انتقال فناوری (تکنولوژی)

انتقال فناوری (تکنولوژی) فرایند منتقل کردن تکنولوژی از یک فرد یا سازمان همراه با دانش و مهارت بکارگیری آن به فرد یا سازمان دیگر است. انتقال تکنولوژی فرایند پیچیده و دشواری است. خرید و انتقال تکنولوژی بدون مطالعه و بررسی لازم، نه تنها مفید نخواهد بود، بلکه ممکن است علاوه بر هدر رفتن سرمایه و زمان، به تضعیف تکنولوژی ملی هم بیانجامد.

نگاه به انتقال باید به‌عنوان فرایندی باشد که از طریق آن تکنولوژی وارداتی به گونه‌ای کسب شود که نه تنها برای تولید محصول به‌کار گرفته شود، بلکه زمینه‌ای برای خلق تکنولوژی جدید باشد. انتقال فناوری شدیداً با انتقال دانش در ارتباط هست. یکی از زمینه‌های اعمال مدیریت تکنولوژی که مستلزم جامع نگری و درونگری است، انتقال تکنولوژی است. امروزه، صنعتی شدن بطور عمیقی به انتقال تکنولوژی وابسته است. همچنین انتقال تکنولوژی با رشد اقتصادی همراه است بنابراین در این مقاله به بررسی انتقال فناوری پرداخته می‌شود.

تعریف انتقال تکنولوژی

تکنولوژی ترکیبی است از دو واژه یونانی: تکنو  به معنای هر آنچه که در طبیعت وجود نداشته باشد و لوژی به معنای هر آنچه که مبتنی بر عقل و منطق باشد. واژه تکنولوژی راهی بس طولانی را در طول تاریخ پیموده، تا امروز بدین شکل در ادبیات مدرن امروزی مطرح گردیده است. در طول تاریخ واژه تکنولوژی را می‌توان به انحاء مختلف در زبان‌های گوناگون مشاهده نمود. در یونان معمولاً به معنای «هنر»، «صنعت» یا «مهارت» ترجمه شده است. ریشه این کلمه در زبان هند و اروپایی احتمالاً به معنای «کارِ چوبی» و یا «نجاری» بوده است.

انتقال تکنولوژی Technology transfer عبارت است از بکارگیری و استفاده از تکنولوژی در مکانی بجز مکان اولیه ایجاد و خلق آن. به‌عبارتی دیگر فرایندی که باعث جریان یافتن تکنولوژی از منبع به دریافت کننده آن می‌شود، ‌انتقال تکنولوژی نامیده می‌شود.

انتقال تکنولوژی در واقع روند انتقال مهارت‌ها، دانش، فناوری، روش‌های تولید، نمونه‌های تولید میان دولت و دانشگاه‌ها و موسسات دیگر جهت اطمینان از پیشرفت‌های علمی و فنی می‌باشد. انتقال فناوری در بین طیف وسیعی از کاربرانی که می‌توانند در توسعه و بهره‌برداری هر چه بیشتر محصولات جدید، فرایندها، برنامه‌ها ی کاربردی، مواد و خدمات مختلف گام بردارند به انجام می‌رسد. به انتقال تکنولوژی Technology Transfer به اختصار TOT گفته می‌شود که مخفف Transfer of Technology است.

مراحل انتقال فناوری

تکنولوژی عاملی اساسی برای ایجاد ثروت، توانایی و دانایی کشورهاست. فناوری ابزاری قدرتمند در توسعه ملی در انقلاب صنعتی چهارم تلقی می‌شود. بدین جهت است که در سطح بین‌المللی، جنگ اقتصادی تکنولوژیک جانشین جنگهای نظامی شده است. بنابراین اتخاذ استراتژی‌های توسعه تکنولوژی در بخش‌های مختلف اقتصاد هر کشور جزء ضروریات بازسازی و توسعه اقتصادی آن کشور است. بدون آن دستیابی به اهدافی چون خودکفایی اقتصادی، توسعه ملی و بهبود استانداردهای زندگی غیرممکن است.

