توسعه پایدار شهری
توسعه پایدار شهری ارتقای کیفیت زندگی با لحاظ ظرفیت محیط زیست و پاسخگویی به نیازهای نسل حاضر بدون محدودیت برای آیندگان، تعریف می‌شود. اگرچه توسعه پایدار در ابتدا با بحث‌های محیط زیست آغاز شد. اما از این حیطه پای فراتر گذاشت و در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به صورت جدی بیان گردید.
مفهوم توسعه پایدار شهری Sustainable urban development محدوده مشترک حوزه‌های مختلفی است. توسعه پایدار در سطوح مختلفی قابل بحث است و در مقیاس‌های متفاوتی از بافت‌ها ومحلات گرفته تا توسعه پایدار کلان شهرها و توسعه پایدار جهانی بیان می‌شود. توجه به این نکته که اصول پایداری، معیارهای خشک و غیر قابل تغییر نیستند، در جهت نیل به آرمان‌های پایداری، از اهمیت بالایی برخوردار است.
رشد جمعیت شهرنشین و افزایش مهاجرت به شهرها، منجر به توسعه غیر قابل کنترل نواحی شهری، کاهش سطح رفاه انسانی، نیل به سمت حومه نشینی و بروز مشکلات فراوان برای مدیران مختلف شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه شده است. بنابراین در این مقاله کوشش شده است تا مفهوم توسعه پایدار شهری جهت بهبود کیفیت زندگی شهری تشریح شود.
شیوه دستیابی به توسعه پایدار شهری
شهر پایدار نه به شیوهای اقتدارگرایانه و از “بالا”، بلکه به گونه‌ای مردم سالارانه و از “پایین” ساخته شود. نگرش توسعه پایدار بر این اندیشه است که فناوری نمی تواند هر گونه کاهش منابع طبیعی را جبران سازد و سرمایه طبیعی مکمل سرمایه انسان ساخت است. در این راستا سازمان ملل از مبانی و دیدگاه مفهومی توسعه پایدار حمایت می‌کند. راه دستیابی به توسعه پایدار را وجود بسترهای فرهنگی مناسب می‌داند که با آموزش و آگاهی دادن به مردم می‌توان به آن دست یافت.
بر این اساس توسعه پایدار شهری در تکوین مفاهیم زیر جنبه کارامدی به خود می‌گیرد:
- بسترسازی عدالت اجتماعی و شهروندی
- بستر سازی مشارکت شهروندی و همبستگی اجتماعی
- بسترسازی تقویت بنیان نهادهای اجتماعی و بنیان خانوادگی
- رویکرد استرتژیک بر پدیداری توسعه پایدار شهری
- گسترش آداب و فرهنگ شهرنشینی
- مساعدت و سازماندهی ارگان‌های دولتی و خصوصی
- کارآمد سازی سیاست‌ها و برنامه‌های سیاست گذاری در حوزه کلان شهری
- گسترش حقوق شهروندی و بهینه سازی مناسبات مدنی
اصول توسعه پایدار شهری
طراحی پایدار در ساختار شهری بر مینای سه اصل اساسی شکل می‌گیرد:
اصل اول را می‌توان صرفه جویی در مصرف منابع دانست که درصدد است تا با مصرف بهینه منابع، میزان کاربرد ذخایر تجدید ناپذیر را در سخت و کارکرد بناهای شهری پایین آورد.
اصل دوم بر طراحی بر اساس چرخه حیات مبتنی است که نتایج و تبعات زیست محیطی کل چرخه حیات منابع ساخت و ساز شهری را از مرحله تدارک تا بازگشت به طبیعت در بر می‌گیرد.
اصل سوم را طراحی انسانی می‌دانند که ریشه در نیاز به حفظ عناصر زنجیره‌ای نظام‌های زیستی دارد و تداوم حیات و بقای انسان را در پی دارد.
