متغیر تعدیل‌کننده
متغیر تعدیل‌کننده (Moderator Variable) متغیری است که به صورت مستقیم بر جهت یا میزان رابطه متغیرهای مستقل و وابسته می‌تواند موثر باشد. اثرات این متغیر قابل مشاهده و اندازه‌گیری است. به متغیر تعدیل کننده گاهی متغیر مستقل فرعی نیز گویند. برای نمونه متغیر جنسیت در بررسی رابطه روش تدریس و یادگیری دانش‌آموزان یک متغیر تعدیل کننده است. متغیر تعدیلگر یک متغیر کمی یا کیفی است که جهت و قدرت رابطه متغیر مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
برای نمونه در رابطه میزان «استقلال کاری» و «استرس کارکنان» انتظار می‌رود هرچه استقلال شغلی بیشتر باشد استرس نیز کمتر شود اما متغیر «رده کاری» این رابطه را تعدیل می‌کند. برای مثال کارگرانی که تخصص پایینی دارند و در سطوح عملیاتی هستند دوست دارند ناظری کار آنها را کنترل کند. بنابراین رده شغلی، رابطه استقلال و استرس را تعدیل می‌کند.
متغیر تعدیلگر یا متغیر تعدیل کننده
همانطور که در شکل مشخص است اگر متغیر مستقل با X و متغیر وابسته با Y نمایش داده شود آنگاه رابطه بین متغیر مستقل و وابسته را با XY نمایش می‌دهیم. متغیر تعدیلگر M به صورت مستقیم خود رابطه XY را تحت تاثیر قرار می‌دهد. متغیر میانجی به صورت غیرمستقیم بر رابطه تاثیر دارد.
انواع متغیر تعدیل‌کننده و روش محاسبه آن
بارون و کنی (۱۹۸۶) در مقاله خود چهار حالت گوناگون از وضعیت متغیر مستقل و تعدیلگر را به شرح زیر بررسی کردند:
- حالت اول: متغیر مستقل و تعدیلگر هر دو از نوع طبقه‌ای (اسمی-رتبه‌ای) باشند.
- حالت دوم: متغیر تعدیلگر از نوع طبقه‌ای و متغیر مستقل پیوسته باشد.
- حالت سوم: متغیر تعدیلگر پیوسته و متغیر مستقل از نوع طبقه‌ای باشد.
- حالت چهارم: هر دو متغیر تعدیلگر و مستقل پیوسته باشند.
در حالت اول برای مثال بخواهید نقش جنسیت را در تاثیر سمت سازمانی بر رضایت شغلی ارزیابی کنید در این حالت می‌توانید از تحلیل واریانس دوراهه استفاده کنید.
حالت دوم بیشترین کاربرد را مطالعات مدیریت دارد. برای مثال بخواهید نقش جنسیت را در رابطه اعتماد و رضایت شغلی بسنجید. جنسیت یک متغیر طبقه‌ای است و اعتماد و رضایت متغیرهای پیوسته می‌باشند. در این حالت می‌توانید از روش محاسبه اثر تعدیلگر با رگرسیون خطی استفاده کنید.
برای محاسبه حالت سوم پیشنهادی ندارم زیرا رویه مرسومی نیست ولی برای حالت چهارم می‌توانید از محاسبه متغیر تعدیلگر با روش رگرسیون هایس استفاده کنید.
متغیر تعدیل‌کننده و رگرسیون سلسله‌مراتبی
رگرسیون سلسله‌مراتبی یا ترتیبی این امکان را فراهم می‌آورد که تاثیر چند متغیر مستقل بر یک متغیر وابسته طی چند مرحله مشخص شود. از رگرسیون سلسله‌مراتبی برای بررسی نقش متغیرهای تعدیلگر براساس رویه پیشنهادی بارون و کنی استفاده کرد. اگر پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت استفاده می‌کنید تمامی سازه‌هایی که توسط چندین گویه مورد سنجش قرار می‌گیرند باید به یک شاخص قابل مشاهده تبدیل می‌شوند. برای این کار میانگین گویه‌های سنجش آنها را محاسبه کنید.
پرسش‌های خود را در مورد متغیر تعدیل کننده پایین همین صفحه مطرح کنید.