انواع انتقال فناوری

شیوه‌های انتقال فناوری عبارتند از:

• انتقال عمودی
• انتقال افقی

در انتقال عمودی یا انتقال تحقیق و توسعه‌، اطلاعات فنی و یافته‌های تحقیقات کاربردی به مرحله توسعه و طراحی مهندسی انتقال می‌یابد. سپس با تجاری شدن تکنولوژی به فرایند تولید وارد می‌شود. در انتقال افقی، تکنولوژی از یک سطح توانمندی در یک کشور به همان سطح توانمندی در محل دیگری منتقل می‌شود. هرچه سطح گیرنده تکنولوژی بالاتر باشد هزینه انتقال تکنولوژی کاهش می‌یابد و جذب آن به صورت موثرتری انجام می‌شود. برخی از عوامل تاثیرگذار برنحوه انتقال عبارتند از:

• انگیزه، هدف، معیار و سود مورد توافق متقاضی و عرضه کننده تکنولوژی
• سطح تکنولوژی و قابلیت­‌های متقاضی در امر انتقال کامل آن
• استراتژی فروشنده برای فروش تکنولوژی
• منابع اطلاعاتی موجود وقدرت چانه‌زنی متقاضی
• سیاست کلی جاری و تکنولوژیکی کشور متقاضی

انتقال افقی (هم سطح) حرکت فناوری‌ها از یک ناحیه به ناحیه‌ای دیگر است. در انتقال فناوری حاضر (TOT) در ابتدا و به صورت اولیه افقی (هم سطح) است. انتقال عمودی زمانی اتفاق می‌افتد که فناوری‌ها از مرکز تحقیق بکار رفته وارد سازمان‌های توسعه و تحقیقی دیگری می‌شوند.

روش انتقال تکنولوژی

مهمترین بخش انتقال فناوری یا انتقال تکنولوژی، جذب و بومی سازی و نوآوری آن است که باید مورد تحلیل علمی و عمیق قرار گیرد سطح تکنولوژیک کشورهای پیشرفته و جهان سوم فاصله محسوسی دارد. برای کاستن این فاصله، انتقال تکنولوژی یک لازمه انکارناپذیر است. انتقال تکنولوژی با رو شهای مختلف امکا ن پذیر است، عوامل مهم تعیین کننده روش انتقال تکنولوژی به مقدار زیادی شامل ترکیبی از تمایل انتقال دهنده تکنولوژی جهت عرضه تکنولوژی و دانش فنی و همچنین توانایی دریافت کننده تکنولوژی جهت کسب و جذب تکنولوژی است.

داشتن معیار و تعریفی که نشان دهنده انتقال اثربخش تکنولوژی باشد، بسیار مهم و حیاتی می‌باشد. چه بسا هم انتقال دهنده تکنولوژی و هم گیرنده تکنولوژی نیت و قصد انتقال تکنولوژی به بهترین شکل ممکن را داشته باشند، ولی در عمل ممکن است روش انتقال تکنولوژی طوری انجام شودکه نتواند نتایج در نظر گرفته شده را برآورده سازد، در نتیجه در مرحله اکتساب تکنولوژی، دقت و کار کارشناسی در انتخاب بهترین روش انتقال تکنولوژی لازم و ضروری می‌باشد.

موضوع دیگر انطباق و جذب تکنولوژی انتقال یافته است که باید آن تکنولوژی با شرایط و مشخصات محیطی گیرنده آن تطبیق داده شود و در نهایت مرحله نهایی که توسعه و انتشار تکنولوژی است، نیازمند عزم و همت جمعی و خودباوری ملی و البته ایجاد زیرساخت‌های لازمه از طرف دولت می‌باشد. در دنیای امروز رابطه‌ای مستقیم بین توسعه تکنولوژی و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک کشور برقرار است.