بر این اساس طرحی شهری و معماری پایدار باید کیفیت محیط‌های کار و زیستی را بهبود بخشد. این موجب افزایش بهره‌وری و کاهش فشارهای روانی انسانی و بهبود شرایط زیستی می‌گردد که همان مفهوم رفاه اجتماعی و شهروندی را به ذهن متبادر می‌کند. ساختار مدیریت شهری باید مبتنی بر اصولی باشد که در واقع شالوده این ساختار را به وجود می‌آورند. این اصول را می‌توان بدین صورت بیان کرد:
- اصل تربیت شهری و آموزش شهروندی
- اصل نظریابی مداوم از شهروندان
- اصل ضوابط مدون و منتشر شده برای آگاهی و راهنمایی شهروندان
- اصل رعایت بعد زمان در اقدامات و اجرای امور
- اصل بازبینی و تجدید نظر در اقدامات انجام شده در پند آموزی از تجربه‌های گذشته.
شاخص‌های توسعه پایدار شهری
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، اصول زیر را به عنوان ویژگی‌های ضروری یک شهر پایدار عنوان می‌کند:
افزایش فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی، به گونه‌ای که ساکنان شهری را پوشش دهد.
- کاهش سهم انرژی در رشد شهری
- استفاده بهینه در مصرف آب، زمین و سایر منابع مورد نیاز رشد شهری
- کمینه کردن میزان تولید زباله و فاضلاب و بیشینه کردن بازیافت از پسماندها
- ایجاد سیستم‌های مدیریت با قدرت و کارایی کافی
- نیل به اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی
- سوق دادن فناوری‌های مورد استفاده در شهر به سمت اهداف توسعه پایدار
تقویت توان مناطق مختلف شهری، در راستای جلوگیری با پاسخ گویی به تهدیدات و اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی که در نتیجه عوامل طبیعی یا انسانی به وجود می‌آیند. همچنین انعطاف پذیری در روبرویی با اختلالات غیرمنتظره در سیستم شهر. در این ارتباط شهر پایدار شهری است که در آن بهبود در عدالت اجتماعی، تنوع و امکان زندگی با کیفیت مطلوب تحقق یابد.
سخن پایانی
شهر پدیده‌ای چندبعدی، پیچیده و پویاست و برنامه‌ریزی دقیق و کامل برای تمام عناصر آن امری دشوار است. بر همین اساس، به عنوان مصرف‌کننده و توزیع کننده اصلی کالاها و خدمات، کانون توجه بحث پایداری شده اند. توسعه پایدار بیش از هر معیاری بر معیارهای کیفی و انسانی تأکید می‌کند. بنابراین به منظور دستیابی به یک وضعیت پایدار واقعی در شهرها، تدوین سیاست هایی جهت حصول به شهرهای پایدار ضروری است.
علی رغم اهمیت جنبه‌های اقتصادی توسعه، به نظر می‌رسد که توسعه چیزی بیش از رشد اقتصادی است. گذشته از بهبود سطح مادی زندگی، عدالت اجتماعی و ارزش‌ها و سنت‌های بومی را نیز در بر می‌گیرد. لذا توسعه را می‌توان به معنای ارتقاء مستمر جامعه و نظام اجتماعی به سوی زندگی بهتر دانست. به عبارت دیگر توسعه فرایندی است که شرایط زندگی نامطلوب را به مطلوب تبدیل می‌کنند. برای سنجش این مقوله از پرسشنامه توسعه پایدار شهری استفاده کنید.
توسعه پایدار شهری به عنوان بخش مهمی از توسعه پایدار بر پایه استفاده بهینه و مناسب از منابع طبیعی استوار است. توسعه شهری به عنوان جزئی از سیاست‌های توسعه ملی در راستای دستیابی به رشد اقتصادی و تأمین عدالت اجتماعی حرکت می‌کند. توسعه پایدار شهری، شهری را متبلور می‌سازد. دارای چارچوب ارزشی و اخلاقی است. با استفاده از منابع مالی، طبیعی و سرمایه اجتماعی، رفاه اجتماعی و آسایش اجتماعی در روند توسعه پایدار شهری را فراهم می‌کند.
