بانکداری اجتماعی

بانکداری اجتماعی (Social Banking) رویکرد جدیدی است که فعالیت‌های بانکی را در راستای دستیابی همزمان به هدف‌های اقتصادی و اجتماعی هدایت می‌کند. این مفهوم برگرفته از مفاهیم بانکداری اخلاقی و بانکداری سبز می‌باشد. به عبارت دیگر بازخوانی فعالیت‌های صنعت بانکداری در راستای نیل به اهداف پایداری و توسعه پایدار است.

یکی از مفاهیمی که باعث ایجاد دوگانگی در مفهوم‌سازی بانکداری اجتماعی شده است مفهوم شبکه‌های اجتماعی است. شبکه‌های اجتماعی امروز در کانون توجه پژوهشگران، صنایع و افراد قرار گرفته است. هر مفهومی که پسوند اجتماعی را با خود به همراه دارد ذهن را به سوی شبکه‌های اجتماعی متبادر می‌سازد. حتی مفهوم بانکداری اجتماعی نیز گاهی با فعالیت‌های بانکی در حوزه رسانه‌های اجتماعی تعریف می‌شود. برخی نیز آن را کاربرد همزمان بانکداری اخلاقی و بانکداری در رسانه‌های اجتماعی تعریف کرده‌اند.

بدون تردید پایه و اساس شکل‌گیری بانک‌های اجتماعی بر مبنای ارزش‌هایی صورت گرفته است که از خدمات مالی جهت تأثیرگذاری مثبت بر جامعه و محیط زیست استفاده می‌کنند. نظر به اقتضائات عصر حاضر، این شیوه بانکداری می‌تواند ضامن موفقیت فعالان صنعت بانکی باشد. در این مقاله کوشش می‌شود تا به تعریف و مفهوم‌سازی بانکداری اجتماعی پرداخته شود.

تعریف بانکداری اجتماعی

بانکداری اجتماعی بر اساس تعریف بانک جهانی مایکرو فاینانس به عنوان رویکردی برای مقابله با فقر و نابرابری شناخته می‌شود. بانک جهانی این اهداف را برای اعتبارات خرد عنوان می‌کند که عبارتند از:

• کاهش فقر
• توانمندسازی گروه‌های محروم به ویژه زنان
• ایجاد اشتغال
• کمک به رشد واحدهای تولیدی موجود و توسعه آنها
• تشویق در جهت ایجاد واحدهای جدید
• ایجاد فرصت‌های اشتغال از طریق خوداشتغالی
• افزایش کارایی و درآمد گروه‌های آسیب پذیر
• کاهش اثرات ناشی از بلایای طبیعی

تعریف بانک اجتماعی و آنچه که شامل بانکداری اجتماعی می‌شود همیشه کاری آسانی نبوده و نیست. علت این امر این واقعیت است که رویکردهای بسیار متفاوتی وجود دارد که می‌تواند تحت عنوان «بانکداری اجتماعی» مطرح شود. این مفهوم در حال حاضر شامل «بانک‌داری اخلاقی»، «بانک‌های تعاونی و اتحادیه‌های اعتباری»، «بانک‌های مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی»، «بانک‌های توسعه اشتراکی خصوصی و اجتماعی» و «بانک‌های تأمین مالی خرد» است.

پیشینه بانک‌های اجتماعی

نام بانکداری اجتماعی از آنجایی به وجود آمد که نظام بانکداری به مسائل اجتماعی توجه بیشتری کردند. گرچه برای بانک‌های اجتماعی تعریف واحد و جامعی ارائه نشده است، اما به طور کل می‌توان اذعان نمود بانکداری اجتماعی نوعی از بانکداری است که هدف آن تهیه خدمات مالی و بانکی با تمرکز بر رضایت مندی جامعه جهت برآورده سازی نیازهای اقتصادی و اجتماعی موجود بوده، در حالی که به طور همزمان پایداری اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

بانک‌های تعاونی و اتحادیه‌های اعتباری سپرده‌ها را به عنوان سرمایه جمع می‌کردند. آنها این سرمایه را به کارآفرینان محلی واگذار می‌کردند تا از توسعه اقتصادی منطقه‌ای حمایت کنند. اتحادیه‌های اعتباری علاوه بر نقش واسطه بین قرض‌دهنده و قرض گیرنده، به آموزش ادبیات مالی در بین اعضا و مشتریانشان نیز پرداختند. اتحادیه‌های اعتباری و تعاونی‌ای مالی از آن جهت برای ما اهمیت دارند که:

نخست اینکه آنها قسمتی از بخش مالی هستند. آنها از مدت‌های پیش بانکداری پایدار را با پشتیبانی از کسب‌وکارهای محلی، در کسب‌و‌کارشان و ساختار سازمانی شان اجرا می‌کردند.

