بهداشت شغلی

بهداشت شغلی علمی است که هدف آن پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار است و به ارتقای سطح سلامت افراد شاغل در سازمان کمک می‌کند. این امر از طریق کنترل عوامل زیان‌آور میسر می‌شود و ایمنی در محیط کار و امنیت شغلی را محفوظ نگاه می‌دارد.

بهداشت شغلی در حقیقت زیر رشته بهداشت عمومی است که به زمینه بیماری‌ها و آسیب‌های افراد شاغل مربوط می‌شود. بهداشت شغلی طیف وسیعی از موضوعات مختلف را پوشش می‌دهد. به طور مثال ممکن است فرد دچار بیماری شغلی خاصی نباشد، اما به دلیل یک بیماری خاص توان انجام شغل مورد نظر را نداشته باشد؛ بنابراین ممکن است آینده شغلی او به خطر بیفتد.

بسیاری از بیماری‌های شغلی در صورت تشخیص به موقع درمان می‌شوند؛ اما برخی نیز پس از بروز، قابل درمان نیستند. بنابراین پیشگیری در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین بهداشت شغلی با شرایط محیط فیزیکی کار نیز ارتباط مستقیم دارد. بنابراین هم مدیریت منابع انسانی اهمیت دارد و هم شرایط محیط کار عاملی کلیدی است. در این مقاله به تشریح بنیان‌های بهداشت حرفه‌ای مشاغل و اهمیت آن پرداخته می‌شود.

ارتباط میان بهداشت حرفه‌ای و بهداشت شغلی

بهداشت حرفه‌ای در بسیاری از کشورها همانند یک استراتژی عمل می‌کند. به طوری که نه تنها عوامل زیان‌آور را از افراد شاغل دور می‌کند بلکه باعث افزایش انگیزش، رضایت شغلی و کیفیت محصولات می‌شود. در مقابل هدف بهداشت شغلی تامین سلامت روانی و جسمی افراد شاغل است.

حال اگر بخواهیم به ارتباط بین بهداشت حرفه ای و بهداشت شغلی اشاره کنیم می‌توان به این مورد اشاره کرد که بهداشت حرفه‌ای بیشتر به دنبال پیشگیری از بروز بیماری‌هایی است که در محیط کاری و در اثر رعایت نکردن بهداشت اتفاق می‌افتند.

برای پیشگیری، در قدم اول باید عوامل زیان آور را در محیط کار شناسایی کرد. در حقیقت بهداشت شغلی و حرفه‌ای ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و به عبارتی مکمل هم هستند.

مراحل بهداشت شغلی

بهداشت شغلی در زمینه تامین سلامت جسمی و روانی افراد شاغل در محیط کاری فعالیت می‌کند. جهت تحقق این اهداف، بهداشت شغلی برنامه‌های مشخصی را دنبال کرده که نتیجه آن، تامین سلامت افراد در مشاغل گوناگون است.

نخستین گام در تحقق اهداف بهداشت شغلی، انجام آزمایشات پزشکی پیش از استخدام است. انجام این آزمایشات باعث می‌شود که در گام اول مشخص شود؛ آیا فرد توانایی انجام شغل مورد نظر را دارد یا خیر؟

به همین علت معاینات بدو استخدام، بخش مهمی از فرایند پذیرش و استخدام افراد به خصوص در مشاغل سخت را شامل می‌شود. نوع آزمایشات با توجه به هر شغل متفاوت است، اما یک سری آزمایشات روتین به صورت مشترک انجام می‌شوند.

یکی از رایج ترین انواع معاینات شغلی، شامل معاینات دوره ای است. هدف از معاینات دوره ای پیشگیری از بروز بیماری‌های مرتبط با محیط کار می‌باشد. با شناسایی اولیه افرادی که مشکوک به بیماری‌های محیط کار هستند، می‌توان نسبت به رشد بیماری، درمان را آغاز کرد.

اصول بهداشت محیط کار

اصول بهداشت محیط کار به خطراتی که ممکن است کارگران و کارمندان در خارج از محیط کاری با آن مواجهه شوند می‌پردازد.

کار کردن در خارج از محیط کار، به دلیل نداشتن خدمات و کمک‌های پزشکی لازم به مراقبت بیشتری نیاز دارد. نیروی انسانی، یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌های سازمان‌های صنعتی است.

برای تامین بهداشت محیط کار نمی‌توان افراد را از سوانح دور کرد یا ایمنی محیط کار را افزایش داد؛ بلکه می‌توان با شناساسیی کردن عوامل به وجود آورنده و حذف آنها، از بروز حادثه پیشگیری کرد.

در همه مشاغل، خطر همواره در کمین افراد است؛ بنابراین باید همیشه به فکر کاهش این خطرات و آسیب‌ها باشیم‌. با پیش بینی کردن خطرات قبل از وقوع، از نظر ذهنی و عملی آمادگی بیشتری برای مقابله با آنها خواهیم داشت.

در غیر این صورت با غافلگیر شدن ممکن است عکس العمل نامناسبی از خود بروز داده و خطرات محیط کار افزایش پیدا کنند. اصول بهداشت محیط کار بر این باور است که در هر شغلی همواره باید نکات ایمنی لازم را رعایت کرده و هشدار‌های ایمنی را جدی بگیریم.

