تحلیل محتوای کتاب درسی
تحلیل محتوای کتاب درسی یک روش تحقیق کیفی است که برای شناسایی مقوله‌های زیربنایی متن کتاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از روش‌های پژوهشی که برای کتاب‌های درسی به کار می‌‌رود، تحلیل محتوا است. این امر می‌تواند به روشن شدن مسئله کمک کند. نقاط قوت و ضعف احتمالی کتاب‌های درسی را برای اصلاح و تغییر احتمالی محتوا، متناسب با اهداف تعیین شده و اصول علمی پیشنهاد کرده و همچنین شیوۀ درست طراحی را در اختیار مدیران و برنامه ریزان و مؤلفان کتاب‌های درسی قرار دهد.
برای تحلیل محتوای کتاب درسی می‌توان از روش ویلیام رومی استفاده کرد. همچنین آشنایی با کاربرد انتروپی شانون در تحلیل محتوا نیز می‌تواند مفید باشد. در این مقاله روش تحلیل محتوای کتاب درسی تشریخ شده است. در انتها و قسمت نتیجه گیری، نتایج این مطالعه و اینکه چگونه تحلیل محتوا می‌تواند در طراحی هر چه بهتر و مؤثرتر کتاب‌های درسی نقش داشته باشد را به صورت موردی و در قالب پیشنهاداتی ارائه داده ایم. از جمله آنکه درج تصاویر یکی از موثرترین ابزار اثرگذاری در فرآیند طراحی و تولید کتب درسی می‌باشد.
اهمیت تحلیل محتوای کتاب درسی
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده می‌شود. این در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعدد اقوام و مشکلات ناشی از آن، رشد سریع علوم و فناوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزش‌های اجتماعی، ضرورت دارد که کتاب‌های درسی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تالیف شوند.
چگونگی تنظیم محتوای کتب درسی عامل مهمی در تعیین چگونگی یادگیری است. گاهی عدم کارایی و نامناسب بودن محتوا و عدم تناسب آن با توانایی درک و فهم دانش آموزان، یادگیری را مشکل می‌کند یا نتیجه ی کمتر از انتظار به بار می‌آورد. بنابراین، در تهیه کتب درسی موثر و اثربخش، فعالیت آموزشی و تجارب یادگیری باید به گونه‌ای تنظیم شوند که یکدیگر را تقویت کنند و فعالیت‌های یادگیری با توانایی‌های دانش آموزان منطبق باشند، تا بتوانند الگوی رفتاری موردنظر را در یادگیرنده به وجود بیاورند.
رویکردهای نظری تحلیل محتوای کتاب درسی
درحال حاضر کتاب‌های درسی یکی از مهم ترین مراجع و منابع برای یادگیری به شمار می‌آیند.چون بیشتر فعالیت‌های آموزشی در چارچوب این رسانه صورت می‌پذیرد.موارد زیر از جمله دلایلی می‌باشند که اهمیت این رسانه را در کشور ما نشان می‌دهد:
- متمرکز بودن فعالیت‌های معلمان براساس کتاب درسی
- محدود بودن امتحان و ارزشیابی به مطالب و محتوای کتاب درسی
- تحقق بخشیدن به بیشتر اهداف آموزش و پرورش از طریق این رسانه
- ملزم بودن دانش آموزان به خواندن کتاب هایی که از سوی دفتر برنامه‌ریزی، تدوین و معرفی شده اند
- وجود نظامی متمرکز که برای تمام کشور، یک برنامه، یک کتاب و یک ارزشیابی دارد
- نامناسب بودن شرایط آموزشی و کمبود امکانات
- عدم مهارت کافی معلملن در شناخت هدف‌های آموزشی و کاربرد شیوه‌های مناسب تدریس و متکی بودن آن‌ها به کتاب درسی
پیامدهای مثبت تحلیل محتوای کتاب درسی
در ادامه ارزش هایی را بیان می‌کنیم که یک کتاب درسی می‌تواند در جریان آموزش و یادگیری به ارمغان آورد : مشخص نمودن محدوده فعالیت یاد دهنده و یاد گیرنده در طول فرآیند آموزشی، ارائه دادن اطلاعات مهم در یک رشته یا حوزه معین به صورت منسجم و منظم. از آنجایی که بیشتر کتاب‌ها دارای تصاویر، آمار ها، پرسش ها، نمودار و … می‌باشند، می‌توانند در درک بهتر مطالب به فراگیران خود کمک کنند.