دوم اینکه آنها مدلی برای بانک‌های اجتماعی و مؤسسات تأمین مالی خرد هستند که در سال ۱۹۷۰ شکل گرفتند.

سوم، بعضی از آنها به سرعت خودشان را با تأمین مالی پایدار مدرن سازگار کردند. مانند سرمایه گذاری اجتماعی مسئولانه، سرمایه گذاری مؤثر یا تأمین مالی فناوری پاک. تمام این ابتکارات و مؤسسات دارای مرکز ثقل کمی متفاوت هستند. آنها تمرکز خود را بر جنبه‌های مختلف تغییر و تحول اجتماعی گذاشته اند.

اهمیت بانکداری اجتماعی

پس از ظهور بحران‌های اقتصادی اخیر و اثرات به جای مانده از آنها، اهمیت مقوله بانکداری اجتماعی بیشتر احساس می‌شود. این بانکها علاوه بر اینکه آسیبی از این بحرانها ندیدند، بلکه نسبت به شرایط قبل از بحران اقتصادی، قوی تر و بزرگ تر شدند.

در طول سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ میلادی، بانکهای اجتماعی، نرخ رشد سالانه بیش از ۹۰ درصد را دارا بودند. آنها از این حیث از موفق‌ترین بانک‌ها در دنیا به حساب می‌آمدند. در حالیکه در این دوره اکثر بانک‌ها، به علت بحران اقتصادی جهان، دچار مشکلات زیادی شده بودند. هفت میلیون نفر آمریکایی و دو میلیون نفر اروپایی شغل خود را از دست دادند. حدود ده میلیون نفر از نظر اقتصادی زیر خط فقر قرار گرفتند. همچنین، بسیاری از خانواده‌ها خانه هایشان و بسیاری از افراد پس اندازهایشان را از دست دادند.

در نتیجه بحران اقتصادی، مشخص شد که بانکداری اجتماعی و به طور کلی تأمین مالی اجتماعی به رویکرد مهمی در میان مشتریان اروپایی تبدیل شده است. در واقع، برندگان اصلی و بزرگ بحران، بانکهای اجتماعی اروپا بودند. به دارایی‌های این بانک‌ها در طی سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰، دو برابر افزوده شد. رویکرد بانکداری اجتماعی به دنبال تغییرات بنیادین در اصول سیستم بانکداری نیست، بلکه بانکداری اجتماعی به دنبال ارتقا برخی از ویژگی‌های مهم و مطرح سیستم بانکی است. هدف بانک‌های اجتماعی پوشش بخشی از خلا موجود در نظام بانکداری که همان توسعه اجتماعی و اقتصادی است، می‌باشد.

خلاصه و جمع‌بندی

بانکداری اجتماعیمعرف آن دسته از فعالیت‌های محصولات و خدمات بانکی است که به توسعه اجتماعی و انسانی امروز و فردای جامعه کمک می‌کند. در عین حالی که پاسخ گویی به نیازهای واقعی امروز مدنظر است. پایداری و دوام اجتماعی، فرهنگی و زیست بومی جامعه را نیز مورد توجه قرار می‌دهد.

هر فعالیتی که در این نوع نظام بانکداری صورت می‌گیرد مبتنی بر خلق بازدهی چندگانه است. یعنی بازدهی که در آن، هدف نهایی سود حاصل از فعالیت‌ها و مبادلات پولی نیست بلکه این فعالیت‌ها انجام می‌شوند تا به مقاصد بالاتری دست یافت. مقصدی که نشانگر نگرانی و تعهد ما به محیط و جهان پیرامون ماست. سود بالاتر تنها باعث انعطاف‌پذیری می‌شود تا بر سر آن هدف ارزشمند بمانیم. این نوع بانکداری، باعث باز شدن افق‌های جدید تازه‌ای برای جامعه عمل پوشاندن به عدالت اجتماعی است.

بانک هایی که از این رویکرد به فعالیت بانکداری می‌پردازند به مسئولیت خود در قبال پول و سودآوری آگاهانه نگاه می‌کنند. بانکداری اجتماعی به عنوان یک عامل بازدارنده برای بانکها و مؤسساتی که با تصمیمات و رفتارهای نادرست خود به منافع جامعه آسیب زده و اعتماد اجتماعی را سلب می‌کنند، عمل می‌کند. ایدئولوژی و فرهنگ حاکم بر هر جامعه از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر فرهنگ اجتماعی و به تبع آن بر رویکردهای مدیریتی بنگاه‌های اقتصادی و مسئولیت‌های فرهنگی اجتماعی آنهاست.