انتقال تکنولوژی در دنیا

برای کشورهای صنعتی انتقال فناوری به کشورهای در حال توسعه وسیله‌ای برای تسلط، کسب منافع تجاری، و صادرات هرچه بیشتر است. برعکس، برای کشورهای در حال توسعه، انتقال وسیله‌ای است برای دست یابی به تکنولوژی پیشرفته و مورد لزوم که به آنها اجازه می‌دهد تا عقب ماندگی صنعتی و تولیدی خود را جبران کنند.

حوزه عمل انتقال، به معنی خاص، به تکنولوژی محدود نمی شود. بلکه به مجموع بررسی‌های مربوط به امکان پذیر بودن، طرح، روش کار، استعلام عرضه تا نصب، طرز عمل، مدیریت نظام مالی، آموزش، نحوه فروش، و ازاین قبیل اطلاق می‌شود. لذا انتقال شامل مجموع ابعاد یاد شده فوق می‌گردد. این همان چیزی است که شرکت‌های صادر کننده تکنولوژی را وامی دارد تا ضمن این که سعی نمایند در بعضی از رشته‌های خاص تکنولوژی تخصص یابند. همچنین حیطه فعالیت‌های خود را به همه سطوح انتقال فنی(تکنولوژی) متصور نیز توسعه دهند.

نکته دیگر اینکه در حوزه انتقال فناوری، دغدغه اصلی کشورهای انتقال گیرنده، رخ ندادن انتقال براساس اهداف مورد انتظار است از منظر حقوقی یکی از علل اصلی بروز این دغدغه، متناسب نبودن قراردادها با امر پیچیده انتقال و خواسته‌های انتقال گیرنده است. این عدم تناسب که عمدتاً بر کم و کیف تعهدات طرفین تمرکز دارد باید به تبع اقتضائات و ویژگی‌های قراردادی خاص برای انتقال فناوری برطرف شود تا دغدغه موجود نیز مرتفع گردد.

انتقال تکنولوژی در ایران

با نگاهی به انتقال انتقال فناوری‌های انجام شده در ایران در طول سالیان گذشته، مشاهده می‌شود که فرآیند انتقال تکنولوژی به شکلی بسیار ناقص انجام می‌پذیرد. گاه متقاضیان تکنولوژی شناخت دقیق و درستی از آنچه می‌خواهند، ندارند. همچنین نیاز حقیقی و واقعی خود را نمی‌دانند، گاه به دنبال ایده‌آل‌هایشان حرکت  می‌کنند. یا تکنولوژی‌هایی را می‌جویند که هنوز اختراع نشده‌اند یا بالعکس به تکنولوژی‌هایی دلخوش می‌کنند که عمر آنان به پایان رسیده و توجیه اقتصادی ندارند.

در مرحله بعد، به جای انتخاب تکنولوژی مناسب، به دنبال گران‌ترین و مدرنترین تکنولوژی‌ها می‌گردند. فناوری‌هایی که امکان جذب یا حتی کسب آن بسیار کم است. در محیط کنونی که سرشار از پویایی و تغییر است یکی از مقوله‌های مهم که می‌تواند ما را در رسیدن به اهداف سازمان و جامعه به نحوی اثربخش یاری رساند. تغییرات تکنولوژی موثر و انتقال تکنولوژی با اصول، روش‌ها، مراحل و فرایند خاص است.

نتیجه‌گیری

انتقال فناوری (TOT ) در واقع روند انتقال مهارت‌ها، دانش، فناوری، روش‌های تولید، نمونه‌های تولید میان دولت و دانشگاه‌ها و موسسات دیگر جهت اطمینان از پیشرفت‌های علمی و فنی می‌باشد که در میان دامنه گسترده‌ای از کاربرانی که می‌توانند در توسعه و بهره‌برداری هر چه بیشتر محصولات جدید، فرایندها، برنامه‌های کاربردی، مواد و خدمات مختلف گام بردارند به انجام می‌رسد. برای سنجش این مقوله می‌توانید از پرسشنامه انتقال تکنولوژی استفاده کنید.

منبع: مفهوم انتقال فناوری نوشته لیلا حکمی نشر پایگاه پارس مدیر