اعتبار درونی و بیرونی
اعتبار طرح پژوهشی بر میزان اطمینان از نتایج آن طرح دلالت دارد. میزان اعتبار یک طرح پژوهشی شامل اعتبار درونی و بیرونی است.
اعتبار درونی (Internal Validity) نمایانگر آن است که تا چه اندازه یافته‌های تحقیق از صحت و دقت لازم برخوردار است. اعتبار درونی به میزان اطمینان از یافته‌های تحقیق اشاره دارد و همینطور آن را درجه کنترل متغیرهای ناخواسته نیز گفته‌اند. افت آزمودنی‌ها، تداخل اعمال آزمایشی و ابزار اندازه‌گیری سه عامل اصلی موثر بر اعتبار درونی هستند.
اعتبار بیرونی (External Validity) اعتبار بیرونی با این امر سرو کار دارد که تا چه اندازه یافته‌های تحقیق که با استفاده از یک نمونه به دست آمده به گروه وسیع تری از آزمودنی‌ها یا شرایط دیگری قابل تعمیم است. به عبارت دیگر قابلیت تعمیم نتایج از نمونه به جامعه و یا از شرایط آزمایشگاهی به شرایط محیط واقعی را نشان می‌شود. در اعتبار بیرونی جمعیتی تعمیم یافته‌ها به جامعه ی آماری مورد نظر قرار میگیرد.در حالی که در اعتبار بیرونی زیست محیطی یافته‌های تحقیق از یک مجموعه شرایط ویژه که پژوهشگر در چارچوب آنها تحقیق خود را به انجام رسانده است به شرایط طبیعی تعمیم داده می‌شود. دو نوع اعتبار بیرونی را می‌توان مد نظر قرار داد:
- اعتبار بیرونی با توجه به جامعه مورد مطالعه
- اعتبار بیرونی زیست محیطی
عوامل موثر بر اعتبار درونی
انتخاب اختلافی: در برخی از طرحهای آزمایشی ممکن است پژوهشگر نا خواسته افراد قوی تری را برای گروه آزمایشی انتخاب کند.
افت آزمودنی: در طول اجرای تحقیق ممکن است برخی از آزمودنی‌ها به دلایل مختلف از ادامه ی مشارکت در تحقیق خودداری کنند.
پیش آزمون : در بسیاری از طرحهای آزمایشی که در علوم رفتاری اجرا می‌شود معمولا قبل از عمل آزمایشی ،یک پیش آمون بر آزمودنی‌ها اجرا می‌شود.
ابزار اندازه گیری: برای سنجش متغیر وابسته به کار میرود با یداز قابلیت اعتماد و اعتبار لازم برخوردار باشد.
تداخل اعمال آزمایشی: اگر آزمودنی‌های گروه کنترل بدانند که عملکردشان با گروه دیگر مقایسه می‌شود ممکن است تا سعی کنند تا برتری خود را نشان دهند.
همزمانی : چنانچه طرح تحقیق همزمان با اجرای یک فعالیت مشابه به اجرا در بیاید،یا یا رویداد باقوه موثری روی متغیر وابسته اثر بگذارد در این صورت ممکن است نتیجه ی آزمایش خدشه دار گردد.
بلوغ: ممکن است در جریان اجرای تحقیق آزمودنی‌ها از نظر جسمانی و روانی تغییر کنند.
تعامل (اثر متقابل ) انتخاب با سایر عوامل: در برخی از طرحهای آزمایشی ،عامل انتخاب آزمدنی‌ها با برخی از عوامل از جمله رشد آنان تعامل داشته و در نتیجه ی تحقیق تاثیر میگذارد.
رگرسیون آماری: بعضی اوقات آزمودنی‌ها بر اساس نمره ی کسب شده در یک درس (یا صفت متغیر) به گروه‌های آزمایشی و گواه منتسب می‌شوند.
تحلیل آماری: استفاده از روشهای آماری نا مناسب ممکن است باعث نتیجه‌گیری‌های غیر دقیق شود .
سو‌گیری پژوهشگر: در برخی از موارد پژوهشگر ممکن است انتظارات خود را از نتایج آزمایش به آزمودنی‌ها تلقین کند که این خود بر نتایج آزمایش اثر گذار است.
عوامل موثر بر اعتبار بیرونی
الف: عوامل مربوط به جامعه
معرف نبودن جامعه‌ای که آزمایش بر آن اجرا می‌شود: پژوهشگر ممکن است که از یک جامعه در دسترس آزمودنی‌ها را انتخاب کند و طرح تحقیق را به اجرا در بیاورد و پس از آن بخواهد نتیجه آزمایش را به تمام جامعه تعمیم دهد.
ب: عوامل زیست محیطی
تعریف مبهم عمل آزمایشی :اگر متغیر مستقل به طور دقیق تعریف نشده با شد نمی توان یافته‌های تحقیق را تعمیم داد.
اثرات نو بودن محیط آزمایشی: حا لت نو بودن وضعیت جدید آزمایشی ممکن است آزمودنی‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.به عبارت دیگر اگر در نتیجه ی نهایی میان گروه آزمایشی و گواه تفاوتی مشاهده شود این تفاوت ممکن است به علت نو بودن شرایط آزمایشی و اثری که بر آزمودنی‌ها گذاشته است باشدو نه بواسطه ی عمل آزمایشی.
تعریف ناکافی متغیر وابسته : در برخی از طرحهای آزمایشی تعریف متغیر وابسته و یا اندازه‌گیری‌های آن از دقت کافی بر خوردار نیست.
اثرواکنشی شرایط آزمایشی(حالت پیش آزمون و پس آزمون ):در برخی از پژوهش‌های آزمایشی،پیش آزمون آزمودنی‌ها را نسبت به عمل آزمایشی حساس تر میکند.
اثر تعاملی زمان ،نوع و دفعات اندازه‌گیری متغیر وابسته :پژوهشگر به دو یا چند اندازه‌گیری از متغیر وابسته در فاصله ی زمانی کوتاهی بسنده میکند.
اثر انتظار آزمایشگر(اثر روزنتال):انتظار و نگرش آزمایشگر می‌تواند بر نتیجه ی تحقیق اثر گذاشته و اعتبار بیرونی را خدشه دار کند.
جمع‌بندی
در این آموزش ابتدا پیرامون درستی دستاوردهای حاصل از طرحهای پژوهشی بحث شد. اگر دستاوردهای طرح تحقیق از دقت لازم برخوردار نباشد نمی‌توان نتایج موردنظر را تعمیم داد. به دیگر سخن طرح‌هایی که اعتبار درونی ندارند نمی‌توانند اعتبار بیرونی داشته باشند. عوامل متعددی بر اعتبار درونی تاثیرگذار هستند. این عوامل عبارتند از همزمانی، رشد، پیش‌آزمون، دقت و درستی ابزار اندازه‌گیری، انتخاب آزمودنی‌ها و افت آزمودنی‌ها. تعامل انتخاب با رشد و شیوه تحلیل آماری نیز اهمیت بسیاری دارند. برخی عوامل نیز بر اعتبار بیرونی تاثیرگذار هستند. تعریف مبهم عمل آزمایشی، معرف نبودن نمونه، تعریف ناکافی متغیر وابسته و اثرات واکنشی شرایط آزمایشی از این دسته هستند.
منبع: سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (۱۳۹۴). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
