سازمان تجارت جهانی
سازمان تجارت جهانی (WTO) یک نهاد بین‌المللی است که به قوانین و مقررات جهانی پیرامون فعالیت‌های تجاری می‌پردازد. این سازمان در سال ۱۹۹۵ تاسیس و جانشین موافقتنامه گات شد. موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت یا گات (GATT) در سال ۱۹۴۸ و پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. گات به عنوان تنها ابزار چند جانبه هدایت کننده تجارت جهان از سال ۱۹۴۸ تا زمان تاسیس سازمان تجارت جهانی یعنی سال ۱۹۹۵ باقی ماند و در حدود نیم قرن نقش فعالی در این زمینه داشت.
آشنایی با سازمان تجارت جهانی
سازمان تجارت جهانی به عنوان یک واقعیت در دنیای امروز، چنان است که نادیده گرفتن و یا بی توجهی به آن، غیر ممکن و شاید هم غیر عاقلانه باشد. چنانچه نمی‌توان نسبت به بانک جهانی، سازمان ملل متحد، شورای امنیت و صندوق بین‌المللی پول بی اهمیت ماند.
- موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت : GATT; General Agreement on Tariffs and Trade
- سازمان تجارت جهانی WTO; World Trade Organization
سازمان تجارت جهانی، یک سازمان بین‌المللی بوده که هدف آن برنامه‌ریزی در زمینه تجارت است، بنابراین باید منافع مشترک تولید کنندگان و مصرف‌کنندگان را در بر گیرد. WTO تلاش می‌کند تا مشکلات تجاری بین دولت‌ها را کاهش دهد و با وضع قوانین، مقررات و توافقنامه‌های چند جانبه، به تجارت جهانی سرعت بخشد و آن را آسان کند. اندیشه تجارت جهانی، سال‌ها است که پدید آمده و حرکت خود را آغاز کرده است. تا آنجا که ممکن است باید کوشید تا در جهت منافع اقتصادی، به ویژه صنایع کشور بهره گرفت.
گات و سازمان تجارت جهانی
اهمیت سازمان تجارت جهانی
اهمیت سازمان جهانی تجارت تا آن حد است که در حال حاضر ۱۵۴ کشور جهان به عضویت این سازمان درآمده و کشورهایی نیز در حال طی کردن فرآیند الحاق هستند. ایران نیز به عضویت ناظر سازمان جهانی تجارت درآمده است. ایرانی‌ها سرگرم آماده سازی فرایند مذاکرات هستند و همیشه عقب مانده‌اند. روسیه آخرین کشوری است که به این سازمان پیوسته است. در اوج جنگ جهانی دوم و بویژه در سالهای بعد از آن تلاش‌های وسیع برای نظم بخشیدن به مناسبات بین کشورها در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی صورت گرفت.در زمینه سیاسی، نتیجه این تلاش‌ها به تأسیس سازمان ملل متحد به عنوان سازمانی برای مدیریت مناسبات سیاسی بین‌المللی انجامید.
نتیجه این تلاش‌ها در عرصه تجارت و بازرگانی در سال ۱۹۴۷ به تأسیس موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) منجر شد. بسیاری از کشورها مسائل مربوط به تجارت چندجانبه خود را حدود نیم قرن در چارچوب گات پیگیری می‌کردند.با این وجود،از یک سو به دلیل فقدان یک مبنای حقوقی برای گات، به عنوان یک سازمان بین‌المللی، و از سوی دیگر به دلیل گسترده و پیچیده تر شدن مسائل مربوط به تجارت و بازرگانی بین‌المللی ضرورت تأسیس یک نهاد مسئول در این زمینه در دهه آخر قرن بیستم بخوبی آشکار شد. بر همین اساس اعضای گات در دور اروگوئه که آخرین دور مذاکرات تجاری گات محسوب می‌شود با تصویب موافقت نامه مراکش سنگ بنای نهاد جدیدی به نام سازمان جهانی تجارت را گذاشتند.
تفاوت WTO و GATT
موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت یا گات بسیار بااهمیت است. گات در واقع مجموعه‌ای از قواعد و مقرراتی بود که هرگز از یک مبنای حقوقی به عنوان یک نهاد بین‌المللی برخوردار نبود. به طور موقت شکل گرفته بود در حالی که سازمان جهانی تجارت یک نهاد بین‌المللی با ساختار سازمانی دائمی است. این سازمان که از سال ۱۹۹۵ جایگزین گات شد. این تهاد یک سازمان بین‌المللی است که علاوه بر موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت در چارچوب موافقتنامه‌های متعدد دیگری بر حقوق و تعهدات اعضاء نظارت می‌کند.
