فرضیه تحقیق و آزمون فرض آماری

فرضیه (Hypothesis ) عبارتی آزمایشی است که رابطه مورد انتظار بین دو یا چند متغیر را به صورت روشن بیان می‌کند. فرضیه تحقیق حدس بخردانه‌ای درباره رابطه دو یا چند متغیر است. فرضیه‌ها به صورت جمله اخباری بیان می‌شوند. پژوهشگر پس از آن که مسئله پژوهش را برای خود روشن کرد، پاسخی را به عنوان فرضیه تحقیق بیان می‌کند.

فرضیه، پاسخی بخردانه، احتمالی و موقت به سوال پژوهشی است که در مراحل بعدی تحقیق، درستی یا نادرستی آن مورد ازمایش قرار می‌گیرد. بطور کلی می‌توان فرضیه تحقیق رایک حدس علمی یا پیش داوری دانست که بوسیله ی جمع آوری حقایقی که منجر به قبولی یا رد آن فرضیه می‌شود مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

آزمون فرضیه آماری (Statistical hypothesis testing) در علم آمار روشی است برای بررسی ادعاها یا فرض‌ها دربارهٔ پارامترهای توزیع در جوامع آماری. در این روش فرضیه صفر (Null hypothesis) یا فرض اولیه، مورد بررسی ست که متناسب با موضوع مطالعه، فرضیه‌ای به عنوان فرضیه بدیل یا فرضیه مقابل (Alternative-hypothesis) انتخاب می‌شود تا درستی هر کدام نسبت به هم مورد آزمون قرار گیرد. به طور کلی هدف «آزمون فرض آماری» تعیین این موضوع است که با توجه به اطلاعات بدست آمده از داده‌های نمونه حدسی که درباره خصوصیتی از جامعه می‌زنیم به طور قوی تایید می‌شود یا نه. این حدس بنا به تحقیق نوعا شامل ادعایی درباره مقدار یک پارامتر جامعه است. در واقع هر حکمی درباره جامعه را یک فرض آماری می‌نامند که قابل قبول بودن آن باید برمبنای اطلاعات حاصل از نمونه‌گیری از جامعه بررسی شود.

فرضیه تحقیق و فرض آماری

فرضیه تحقیق (Research Hypothesis) ترجیحاً جهت دار است؛ یعنی رابطه مشخصی را بین دو یا چند متغیر بیان می‌کند. این رابطه، می‌تواند به گونه‌های مختلف باشد.

فرض آماری (Statistical Hypothesis) رابطه فرض آماری، رابطه بین متغیرها را بر حسب پارامترهای جامعه، بیان می‌کند. فرضیه تحقیق در فرض بدیل مخالف «H1» آماری منعکس می‌گردد؛ ولی فرض صفر آماری پوچ یا H0، همواره خلاف فرضیه تحقیق است. منطق استنباط آماری بدین گونه است که ما هیچ گاه نمی توانیم درست بودن یک فرض آماری را ثابت کنیم؛ بلکه می‌توانیم درست بودن آن را بر اساس داده‌های در دسترس، رد کرده یا تأیید کنیم. اگر پژوهشگر فرض صفر را رد کند، فرضیه ی تحقیق خود را قبول کرده است.

در مواردی که پژوهشگر بر اساس پیشینه تحقیق نتواند رابطه‌ای بین متغیرها حدس بزند، می‌تواند به بیان سؤال‌های پژوهش بپردازد. در این گونه موارد، فرض بدیل پژوهشگر، بدون جهت بیان می‌شود و
از آزمون یک طرفه، باید استفاده کرد. فرض بدیل، جهتدار نیست و گزاره خاص، به صورت سؤال است و از آزمون دو طرفه، باید استفاده کرد.

منطق زیربنایی فرضیه‌ها

فرضیه‌ها را بر دو اساس زیر می‌توان تدوین کرد:

• مفاهیم و یا نظریه‌های مرتبط با مسأله
• مشاهده‌های تجربی ناشی از تحقیقات قبلی

در دسته‌بندی دیگر، منابع فرضیه، نشان داده شده است. بیان فرضیه‌ها به طور کلی، به صورت اگر a پس bمی باشد. ولی بعضی فرضیه‌ها ظاهراً به صورت اگر a پس b، عنوان نمی شوند. مثال: «هدف این بررسی، مطالعه اثرات بازاریابی محتوایی روی عملکرد بازاریابی شرکت است». در مثال فوق، ظاهراً اگر a پس b عنوان نشده، ولی به آسانی قادر به تبدیل به آن می‌باشد. «اگر مدیران شرکت، مشتریان را برای خرید محصول ترغیب کنند، قصد خرید مشتریان بهبود می‌یابد». بنابراین، از فرم کلی اگر a پس b، به طور ضمنی برای بیان فرضیه استفاده شده است.

فرضیه تحقیق و آزمون فرض آماری

تفاوت فرضیه و نظریه : نظریه و قوانین عمدتا مشتمل بر قضایای کلی و عمومی هستند و به مورد خاصی تعلق ندارند و می‌توانند مصادیق زیادی داشته باشند. در حالی که فرضیه حالت کلی ندارد و مختص مساله تحقیق است که از قضایای کلی ناشی می‌شود ولی در یک قلمرو خاص شکل میگیرد.