همچنین شناخت کمک‌های اولیه لازم در جهت کاهش آسیب‌های وارد شده بسیار موثر است. افراد  باید در هر شغلی اصول اولیه امداد و کمک رسانی را به عنوان یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های زندگی فرا گرفته و در مواقع بروز، آن را اجرا کنند.

عوامل زیان آور محیط کار

عوامل زیان آور محیط کار عبارتند از:

• عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار: سرو صدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، اشعه‌های مادون قرمز و ماوراء بنفش
• عوامل زیان آور شیمیایی: گازها و بخارها، گردو غبار، دود و مه، اسید‌ها و باز‌ها و فلزات
• عوامل زیان آور فیزیولوژیکی محیط کار: ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و باکتری‌ها
• عوامل زیان آور مکانیکی محیط کار: حالت نامناسب بدن حین انجام کار
• عوامل زیان آور روحی و روانی محیط کار: ارتباط نامناسب بین کارگران و کارمندان با کارفرما

به این موارد ، بلند کردن و حمل کردن اجسام سنگین بیش از توان بدنی، ابزارآلات مورد استفاده و تجهیزات مناسب و غیراصولی اضافه کنید. ارتباطات سازمانی در اینجا نقشی کلیدی ایفا می‌کند. روابط بین همکاران، زیردستان، تشویق‌ها و تنبیه‌ها و همچنین ارتقای شغلی و رضایت شغلی اهمیت بسیاری دارد.

بهداشت شغلی در قانون کار مواد۸۷ و ۹۲ قانون کار

در کشور ما موارد و اصول ایمنی بهداشت شغلی، آن طور که مورد توقع است، انجام نمی‌شوند. به طور کلی فصل چهارم قانون کار، به حفاظت فنی و بهداشت کار اختصاص پیدا می‌کند.

قانون گذار در این فصل وظایفی را در راستای حمایت از بهداشت جسمی و روانی در محیط کار پیش بینی کرده است. تمامی کارفرمایان موظف هستند تا دستورالعمل‌های وزارت بهداشت را جهت جلوگیری از بیماری‌ها و تامین بهداشت کار پذیر، رعایت کنند.

به طور کلی با توجه به مواد ۸۷ در قانون کار، افرادی که قصد تاسیس کارگاه و کار جدید دارند، باید برنامه کاری خود به همراه نقشه ساختمان را برای گرفتن تاییدیه به وزارت کار و رفاه امور اجتماعی ارسال کنند.

وزارت کار با بررسی نقشه‌های ساختمانی و مطابقت با بهداشت شغلی، آن را تایید می‌کند. برخی از مشاغل و کارگاه‌ها دارای شرایطی هستند که در محیط آن، افراد شاغل در معرض بیماری‌های شغلی قرار دارند.

طبق مواد ۹۲ قانون کار، تمامی افرادی که در این کارگاه‌ها مشغول به کار هستند، باید مدارک پزشکی کاملی داشته و در طول سال معاینات دوره ای برای آن‌ها به طور منظم انجام شوند‌. نتیجه آزمایشات پزشکی باید در پرونده شاغلین ثبت گردد.

مسئولیت اجرای مقررات بهداشت شغلی به عهده کارفرما است و در صورت وقوع بیماری، حوادث و عدم رعایت مقررات بهداشت شغلی، برعهده کار فرما و مسئولین کارگاه خواهد بود.

اگر کارفرما تمامی ابزار و امکانات مورد نیاز برای بهداشت محیط شغلی را در اختیار کارپذیر قرار داده و آموزش‌های لازم را نیز برای او شرح دهد، اما کارپذیر از این وسایل استفاده نکند، در صورت وقوع حادثه، کارفرما هیچ مسئولیتی در قبال بیماری‌های شغلی به عهده ندارد.

جمع‌بندی

یک محیط کار باید از لحاظ ایمنی برای افرادی که در آن محیط مشغول به کار هستند، آماده باشد. همچنین تجهیزاتی که در ایجاد امنیت شاغلان تاثیر گذار می‌باشند، باید فراهم شوند. بیشتر افراد در معرض بیماری‌های شغلی قرار دادند و تشخیص به موقع در روند درمان بسیار موثر است. با رعایت بهداشت محیط کار، بازدهی بیشتری کسب خواهید کرد.

انجام این اقدامات سبب کاهش بروز و ایجاد حوادث می‌شود. بهداشت شغلی و حرفه ای نیز در جهت پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار فعالیت می‌کنند. هدف بهداشت شغلی، تامین سلامت جسمی و روانی کارکنان در محیط کاری و کاهش خطرات احتمالی است.

در دنیای امروز محافظت از بهداشت جسمی و روانی کارپذیران در محیط‌های شغلی، بسیار مورد توجه قرار گرفته و قوانین سخت گیرانه‌ای نیز در این باره به تصویب رسیده است. کارپذیران، نیروی مولد هر کشوری هستند و به همین دلیل تامین سلامت و بهداشت آ‌ن‎‌ها در هنگام انجام فعالیت‌های شغلی، نقش قابل توجهی در توسعه صنعتی و اقتصادی کشورها دارد. در حقوق کار ایران نیز بهداشت کارپذیران  در محیط‌های شغلی مورد حمایت قرار گرفته و فصل چهارم قانون کار نیز به این موضوع اختصاص پیدا کرده است.