تفاوت دیگر گات با سازمان جهانی تجارت در این است که مقررات گات تنها شامل تجارت کالاها بود. در حالی که موافقتنامه این نهاد علاوه بر تجارت کالاها، تجارت خدمات و جنبه‌های تجاری مرتبط با مالیکت معنوی را نیز در بر می‌گیرد. یک تفاوت دیگر گات با این نهاد در نظام حل و فصل اختلافات است. در سازمان جهانی تجارت مقررات تفصیلی تر و عملی تری در مورد بررسی و اجرای تصمیمات نظام حل و فصل اختلاف وجود دارد. نظام حل و فصل اختلافات این سازمان محدودیت زمانی برای بررسی تعیین کرده است. از این لحاظ از سرعت بیشتری نسبت به نظام حل و فصل اختلافات گات برخوردار است. در این نظام که جنبه خودکار دارد احتمال کارشکنی و تأخیر کمتر است. همچنین یک نهاد برای فرجام خواهی و بررسی نظرات هیأت حل و فصل اختلافات نیز وجود دارد.
اهداف سازمان جـهانی تجارت
اهداف یادشده در مقدمه موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت در سازمان تجارت جهانی نیز مصداق دارد. مواردی همچون بالابردن سطح زندگی مردم کشورهای عضو،فراهم نمودن امکانات ایجاد اشتغال کامل، افزایش درآمدهای واقعی و بالابردن سطح تقاضا، و بهره برداری مؤثر از منابع جهانی و گسترش تولید تجارت بین‌المللی از جمله این اهداف است. به اضافه این که در این سازمان گسترش تولید و تجارت خدمات نیز علاوه بر گسترش تولید و تجارت کالاها مد نظر قرار گرفته است. استفاده از منابع جهانی هم به حمایت از محیط زیست و رشد پایدار مشروط شده است. بنابراین بطور خلاصه می‌توان اهدف این نهاد را به شرح زیر بیان کرد.
- مدیریت و نظارت بر اجرای ۲۸ موافقت نامه
- مجمعی برای مذاکرات تجاری چند جانبه
- مکانیسم حل و فصل اختلافات تجاری
- بررسی و ارزیابی سیاست‌های تجاری اعضاء
- همکاری با دیگر سازمان‌های بین‌المللی در زمینه مدیریت اقتصاد جهانی
- کمک به کشورهای درحال توسعه و اقتصادهای در حال گذار
- برخورداری از مزایای نظام تجارت چند جانبه
اصول مشخصی برای نیل به این هدف وجود دارد. اصل عدم تبعیض، اصل آزاد سازی تجاری و اصل تجارت عادلانه سه اصل اساسی هستند. همچنین اصل شفافیت، اصل رفتار ویژه و متفاوت با کشورهای درحال توسعه نیز مهم است. البته باید توجه داشت که براین اصول استثنائات زیادی وارد شده است. اینطور نیست که همه کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت با هر سطحی از توسعه اقتصادی و یا هر میزان از حجم اقتصاد و تجارت به یک اندازه ملزم به رعایت این اصول باشند.
تشکیلات سازمان تجارت جهانی
سازمان جهانی تجارت به عنوان یک سازمان بین‌المللی که اکثر کشورهای جهان عضو آن هستند. این نهاد برای انجام وظایف خود که مدیریت تجارت چندجانبه بین‌المللی است دارای ساختار تشکیلاتی مختلفی است. عمده ترین این تشکیلات به شرح زیر است:
- کنفرانس وزیران
- شورای عمومی
- شوراهای بخشی
- کمیته‌ها ی تخصصی
- دبیرخانه
- نشست‌های غیررسمی
نشست‌های غیر رسمی در قالب نمودار تشکیلاتی سازمان جهانی تجارت قرار ندارد. با این وجود تصمیم‌گیری در این سازمان براساس اجماع آراء صورت می‌گیرد. شکی نیست که دستیابی به این امر بدون رایزنی‌های قبلی بین اعضاء امکان پذیر نخواهد بود. برهمین اساس مشورت‌های غیررسمی در اشکال مختلف صورت می‌گیرد. حتی در سطح رؤسای هیأت‌های نمایندگی نقش مهمی در نیل به اجماع نظر اعضای سازمان ایفا می‌کند. لازمه نشست‌های رسمی کمیته‌ها و شوراهای مختلف محسوب می‌شود. این رایزنی‌ها در زمینه موافقت اعضاء با قبول عضویت یک کشور جدید بسیار حائز اهمیت است.
جمع‌بندی
سازمان تجارت جهانی (World Trade Organization) یک نهاد جهانی است که به اختصار آن را WTO می‌نامند. این سازمان یکی از اثرگذارترین سازمان هایی است که در بازرگانی بین‌الملل نقش ایفا می‌کند. کشور ایران هنوز به عنوان عضو قطعی این سازمان در نیامده است. با این وجود داشتن اطلاعات لازم در خصوص این سازمان مورد نیاز فعالان بازارگانی بین‌الملل و دانشجویان مدیریت است. شاید به همین دلیل باشد که موضوع سازمان تجارت جهانی در سرفصل‌های درس حقوق بازاریابی بین‌الملل تدریس می‌شود.