منبع: حبیبی، آرش؛ سرآبادانی، مونا. (۱۴۰۱). آموزش کاربردی SPSS. تهران: نارون.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارس‌مدیر
روش تحقیق | ۱۷ فروردین ۹۵
با سلام
ممنون از توضیحات شفاف در خصوص متغیر تعدیل گر
یک سوالی که برایم ایجاد شده اینکه در چه صورتی وجود متغیر تعدیلگر ضروری نیست ؟
با سپاس فراوان
اسلامی
در علم آمار و همچنین مدیریت، باید ضرورت استفاده از یک متغیر بیان شود. هزاران هزار متغیر هست که در مدل جایی ندارند. نباید برای نبودن یک متغیر دلیل بیاوریم بلکه برای استفاده از یک متغیر باید دلیل مطرح شود. در مورد نقش متغیرها نیز به همین ترتیب است اگر متغیری را به عنوان تعدیلگر در نظر گرفتیم باید دلیل بیاوریم چرا تعدیلگر است حالت عکس اصلا معنای علمی ندارد.
باسلام ،
در صورت اضافه کردن یک متغیر تعدیل گر به مدل بصورت حاصلضرب متغیر مستقل در یک متغیر کنترلی ، متغیر تعدیلگر یک متغیر مستقل بشمار می آید ؟
در صورتی که جواب سوال ، آری باشد ، آیا رد یا تایید فرضیه مرتبط با متغیر تعدیلگر ، فقط منوط به سطح معنی داری این متغیر است؟
تا جاییکه در مقالات آمده، بله این استدلال شما صحیح است.
سلام و ادب بنده برای روش پروپوزال تحلیل مسیر برداشتم که و متغیر مستقل و یک متغیر واسطه ای و یک ملاک دارد. به نظر می‌رسد بین متغیرهای پیش بین رابطه باشد بگونه ای که یک متغیر پیش بین بر روی متغیر پیش بین دیگر تاثیر می‌گذارد. این برای مدل مشکل ساز می‌شود؟ اگر بخواهم یک متغیر پیش بین را به متغیر تعدیل گر تبدیل کنم در واقع مدل ارائه دهم که هم متغیر واسطه ای هم تعدیل گر داشته باشد. آیا تاثیر متغیر تعدیل گر باید بر رابطه غیر مستقیم متغیر پیش بین (از طریق متغیر واسطه ای) و… بیشتر بخوانید
در تحلیل مسیر هر نوع رابطه ای بین متغیرها قایل ترسیم است. دقت کنید یک متغیر مستقل می تواند برونزا یا درونزا باشد که در بحث تحلیل مسیر آموزش داده شده است.
سوال دوم شما درست مطرح نشده است. متغیر تعدیلگر Z مستقیماً بر رابطه متغیر X و Y تاثیر می‌گذارد.
سلام در یک مقاله دیدم در pls ، متغیر تعدیلگر اضطراب به دو گروه ضعیف و قوی تقسیم شده و اثرش سنجیده شده بود اما چه جوری و بر چه اساس این کار انجام شده بود؟اضطراب بر اساس پرسشنامه ۵لیکرتی سنجیده شده بود
ایا ۳ را حدوسط قرار داده و به دو گروه تقسیم کرده؟
ممنون میشم راهنمایی کنید
ای داد بر من. واقعا انتظار دارید من بدون دیدن و مطالعه کردم بفهمم یک نفر تو یک مقاله چیکار کرده؟
به طور کلی یادتون باشه روش حداقل مربعات جزئی راهکار ساده و روشنی برای محاسبه نقش تعدیلگر متغیرها داره و به این نوع دسته‌بندی‌ها نیازی نیست.
با سلام. قصد دارم در بررسی متغیر تعدیلگر از ایموس استفاده کنم. ایا مانند مدل میانجی استفاده از متغیر تعدیلگر پیش شرطهایی دارد؟ ممنون میشم پیش شرطهاش رو بفرمایید.
از لحاظ آماری پیش شرط جداگانه‌ای وجود ندارد و همان شرایط کلی مدل ساختاری حاکم است.
با سلام و تشکر از مطالب فوق العاده مفیدتون
سوال من در مورد نقش تعدیل گر نوع رسانه مثل تلگرام،واتس اپ،اینستاگرام و…. در مدل سازی معادلات ساختاری هست.می خوام بدونم برای تنظیم پرسشنامه، چطور باید به نقش تعدیل کننده ها اشاره کنم؟ امیدوارم سوالم رو درست مطرح کرده باشم.
اگر متغیر تعدیلگر از نوع اسمی باشد در بخش سوالات عمومی و اگر فاصله‌ای باشد مانند سایر سوالات با طیف لیکرت مطرح کنید. انواع متغیرها را مطالعه کنید.
