گروه فکری

گروه فکری (Groupthink) پدیده‌ای روانشناسی است که وقتی رخ می‌دهد که کوشش افراد یک گروه برای حفظ هارمونی گروه و هم‌نوایی با سایر اعضاء منجر به اخذ تصمیماتی ناصحیح و غیرمنطقی شود. گروه فکری یک آفت همیشگی تصمیم‌گیری جمعی است و روش‌هایی مانند گروه اسمی و تکنیک دلفی برای حل مشکلات این پدیده مخرب ابداع شده‌اند.

به بیان ساده هنگامی که آدمها به طور عمیق گرفتار گروه منسجمی شوند و اعضای گروه برای به دست آوردن وحدت نظر بکوشند، پدیده گروه فکری پدید می‌آید و گروه انگیزه ارزیابی واقعی گزینه‌های گوناگون را از دست می‌دهد. در واقع گروه فکری از انحراف در کارایی ذهنی، آزمون واقعیت و قضاوت اخلاقی حکایت می‌کند که ناشی از فشار درون گروهی است. بر خلاف افراد مورد آزمایش در آزمون‌های تاثیر فضار اجتماعی که نسبت به یکدیگر بیگانه بودند ،اعضای گروه هایی که قربانی گروه اندیشی می‌شوند با یکدیگر دوست بوده و کاملا متحد و منسجم می‌باشند.

تشریح گروه فکری

گروه فکری یک نحوه تفکر است که در آن، اعضای گروه تحت فشار گروهی، آن چنان توافق جو می‌شوند که ازارزیابی‌های واقع بینانه باز می‌مانند و به یک راه حل، که مورد نظر گروه است، دل می‌بندند و آن را باور می‌کنند. درچنین حالتی، فرد در میان جمع، هم چون یک بره بدون هیچ گونه اراده‌ای از خود، همان چیزی را تکرار می‌کندکه گروه می‌خواهد و همان طور می‌اندیشد که گروه می‌خواهد.

اساسا گروه فکری ناشی از فشارهایی ایجاد می‌شودکه گروه به اعضای خود وارد می‌کند و آنان را اجبارا به سمت یک توافق پیش می‌برد. در این حالت، فرد باورگروهی یافته و به خود می‌قبولاند که آنچه گروه می‌گویدهمان مورد نظراوست. هرگاه افراد در جلسه این جمله راتکرار کردند: «در تایید فرمایش آقای رئیس…» نشانه آن است که گروه دچار بیماری گروه فکری شده. در این گونه گروه ها، اطاعت از گروه و گردن نهادن به آن ارزش وسرپیچی از گروه نیز ضد ارزش است.

وکیل مدافع شیطان

وکیل مدافع شیطان Devil’s advocate در صحبت عامیانه کسی است که استدلال خاصی را ارائه می‌کند و مواضعی می‌گیرد که لزوماً با هنجار پذیرفته شده مطابقت نمی کند. فرد با چنین موضع گیری، سعی می‌کند دیگران را در روند بحث استدلالی درگیر کند. مقصود از چنین روندی آزمودن کیفیت استدلال اصلی و تشخیص ضعف‌های ساختاری آن و استفاده از آن اطلاعات به منظور بهبود یا رد کردن موضع اصلی مخالف است.

وکیل مدافع شیطان

برای بسیاری از ما، اصطلاح وکیل مدافع شیطان معمولاً فیلم وکیل مدافع شیطان (با بازی به‌یادماندنی آل پاچینو) را تداعی می‌کند. اما در فضای مدیریت و کسب‌وکار، وکیل مدافع شیطان یک تکنیک در تصمیم‌گیری گروهی است که موجب بهبود کیفیت تصمیم‌گیری می‌شود.

وکیل مدافع شیطان به کسی گفته می‌شود که وظیفه دارد در جلسه به مخالفت با ایده‌های مطرح شده بپردازد و مراقب باشد جریان کلی اندیشیدن در گروه، به سرعت روی یک ایده متمرکز نشود.

این کار در واقع برای جلوگیری از پدیده‌ی گروه اندیشی است و باعث می‌شود که گروه، ناگهان عاشقِ ایده‌ی خود نشده یا به سرعت، در برابر افکار و ایده‌های مدیران و اشخاص مقتدرتر جلسه تسلیم نشود. کلیسای کاتولیک به مدت ۴ قرن است که از این روش برای محک زدن جنبه‌های گوناگون تصمیمات استفاده می‌کنند. استفاده از وکیل مدافع شیطان باعث جلوگیری از پدیده گروه فکری یا قطبی شدن نظرات می‌شود.

نشانه‌های گروه فکری

پژوهشگران برای گروه فکری، نشانه هایی ذکر کرده اند که به وسیله آن‌ها می‌توان به وجود بیماری گروه فکری در گروه پی برد. مهم ترین نشانه‌ها و عوارض ناشی از گروه فکری عبارتند از:

• توهم آسیب ناپذیری
• گریز از نقد منطقی
• یک سو نگری و تعصب گروهی
• قالب سازی
• اعمال فشار بر اعضا
• چشم پوشی از لغزش‌های گروه
• اتفاق آراء و توافق جمعی بی منطق
• نادیده گرفتن اطلاعات مخالف

جمع‌بندی بحث

مدیر می‌تواند در گروه‌های تصمیم گیری، اعضا را به ارزیابی دقیق نظرات و نگرش نقادانه به مسائل وآزاداندیشی و استقلال فکری تشویق کند. علاوه بر آن، بایداحساس اطمینان و آزادی (در قبال اظهار نظرهای مخالف)را برای آنان فراهم نماید و در این زمینه، اطمینان هایی به آنان بدهد. زمانی که اعضای مافوق قصد تصمیم‌گیری و خطمشی گذاری دارند و این ماموریت را به همکاران خود وامی گذارند، تا حدودی به آنان آزادی عمل بدهند و از پیش،تمام توقعات خود را بر گروه تحمیل نکنند.

پس از آن که گروه به یک انتخاب معین رسید و افرادبر راه حلی توافق کردند، برای رفع شبهه، مدیر می‌تواندفرصت دیگری را پیش‌بینی کند و تصمیم‌گیری نهایی را به آن موکول نماید. در این فرصت، از همه اعضای گروه خواسته می‌شود که اگر اندک تردید یا مخالفتی دارند و یانقطه ضعفی در تصمیم می‌بینند، دوباره به تفکر نشسته،نظرات خود را اعلام کنند.

منبع: حبیبی، آرش؛ احمدی‌فرد، مریم. (۱۳۹۸). گروه فکری عارضه‌ای در تصمیم‌گیری گروهی. فصلنامه پارس‌مدیر.