پروژه عمرانی

پروژه عمرانی خدماتی حرفه‌ای است که از روش‌های تخصصی مدیریت پروژه برای برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت یک پروژه از ابتدا تا انتها استفاده می‌کند. این واژه معادل انگلیسی Construction project است که در فارسی پروژه ساخت ترجمه می‌شود.

واژه عمران به معنای آبادانی و سازندگی است لذا هر پروژه‌ای که شامل ساخت و ساز و آبادی باشد را میتوان یک پروژه عمرانی تلقی کرد. پروژه‌های عمرانی شامل گستره وسیعی از پروژه‌های ساخت و ساز بوده و شامل پروژه‌های مسکونی تا انواع پروژه‌های راه سازی، سد سازی و … می‌شود. شروع هر پروژه عمرانی نیز مانند سایر پروژه‌ها نیازمند برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای رسیدن به نتیجه مطلوب است. اگر همه جوانب کار و هدف نهایی مورد بررسی دقیق و لازم قرار نگیرند می‌تواند منجر به عدم موفقیت و شکست پروژه منتهی شود.

هر پروژه عمرانی از سه عامل کارفرما، پیمانکار و پروژه تشکیل می‌شود. در بسیاری از قراردادهای مربوط به پروژه‌های ساخت نیز از روش سه عاملی استفاده می‌شود که در آن کارفرما، پیمانکار و مشاور نقش‌آفرینی می‌کنند. در مجموع پروژه‌های عمرانی در مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. بنابراین در مقاله حاضر به تشریح و مفهوم‌سازی پروژه عمرانی پرداخته شده است.

تعریف پروژه عمرانی

یک طرح عمرانی شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های عمرانی است که بر اساس مطالعات فنی و اقتصادی و اجتماعی به‌وسیله دستگاه‌های اجرایی انجام می‌شود. هدف از این طرح‌ها، تحقق بخشیدن به برنامه‌های عمرانی بلندمدت است و معمولاً با بودجه‌ای معین و ظرف مدت معینی اجرا می‌گردند.

به تمامی پروژه هایی که در رابطه با سازندگی وآبادانی می‌باشد پروژه عمرانی اطلاق می‌گردد. در این میان یک سری پروژه‌های عمرانی دولتی نیز وجود دارد. پروژه‌های خاصی هستند که دولت هر ساله در برنامه خود تعریف کرده و بودجه آن را نیز به تصویب می‌رساند. این پروژه مزایا و دستورات خاصّ خود را دارد و کاملاً تابع شرایط عمومی پیمان می‌باشد. بانی این گونه پروژه‌ها ارگان‌های دولتی می‌باشند که طبیعتاً حقوقی هستند.

معمولاً تولد و ظهور یک پروژه عمرانی بر اساس یک نیاز در کسب‌وکار و یا ممکن است بر اساس بررسی ضرورت نزد یک سرمایه گذار آغاز گردد. مسلماً قبل از شروع عملیات اجرایی پروژه اقدامات و مطالعات زیادی جهت انتخاب یک پروژه انجام می‌شود. مطالعاتی که اگر تحلیل و بررسی‌های آن به درستی انجام نشود ممکن است به عدم موفقیت و یا شکست پروژه منجر شود.

پیشایندهای اجرای پروژه عمرانی

اجرای هر پروژه عمرانی شامل انجام مراحلی است که عبارتند از:

• پیشنهاد و ترسیم طرح
• تهیه مطالعات تکمیلی و تصویب طرح
• پیاده‌سازی و نحوه‌ی اجرای پروژه

گام نخست: پیشنهاد و ترسیم طرح
در این مرحله سؤالات اولیه در خصوص اجرای طرح مطرح می‌شود این قسمت زمان ظهور و تولد یک طرح است که ممکن است از یک جرقه و یا سؤال در ذهن سرمایه گذار و یا کارفرما شروع شود. سؤالات مهم در این مرحله شامل موارد ذیل است. ممکن است در ابتدا برای تمامی این سؤالات پاسخی و یا جواب کاملی دریافت نشود. در این مرحله سؤالات زیر در ذهن فرد و یا تیم پیشنهاد دهنده طرح عنوان می‌شود.

