سوانح شغلی (حوادث ناشی از کار)
سوانح شغلی Work accident عبارت است از اتفاق یا پیامدی که در جریان انجام کار پدید آمده و با صدمات شغلی مرگبار یا غیر مرگبار همراه می‌باشد. اگرچه رشد علمی بشر در دهه‌های جدید، پیشرفت صنعتی و امکانات و رفاه را به ارمغان آورده است، ولی پایه گذار معضلی جدید به نام حادثه نیز گشته است. به طوری که در حال حاضر حوادث شغلی یکی از با اهمیت‌ترین مشکلات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به شمار می‌آیند.
ایمنی در محیط کاری از اهمیت بسیار زیادی برخوردا است. استانداردهای پذیرفته شده جهانی متعددی نیز در این زمینه ارائه شده است. برای نمونه می‌توان به سیستم ایمنی، بهداشت و محیط زیست اشاره کرده که با عنوان HSE شناخته می‌شود. استاندارد OHSAS نیز با هدف مدیریت ایمنی شغلی طراحی شده است. استفاده از این استانداردها با استقبال شرکت‌ها و کارخانه‌های ایرانی نیز مواجه شده است که ادقام مثبتی است.
کوشش‌های زیادی در جهت کاهش حوادث شغلی انجام گرفته است ولی همچنان آمار حوادث بسیار بالاست. سازمان بهداشت جهانی حوادث شغلی را به مانند یک اپیدمی در حوزه بهداشت عمومی قرار داده است. همچنین سوانح شغلی را به عنوان یک ریسک فاکتور بسیار با اهمیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی قلمداد کرده است. نظر به حجم بالای حوادث شغلی و نقش آن در افزایش هزینه‌های کلان اقتصادی و در حوزه خرد ایجاد اخلال و دشواری در زندگی افراد، در این مطالعه کوشش شده است تا علل و پیامدهای سوانح شغلی (حوادث ناشی از کار) مورد بررسی قرار گیرد.
تعریف سوانح شغلی (حوادث ناشی از کار)
مطابق ماده ۶۰ قانون تامین اجتماعی حوادث ناشی از کار حوادثی است که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می‌افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا موسسات وابسته یا ساختمان‌ها و محوطه آن مشغول کار باشد. یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهده دار انجام ماموریتی باشد.
اوقات مراجعه به درمانگاه و یا بیمارستان و یا برای معالجات درمانی و توانبخشی و اوقات رفت و برگشت بیمه شده از منزل به کارگاه جز اوقات انجام وظیفه محسوب می‌گردد. مشروط بر اینکه درزمان عادی رفت و برگشت به کارگاه اتفاق افتاده باشد. حوادثی که برای بیمه شده حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان و مساعدت به آنان اتفاق می‌افتد حادثه ناشی از کار محسوب می‌شود.
حادثه به یک واقعه برنامه‌ریزی نشده گفته می‌شود که خسارت جانی، مالی و یا حتی اتلاف وقت را در پی دارد. در حال حاضر این مهم ثابت شده است که بیشتر حوادث در صنعت، به علت کارایی ناایمن و شرایط محیطی ناایمن به وجود می‌آیند. با کنترل و بهبود شرایط محیطی ناایمن از راه فرایندهای خاص نظیر شناسایی، ارزیابی خطرات و بررسی اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی انجام می‌شود. در خصوص کنترل اعمال ناایمن یا رفتار ناایمن گفته می‌شود تا کارگران، تحت آموزش‌های ایمنی و بهداشت قرار بگیرند.
سوانح شغلی از منظر آکادمیک
دانشجویان و پژوهشگران نیز از منظر آکادمیک به بررسی حوادث ناشی از کار می‌پردازند. برای این منظور باید از پرسشنامه‌های استاندارد استفاده نمود. یکی از مقیاس‌های معتبر استفاده از پرسشنامه ایمنی در محیط کار است. این مقیاس براساس ابعاد تعهد مدیریت، ارتباطات ایمنی، محیط ایمن، پاسخگویی مدیران، مقیاس درک خطر، هوشیاری و آگاهی از مسایل ایمنی و رضایت شغلی به بررسی سوانح شغلی می‌پردازد. همچنین ۲۰ گویه با طیف لیکرت پنج درجه نیز در نظر گرفته شده است.
