کنترل موجودی

کنترل موجودی (Inventory control) فرایند نگهداری سطح مطلوبی از قطعات و محصولات در انبار برای جلوگیری از کمبود یا سرریز می‌باشد. در این فرایند تمرکز بر کاهش شمار محصولات کم‌فروش و افزایش شما محصولات پرفروش است. در مباحث مدیریت تولید و عملیات، کنترل موجودی مهم‌ترین رکن در لجستیک و تولید به‌هنگام (JIT) است.

نقش کنترل موجودی در بیشتر سازمان‌های تولیدی، به دلیل وجود مواد اولیه و قطعات و موجودی‌های در جریان، مشهودتر است. در سازمان‌های بازرگانی و فروشگاه‌ها نیز کنترل موجودی نقش مهمی دارد. زیرا محصول ارائه شده نیازمند مدیریت است. کنترل انبار و یا به عبارتی مدیریت موجودی انبار یکی از اصلی ترین و مهم ترین اصولی هست که باید در هر انباری رعایت گردد. چالش‌های مهمی جهت کنترل موجودی وجود دارد. تصمیم گیرندگان اغلب بر معیارهای خارجی تمرکز دارند که به هیچ وجه چشم‌اندازهای مورد انتظار را ارائه نمی دهد. همچنین فرضیات عملیاتی را در نظر می‌گیرند که به مسیر غلط منجر می‌شود.

یک اشتباه رایج آن است که افزایش دقت پیش‌بینی‌های فروش بهترین راه برای کاهش موجودی کالا در انبار است. اشتباه دیگر آن است که تقویت سرویس دهی به مشتریان، به نگهداری موجودی کالای قابل دسترس بیشتری احتیاج دارد. درعمل هر دو راه به اشباع یا کمبود موجودی کالا در انبار منجر می‌شود. برآورد مقدار مناسب موجودی انبار ضروری است.زیرا نه تنها هزینه‌ها را کنترل می‌کند بلکه معیاری برای تعیین سلامت کل شرکت است. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح کنترل موجودی پرداخته شده است.

مدیریت موجودی

مدیریت موجودی بررسی و نگاه داشت سطحی از موجودی است که هزینه‌های سیستم و سازمان یا کارخانه صنعتی را کمینه می‌کند. این روش شامل برنامه‌ریزی، هماهنگی و کنترل فعالیت‌های مرتبط با گردش موجودی هاست. لزوم پیشبینی فروش قبل از تعیین حداقل موجودی،کار مدیریت موجودی را سخت می‌کند.اشتباه در تعیین سطح موجودی کالا به سرعت منجر به از دست دادن فروش و یا افزایش هزینه ی نگهداری می‌شود. مدیران ارشد مالی و اجرایی به اهمیت مدیریت موجودی کالا پی برده اند.حتی دقیق ترین مدیران نیز اجرای این امر را مشکل می‌دانند.

کنترل موجودی، جریانی است که ضمانت می‌کند اقلام و موجودی فروشگاه یا موسسه بازرگانی با در نظر گرفتن زمان، مکان، تعداد، کیفیت و هزینه برای مشتریان به موقع تدارک شود.
فروغ عسکری

کنترل موجودی روش‌های مورد استفاده برای اطمینان از اینکه سطح موجودی کالای موردنظر حفظ شود. هدف از کنترل موجودی، بررسی و نگاه داشت سطحی از موجودی است، که هزینه‌های سیستم را کمینه می‌کند.کنترل موجودی جریانی است که ضمانت می‌کند اقلام موجود سازمان با در نظر گرفتن عوامل زمان، مکان، تعداد، کیفیت و هزینه، برای بخش‌های مدیریت عملیات تولید، توزیع، فروش، مهندسی در دسترس باشد. آنچه در کنترل موجودی از اهمیت ویژه برخوردار است، میزان سفارش و زمان سفارش می‌باشد.

