، گراندد تئوری، قوم‌نگاری، پدیدارشناسی، تحلیل روایت و مطالعه موردی در این دسته قرار دارند.
رویکرد فلسفی دیگر در پژوهش به پراگماتیسم یا عمل‌گرایی موسوم است. این نوع نگاه مانند واقع‌گرایی انتقادی برای روش‌های ترکیبی کیفی-کمی مناسب است. انواع روش‌های ترکیبی براساس طرح پژوهش متوالی، همزمان و تبدیلی قابل بحث هستند که در ادامه بررسی خواهند شد.
استراتژی‌های پژوهش از منظر پیاز پژوهش
نخستین لایه از پیاز پژوهش نیز مانند طرح پژوهش کرسول با فلسفه پژوهش شروع می‌شود. انواع فلسفه پژوهش در هر دو مدل یکسان است.
لایه دوم پیاز پژوهش یعنی رویکردهای قیاسی و استقرایی در تعیین طرح پژوهش بررسی نشده است.
لایه سوم پیاز پژوهش به انواع استراتژی پژوهش تخصیص دارد. در پیاز پژوهشی تنها به روش‌های کمی و کیفی بسنده شده و طرح‌های ترکیبی وجود ندارد.
نظر به اینکه روش‌های ترکیبی (کیفی-کمی) تازگی بیشتری دارند در ادامه انواع طرح پژوهش ترکیبی بیان می‌شود.
انواع طرح پژوهش آمیخته
به زعم کرسول انواع طرح پژوهش آمیخته عبارتند از:
- طرح پژوهش متوالی
- طرح پژوهش همزمان
- طرح پژوهش تبدیلی
انواع استراتژی پژوهش آمیخته
۱) طرح پژوهش متوالی (Sequentioanl): در این رویه‌ها پژوهشگر می‌کوشد یافته‌های یک شیوه پژوهشی را در کنار یافته‌های دیگر شیوه‌ها، بررسی کند و گسترش دهد. طرح پژوهش متوالی خود شامل دو دسته است:
- طرح متوالی اکتشافی
- طرح متوالی تبیینی
طرح متوالی اکتشافی نیازمند آغاز پژوهش با شیوه کیفی با رویکردی اکتشافی است. سپس از روش‌های کمی در یک نمونه بزرگتر استفاده می‌کند به‌طوری که پژوهشگر بتواند نتایج را به جامعه تعمیم دهد.
طرح متوالی تبیینی با روش‌های کمی شروع می‌شود و نخست نظریه‌ها یا مفاهیم مورد آزمون قرار می‌گیرند. سپس پژوهش با شیوه‌های کیفی به موشکافی پدیده موردبررسی براساس نمونه‌های گوناگونی از موارد، ادامه یابد.
۲) استراتژی همزمان (Concurrent): در این استراتژی پژوهشگر برای تحلیلی فراگیر پیرامون پدیده موردمطالعه، به‌صورت همزمان داده‌های کمی و کیفی را گردآوری می‌کند. در پایان برای تفسر دستاوردها، داده‌ها و اطلاعات را یکپارچه می‌سازد. طرح پژوهش همزمان نیز شامل دو دسته است:
- طرح همزمان مثلثی
- طرح همزمان آشیانه‌ای
۳) استراتژی تبدیلی (Transformative): در این استراتژی پژوهشگر از یک نگاه نظری فراگیر برای تحلیل داده‌های کیفی و کمی استفاده می‌کند. درون این نگاه نظری نوعی شیوه گرداوری اطلاعات می‌تواند وجود داشته باشد که مستلزم رویکرد متوالی یا همزمان است.
دلاور و کوشکی نیز در کتاب خود انواع طرح پژوهش آمیخته را در چهار دسته تقسیم کردند:
آنها در این دسته‌بندی دچار چند سوء برداشت شدند. نخست آنکه استراتژی تبدیلی را به کل از یاد بردند درحالیکه هم رویکرد متوالی و هم رویکرد همزمان می‌توانند با رویکرد تبدیلی انجام شوند. دوم آنکه آنها طرح‌های اصلی متوالی و همزمان را از یاد بردند و تنها به زیر رده‌های آنها توجه کردند.
خلاصه و جمع‌بندی
استراتژی پژوهش دومین لایه از طرح پژوهشی کرسول و سومین لایه از پیاز پژوهش ساندرز است. براساس استراتژی پژوهش طرح کلی تحقیق و شیوه‌های گردآوری و تحلیل داده‌ها تعیین می‌شود. این موضوع اصول کلی و چارچوب انجام یک پژوهش را شکل میدهد و در سه دسته کمی، کیفی و ترکیبی قابل تقسیم است. براساس استراتژی‌های پژوهشی است که یک طرح پژوهشی شکل می‌گیرد و پژوهشگر به سوالات پژوهشی خود پاسخ میدهد.
منبع: حبیبی، آرش. (۱۴۰۰). روش پژوهش پیشرفته. تهران: نارون دانش.
Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2017). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Sage publications.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۲۰ شهریور ۰۲
استراتژی پژوهش می‌تواند کمی، کیفی یا آمیخته باشد. به استناد کتاب کرسول با قاطعیت این رو به همه پژوهشگران اعلام میکنم.