گام دو: تهیه مطالعات تکمیلی و تصویب طرح
در این مرحله است که تمامی سؤالات باید جواب داده شود و این جواب‌ها باید مطابق مراحل زیر اقدام نمود و در این مرحله است که طرح توجیهی و یا امکانسجی طرح تمامی سؤالات این مرحله را باید پاسخ دهد.

مطالعه امکانسجی مهم‌ترین قدم در اجرای یک پروژه است، زیرا پایه و اساس برای هر اقدام همچون طراحی محسوب می‌شود. هرگونه خطا و اشتباه در این مرحله، می‌تواند موفقیت پروژه را به خطر بی اندازد و موجب شکست آن شود. یک طرح توجیهی، فقط به این سؤال پاسخ نمی‌دهد که آیا این پروژه امکان‌پذیر است؟ بلکه به شناسایی دقیق بازار هدف، موقعیت بازار، همچنین به سایر ویژگی‌های طرح برای دستیابی به حداکثر موفقیت در اجرای پروژه می‌پردازد.

گام سه: پیاده‌سازی و نحوه‌ی اجرای پروژه
پس از تصویب طرح باید مفروضات روش اجرای پروژه که در مرحله قبل پیشنهاد و مصوب شده است را به مرحله اجرا در آوریم. از جمله مفروضات اجرایی این مرحله به موارد ذیل می‌توان اشاره نمود. برون‌سپاری یا داخلی سازی پروژه با توجه به منابع موجود سازمانی، برنامه‌ریزی روش قراردادی اجرا و مشخص شدن روش‌های فروش.

تفاوت طرح‌های عمرانی با غیر عمرانی

به استناد ماده ۴۱ قانون تامین اجتماعی و مصوبات ۱۲۹ و ۱۴۳ شورایعالی تامین اجتماعی و بخشنامه ۱۴ جدید درآمد سازمان تامین اجتماعی (مورخ ۰۶-۰۵-۱۳۸۰)

قراردادهای طرح‌های عمرانی: قراردادهایی مشمول ضوابط طرحهای عمرانی تلقی می‌گردند که دو شرط زیر را تواماً دارا باشند:

۱- قرارداد بر اساس فهرست بها پایه سازمان برنامه و بودجه (قراردادهای پیمانکاری) یا ضوابط تیپ سازمان مزبور (قراردادهای مشاوره ای) منعقد شده باشد.

۲- تمام یا قسمتی از بودجه عملیات از محل اعتبارات عمرانی دولت (اعتبارات عمرانی ملی، منطقه ای، استانی) تامین شده باشد.

قراردادهای غیر عمرانی: کلیه قراردادهای فاقد شرایط اشاره‌شده در بخش طرح‌های عمرانی، قراردادهای غیر عمرانی تلقی می‌گردند.

خلاصه و نتیجه‌گیری

عمران به معنی آبادانی است و پروژه عمرانی یعنی آباد کردن و بهره‌برداری از محلی که تا قبل از آن بی‌استفاده بوده است. پروژه عمرانی مراحلی دارد که باید دقیق آن‌ها را اجرا کرد تا پروژه با موفقیت انجام شود. مدیران پروژه باکفایت کسانی هستند که می‌توانند با اجرای پروژه‌های عمرانی پر سود، شهر و کشور خود را آباد کنند. واحد عمران و ساختمان یک شرکت با اتکاء به نیروی انسانی متخصص و مجرب خود باید سعی بر آن داشته باشد که ضمن حفظ برنامه زمانبدی، نسبت به اجرای مناسب و استاندارد پروژه، در راستای تأمین رضایت ذی‌نفعان گام بردارد.