مباحث کنترل موجودی

کنترل موجودی جریانی است که ضمانت می‌کند اقلام موجود سازمان با در نظر گرفتن عوامل زمان، مکان، تعداد، کیفیت و هزینه، برای بخش‌های عملیاتی تولید، توزیع، فروش، مهندسی در دسترس باشد. آنچه در کنترل موجودی از اهمیت ویژه برخوردار است عبارتند از:

•  میزان سفارش
• زمان سفارش

عملیات بالانس یا تراز موجودی (Inventory balancing act): عملیاتی است برای به حداقل رساندن میزان سطح سرمایه بکار رفته شده برای موجودی با قابلیت تبدیل به سرمایه به طوری که تضمین نماید موجودی برای کلیه عملیات‌های تولیدی، فنی و فروش در موعد مقرر و به میزان کافی در دسترس باشد. به منظور جلوگیری از انباشت بیش از حد و یا مواجهه با کسری کالا در انبار، میبایست نقاط کنترلی موجودی مرتبط با هر کالا در انبار مشخص شود. این نقاط کنترلی عبارتند از:

• نقطه سفارش (مجدد)
• حداکثر موجودی مجاز
• حداقل موجودی مجاز
• موجودی میانگین
• موجودی خطرناک
• مقدار سفارش

انباشت بالای موجودی، باعث افزایش هزینه سازمان یا کارخانه صنعتی شده و مشکلات را پنهان می‌کند و نگاه داشت موجودی در سطح بهینه باعث آشکار شدن مشکلات مدیریتی قابل اصلاح در سازمان و تولید می‌گردد (به عنوان مثال: اگر موجودی کالایی در انبار محصول زیاد باشد، در صورت وجود اتلاف در خط تولید به دلیل موجودی بالای محصول در انبار این اتلاف مشخص نمی شود، لذا راه حلی برای آن در نظر گرفته نمی شود) یکی از اهداف سازمان‌ها در قبال موجودی کاهش آن است.

خلاصه و جمع‌بندی

موجودی کالا، شامل مواد خام و محصولاتی می‌باشد که در انبار نگهداری می‌شود. مدیریت عملیات حوزه‌ای از مدیریت در ارتباط با طراحی و مدیریت محصولات، فرآیندها، خدمات و زنجیره تامین است. هدف آن دستیابی، توسعه و استفاده از منابع و مواد اولیه، به منظور دستیابی به کالاها یا خدمات موردنیاز مشتریان یک کسب‌وکار است. مدیریت عملیات شامل سطوح راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی است. سطح استراتژیک شامل تحلیل سامانه‌ها، تعیین اندازه و موقعیت کارخانجات، تصمیم‌گیری ساختار خدمات یا شبکه‌های ارتباط از راه‌دور و طراحی زنجیره تامین می‌شود. مسائل تاکتیکی شامل تعیین ساختار و آنالیز بهره‌وری کارخانه، روش‌های مدیریت پروژه، انتخاب تجهیزات و جایگزینی است. مسائل عملیاتی عبارتند از: برنامه‌ریزی و کنترل تولید، مدیریت موجودی، کنترل کیفیت و بازرسی، حمل‌ونقل مواد و سیاست‌های نگهداری و تعمیرات.

درستی و صحت موجودی انبارها اهمیت بسیار زیادی دارد. مدیریت انبار نیاز به اطلاع دقیق از موجودی انبارها دارد. اطلاع دقیق از موجودی انبارها، پایه اصلی سیستم‌های برنامه‌ریزی تولید و کنترل موجودی است. صحت و درستی موجودی انبارها از طریق ثبت منظم و سیستماتیک ورود و خروج کالا به انبارها صورت می‌گیرد. استقرار منظم قفسه‌ها در انبارها و شماره گذاری قفسه ها، کالاها و چیدمان منظم قطعات در قفسه‌ها اهمیت دارد. به این ترتیب استفاده مطلوب از فضای انبارها امکان پذیر می‌شود. همواره باید سعی شود که بین نیاز به محصول و موجودی آن تعادل برقرار شود. با توجه به کثرت کالاهای یک شرکت یا فروشگاه و تعدد دفعات عرضه کالا در طی یک یا چند روز، عملا کنترل تعدادی از کالاها از طریق نگهداری کاردکس و کارت کالا مشکلات متعدد و احتمالا فاحشی را در پی خواهد داشت.