موجب صرفه جویی در وقت معلم و یادگیرنده می‌شوند. امکان بحث و گفتگو در مورد مسائل مشترک و همچنین ایجاد هماهنگی بین فراگیران یک رشته، یک کلاس یا ماده درسی. معلم را از بحث‌های اضافی فارغ می‌کند. یادگیرندگان را به مطالعه عادت می‌دهد. محتوا و خط‌مشی‌های آموزش را مشخص می‌نماید. از پراکندگی مطالب و متمرکز شدن فراگیر برموضوعی واحد جلوگیری می‌کند و به فعالیت‌های معلم و دانش آموز نظم می‌دهد.
برای دست یافتن به این ارزش‌ها یا هر نوع اهداف و رسالت دیگر، کتاب باید دارای معیارها، اصول و ضوابط خاصی باشد که وجود آن‌ها در فرآیند طراحی کتاب‌های درسی ضروری است. برلسون، تحلیل محتوا را یک فن پژوهشی برای توصیف عینی، نظام دار و کمی ظاهر محتوای رسانه ی ارتباطی تعریف می‌کند.
کاربردهای تحلیل محتوای کتاب درسی
کاربرد توصیفی
- اندازه‌گیری و توصیف ویژگی‌های اصلی کتاب درسی
- ارزیابی و تعیین هبستگی بین متغیرهای درونی و بیرونی کتاب درسی
- فراهم ساختن داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز جهت انجام ارزیابی‌ها و مقایسه‌های تطبیقی
- ارزیابی نگرش و دیدگاه عوامل تعلیمی و تربیتی همچون معلم، دانش آموز، والدین، ناظران تربیتی، مشاوران و … در رابطه با کتاب درسی
- شناخت و تشخیص نقاط قوت و ضعف کتاب درسی.
کاربرد تحلیلی
- کتاب‌های درسی اسناد رسمی و معتبری می‌باشند.
- ترجمه ارزش‌های دینی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و علمی حاکم بر یک جامعه به شمار می‌روند.
- مطالعه و تحلیل اثرات محتوای درسی بر میزان تحقق اهداف شناختی، عاطفی و مهارتی آموزش و پرورش می‌باشد.
- تعریف و تبیین نقش‌های افراد، نهادها و مفاهیم اجتماعی در کتاب‌های درسی می‌باشد.
- نوعی تحلیل فنی در کتاب درسی انجام می‌شود.
دانلود پاورپوینت تحلیل محتوای کتاب درسی
جمع‌بندی
کتاب درسی از مهم ترین و دردسترس ترین رسانه‌های آموزشی می‌باشد که نقش ارزشمندی را در تعلیم و تربیت ایفا می‌کند. بسیاری از پژوهش گران، کتاب درسی را به عنوان یکی از رسانه‌های کارآمد و اثربخش آموزشی محسوب کرده اند که می‌تواند زمینه یادگیری و خودآموزی را برای فراگیران فراهم نماید. درج تصاویر یکی از موثرترین ابزار اثرگذاری در فرآیند طراحی و تولید کتب درسی می‌باشد. روش‌های تحلیل محتوای کتاب درسی اهمیت بسیاری در بازنگری و ارزیابی کتاب‌ها دارد.
برای مطالعه بیشتر تحلیل محتوای آموزشی کتاب‌های درسی نوشته دکتر مهدی چوبینه را مطالعه کنید.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۲۰ شهریور ۹۸