یک مقیاس معتبر دیگر پرسشنامه خطرات انسانی در محیط کار است. این مقیاس از عوامل ارگونومی، عوامل شیمیایی، عوامل فیزیکی و عوامل روان‌شناختی تشکیل شده است. همچنین از ۲۰ گویه نیز برای سنجش ابعاد مختلف حوادث کاری استفاده می‌کند. یک نمونه پایان‌نامه در زمینه سوانح شغلی (حوادث ناشی از کار) برای مطالعه بیشتر پیوست شده است.
در نهایت بخاطر داشته باشید مفهومی ایمنی شغلی با مفهوم امنیت شغلی یکسان نیست.
علل سوانح کاری و حوادث ناشی از کار
مطالعات و بررسی‌های انجام گرفته نشان می‌دهد که به طور کلی حادثه ناشی از کار علت واحدی نداشته و معلول علتهای فنی و انسانی می‌باشد. این علتها بستگی به نوع کار، محیط کاری، وضعیت کاری، شرایط انجام کاری و ابزار مورد استفاده در کار داشته و می‌توان آنها را به دو دسته علل مستقیم و غیر مستقیم تقسیم نمود.
علل مستقیم
مقصود از علتهای مستقیم عبارت از عللی است که در بوجود آمدن حادثه سهم اصلی را دارا بوده و با توجه به وضع کار وصنعت می‌توان این علل را چنین خلاصه نمود. جابجا کردن کالا، کار با ماشین‌آلات، سقوط اشیا، افتادن کارگرازارتفاع، استفاده غیر صحیح از ابزار کار، افتادن به علت لیز خوردن و یا برخورد با مانع، سوختگی و بالاخره با وسیله نقلیه در محیط کارگاه و یا هنگام رفت و برگشت به محل کار.
علل غیر مستقیم
این علل مستقیماً سبب بوجود آمدن حادثه نگردیده بلکه در صورت وجود علل مستقیم شانس بوجود آمدن حادثه را بیشتر می‌کنند. این گروه شامل تمام عواملی که باعث خستگی، ناراحتی و نارضایی کارگر می‌شوند می‌باشد. مهمترین این عوامل عبارتند از: نور نامتعادل، صدای بیش ازحد، عدم تهویه مناسب، نامناسب بودن درجه حرارت محیط کار، طولانی بودن ساعات کار، سرعت بیش ازحد تولید و بالاخره عوامل دیگری چون مسائل خانوادگی، مالی، روابط با کارفرما و سرپرست و… ضمناً باید توجه داشت که در کنار این دوگروه ازعلل، مسائلی چون تجربه، مهارت کاری و رعایت اصول ایمنی نیز اهمیت بسزایی در بوجود آمدن حوادث ناشی از کار دارند.
خلاصه و جمع‌بندی
در مجموع ۱۹ نوع حادثه شغلی اصلی شناسایی شده است. سقوط اشیا، سقوط کردن و لغزیدن، برخورد با اشیاء و تجهیزات، گیر کردن داخل یا بین اشیاء، داخل شدن اجسام در چشم، داخل شدن اجسام در بدن، حوادث ناشی از جابه جا کردن، سوختگی، حوادث ناشی از مواد سمی، ناشی از مواد سوزان، انفجار و آتش سوزی، ریزش و ماندن زیر آوار، تصادف با وسایل نقلیه، بریدگی و قطع عضو، شکستگی اعضا، تصادف با اجسام مختلف، ناشی از ابزار ماشینی، ناشی از ابزار دستی و برق گرفتگی. این حوادث بیش از هشتاد درصد از انواع حوادث را تشکیل می‌دهند.
بیشترین آمار نوع حادثه مربوط به سقوط کردن و لغزیدن است که ۱۵% انواع حوادث شغلی را تبیین می‌کند. برخورد با اشیاء و تجهیزات با در رتبه دوم است. سقوط اشیا، در رده بعدی رتبه‌بندی قرار دارد. حوادث ناشی از ابزار ماشینی نیز از فراوانی بالایی برخوردار است. از سوی دیگر داخل شدن اجسام در بدن، حوادث ناشی از مواد سمی و ناشی از ابزار دستی، به ترتیب در اولویت‌های بعدی هستند.
به پژوهشگران دیگر توصیه می‌شود بررسی نمایند به جز ۱۹ علت برشمرده برای حوادث شغلی چه عوامل مهم دیگری می‌تواند برای حوادث وجود داشته باشد. آمار و ارقام ارائه شده نشان می‌دهد سقوط کردن و لغزیدن عامل اصلی حوادث کاری است. از دیدگاه کارکنان بررسی شود مهمترین علت حوادث کدام است.داده‌ها و آمار و ارقام حوادث و دلایل آن از منابع دیگر گردآوری شده و مقایسه گردند.