خانم برابسته عزیز ومحترم
با سلام و تشکر از پاسخگویی سرکار، من در سوالی که مطرح کردم نوع رسانه رو به عنوان متغیر تعدیل گر عرض کردم. اینکه فرمودید اسمی یا فاصله ای .مطمئنا” نوع رسانه (واتس اپ، تلگرام و …) نمی تونه فاصله ای باشه، پس حتما”اسمی هست؟ یانوع دیگری هم می تونه باشه؟
سلام چرا متغیر تعدیلگر فقط در مدل با فلش به متغیر وابسته متصل میشه ؟
لطفا به آموزش ارائه شده دقت بفرمایید. متغیر تعدیلگر مستقیم به رابطه وارد می‌شود نه به یک متغیر خاص.
استاد روش تحقیق ما میگه تعدیل گر ها سه نوع هستن (کاهنده) (افزاینده) و ( ؟ )
شما نمیدونین جوابش چی میشه؟
اثرات یک متغیر تعدیلگر سه حالت دارد
الف) تغییر در شدت رابطه
۱- افزایش تاثیر مستقل بر وابسته (افزاینده)
۲- کاهش تاثیر مستقل بر وابسته (کاهنده)
ب) تغییر در جهت رابطه
۳- نوع تاثیر را تغییر دهد؛ مثلا اثر مثبت را منفی یا اثر منفی را مثبت نمایند.
سلام.یک متغیر وابسته با دو متغیر مستقل و یک متغیر واسطه(تعدیلگر)دارم.چطور اینها رو سرچ کنم و برای تحلیل از چه مدلی استفاده کنم.ممنون میشم از راهنماییتون
سلام. این صورت سوال درسته به نظرتون؟
«معادله رگرسیون برای مدل های تعدیل گر چگونه است؟ در چه شرایطی رابطه تعدیل گری وجود دارد.»
در آزمون روش تحقیقمون مطرح شد و من به نظرم رسید رگرسیون هایس منظورشونه
درود بر شما. آموزش محاسبه متغیر تعدیلگر در SPSS را مطالعه کنید.
سلام وقتتون بخیر.
برای بررسی نقش تعدیل گر در نرم افزار amos درصورتی که تمام متغیرها کمی باشند آیا باید متغیرهای مستقل ،وابسته و تعدیل گر را استاندارد (zscore) کرد و بعد عملیات ضرب را انجام داد؟
درود بر شما. استانداردسازی در برخی از منابع اشاره شده اما وحدت نظری در این زمینه وجود ندارد. بویژه آنکه اگر داده‌ها با طیف لیکرت باشند اساساً استانداردسازی مصداق ندارد چرا که مقیاس سنجش متغیرها فی‌النفسه یکسان است.
سپاسگزارم از پاسختون
اگر متغیر تعدیل گر از نوع لیکرت نباشد چطور؟
آیا منبعی برای مطالعه در این خصوص وجود دارد ؟چون در منابع مختلف چه فارسی چه انگلیسی نتوانستم منبع قابل اتکایی پیدا کنم .
سپاس
استانداردسازی متغیرهایی که داده‌های آنها از واحدهای سنجش متفاوتی برخوردار هستند برای محاسبه اثر تعدیلگر الزامی است. منبع خاصی سراغ ندارم ولی با توجه به ماهیت محاسبات الزامی است.
سلام
من ۵ تا متغیر مستقل دارم داور گفته یک متغیر که بیرون از مدل کار کردم رو بیارم تو مدل به عنوان تعدیل کننده. حالا با این ۵ تا متغیر مستقل چطوری بیارم تو مدل تو پی ال اس؟ ممنون میشم راهنمایی کنید.
با سلام
درپایان نامه سه متغیر مستقل با طیف لیکرت و یک متغیر وابسته و یک متغیرمیانجی و یک متغیر تعدیلگر(پیشرفت تحصیلی) دارم. از چه روشی برای محاسبه متغیر تعدیلگر در نرم افزار Amos نمایم؟
با تشکر
باسلام
با سپاس از زحماتتون
برای نوشتن فرضیه اصلی و فرعی وقتی که متغیر تعدیلگر داریم چگونه می‌نویسیم
درود بر شما
سازه ج رابطه سازه الف با سازه ب را تعدیل می‌کند.
برای نمونه رضایت مشتریان رابطه وفاداری و قصد خرید مشتریان را تعدیل می‌کند.
یا رضایت در رابطه وفاداری با قصد خرید نقش تعدیل‌کننده دارد.