فرضیه جهت‌دار و بدون جهت

همانطور که عنوان شد فرضیه رابطه بین متغیرها را تبیین می‌کند یا حدسی پیرامون پارامتر جامعه است. اگر فرضیه در بیان روابط متغیرها مطرح شود می‌تواند جهت دار یا بدون جهت باشد. اگر در بیان روابط متغیرها بتوان جهت رابطه را حدس زد فرضیه جهت دار مطرح می‌شود. برای مثال نظریه‌ها و ادبیات پژوهش نشان می‌دهد توسعه شغلی موجب افزایش انگیزش کارکنان می‌شود. در این صورت فرضیه به صورت زیر مطرح می‌شود:

یک فرضیه جهت دار: توسعه شغلی بر انگیزش کارکنان تاثیر مثبت دارد.

در همین مثال احتمالاً بین توسعه شغلی و کارایی کارکنان هم رابطه وجود دارد اما شواهد و قرائن کافی برای تشخیص جهت این رابطه وجود ندارد. آیا توسعه شغلی (افزایش وظایف و تنوع کاری) کارایی کارکنان را افزایش می‌دهد یا آنکه کارایی را پایین می‌آورد؟ چون پاسخ روشنی وجود ندارد بنابراین فرضیه به صورت زیر مطرح می‌شود:

فرضیه بدون جهت: توسعه شغلی بر کارایی کارکنان تاثیر دارد.

فرضیه تحقیق یا پرسش پژوهشی

تفاوت سوال و فرضیه تحقیق یکی از مباحث مهم روش پژوهش و بیان گزاره‌های تحقیق است. در مطالعاتی که جنبه اکتشافی دارند و هدف شناسایی و ارزیابی اهمیت عناصر است سوال پژوهشی مطرح می‌شود. به عبارت دیگر، پژوهش‌های اکتشافی فرضیه‌بردار نیست و امکان ارائه فرضیه منتفی است. بنابراین در این مطالعه بیان فرضیه مصداق ندارد و سوال مطرح شده است. در مطالعاتی که جنبه اکتشافی دارند و هدف شناسایی و ارزیابی اهمیت عناصر است سوال پژوهشی مطرح می‌شود. برای کشف روابط بین پدیده‌ها یا تبیین و علت‌یابی پدیده‌هاست فرضیه لازم است؛ البته به این شرط که مسئله از پیشینه مطالعاتی و ادبیات تحقیق برخوردار باشد. به عبارت دیگر، پژوهش‌های اکتشافی فرضیه‌بردار نیست و امکان ارائه فرضیه منتفی است.

در صورتی که براساس دستاوردهای پژوهش‌های پیشین در حوزه پژوهش نتوان جهت خاصی برای توصیف، بیان رابطه و یا بیان تفاوت بین سازه‌های پژوهش پیش‌بینی کرد، بجای بیان فرضیه باید به بیان پرسش پژوهش پرداخت. زمانیکه هدف پژوهش مدلسازی یا کشف الگوی روابط سازه‌ها باشد پرسش پژوهشی مطرح می‌شود. به عبارت دیگر، در تحقیقاتی که به دنبال یافتن چیستی پدیده‌ای هستیم و یا نظر افراد را در مورد پدیدهای جستجو می‌کنیم، باید به طرح سؤال اقدام کنیم و در مواردی که می‌خواهیم در باره رابطه علت و معلولی و یا همبستگی بین دو یا چند پدیده مشخص تحقیق کنیم، از فرضیه استفاده می‌کنیم.

آزمون فرض آماری

در روش‌های مربوط به آزمون فرض آماری، یک گزاره در مورد پارامتر جامعه آماری مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای نمونه برای یک آزمون فرض آماری می‌توان نوشت:

H0 : μ = ۵

این گزاره بیان می‌کند که میانگین جامعه یا همان μ برابر با ۵ است. گزاره مورد اشاره توسط نمونه تصادفی و روش‌های آزمون فرض سنجیده شده و صحیح یا ناصحیح بودن آن با در نظر گرفتن سطح اطمینان مشخصی، تعیین می‌شود. به این گزاره‌ها، فرضیه آماری نیز می‌گویند.

آزمون فرض آماری دارای دو گزاره یا دو فرضیه است. ابتدا «فرضیه صفر» ظاهر می‌شود که معمولا نظری است که از قبل در مورد پارامتر یا جامعه آماری وجود داشته است. معمولا هدف از انجام فرض آماری یک پژوهشگر این است که به کمک نمونه تصادفی نشان دهد که فرض صفر صحیح نیست. زیرا در غیر اینصورت تحقیق او چیزی بیش از تایید گزاره‌های قبلی در مورد جامعه آماری نخواهد بود.

بعد از فرضیه صفر، «فرضیه مخالف» یا فرض مقابل قرار دارد که هدف پژوهشگر از آنجام فرض آماری را نشان می‌دهد. معمولا این فرضیه نقیض فرضیه صفر است و آن را به علامت Ha یا H1 نشان می‌دهند.

برای اینکه مشخص شود که آیا براساس نمونه می‌توان فرض صفر را رد کرد باید ملاکی در نظر گرفته شود. در چنین حالتی یک آماره را ملاک قرار دهیم که آن را «آماره آزمون» (Test Statistic) می‌گویند. در نتیجه، با توجه به توزیع آماره‌ آزمون، یک «ناحیه بحرانی» (Critical Region) ساخته می‌شود. اگر مقدار آماره آزمون با توجه به نمونه تصادفی در ناحیه بحرانی قرار بگیرد، فرض صفر رد می‌شود. در غیر اینصورت دلیلی برای رد کردن فرض صفر وجود ندارد. همچنین آستانه مقداری در آزمون فرض که بواسطه آن امکان رد فرض صفر یا عدم رد آن وجود دارد «مقدار بحرانی» (Critical Value) نامیده می‌شود.