شرکت تعاونی
شرکت تعاونی شرکتی است که میان افراد حقیقی، برای کار در امور مربوط به تولید و توزیع برای هدف‌های مطرح در قانون بخش تعاونی تشکیل می‌گردد. هدف این نوع شرکت بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضا از طریق همکاری و تشریک مساعی و با رعایت قانون است.
تنها افراد حقیقی می‌توانند به ثبت شرکت تعاونی اقدام نمایند و در آن عضویت شوند. ماده ۸ قانون بخش تعاونی بیان می‌کند که : عضو در شرکت‌های تعاونی، فردی می‌باشد حقیقی. در شرکت‌های تعاونی حق رای اعضا، به میزان سرمایه شان‌ها بستگی ندارد. این شرکت‌ها هر عضو در مجمع‌های عمومی، بدون توجه به میزان سرمایه‌ای که در آن دارا می‌باشد، دارای یک رای می‌باشد آن را اصل هر عضو یک رای می‌نامند.
در زبان انگلیسی به این نوع شرکت Consumers’ co-operative گفته می‌شود. این نوع شرکت در ایران به صورتی گسترده وجود دارد و بویژه تعاونی روستایی برهه‌ای از زمان بسیار رایج بود. مدیریت تعاونی یکی از ارکان اصلی اداره تعاونی‌ها است. شناخت این نوع از شرکت‌ها در مدیریت دولتی اهمیت بسیار زیادی دارد. نظر به اهمیت موضوع این مقاله به تعریف و شناخت شرکت تعاونی اختصاص یافته است.
تعریف شرکت تعاونی
برای شرکت‌های تعاونی تعاریف متعدد و مختلفی ارائه شده است. با اینکه این تعاریف از نظر برخورد عقاید با یکدیگر تفاوت دارند، ولی از لحاظ محتوا با هم اختلافی ندارند. در تمامی تعاریف به فعالیت‌های گروهی از افراد که به طور داوطلبانه برای رفع نیازهای مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی خویش اقدام می‌کنند، اشاره شده است. برای آشنایی بیشتر با این تعاریف به شرح برخی از آنها می‌پردازیم:
شرکت تعاونی اجتماع عده‌ای از اشخاص است که با اشتراک مساعی و از طریق با هم کار کردن در پی تحصیل منافعی هستند که در حالت فردی به دست آوردن آن امکان‌پذیر نیست.
یک واحد اقتصادی است که به وسیله گروهی که از خدمات آن استفاده می‌کنند، تاسیس شده است. شالوده این شرکت بر روی دموکراسی بنا شده و اداره آن به وسیله اعضا انجام می‌شود.
شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده‌ای از ارباب حرفه‌ها تشکیل می‌شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار می‌برند.
شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای مقاصد زیر تشکیل می‌شود:
- فروش اجناس مورد نیاز برای مصارف زندگی اعم از اینکه اجناس مزبور را شرکا تولید کرده یا خریده باشند.
- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آنها.
نکته هایی که در این تعاریف دیده می‌شود عبارتند از:
- در تشکیل تعاونی‌ها، سود بردن، قدرت طلبی و انحصار گرایی ارزش و اعتباری ندارد.
- بر خودیاری، همیاری و کمک متقابل تأکید شده است.
- به فضیلت‌های انسانی و اخلاقی تکیه شده است و هر فرد حق اظهار نظر و کنترل دارد.
- به عامل انسانی بیش از سرمایه بها داده شده است.
اهداف شرکت تعاونی
پیشگیری کردن از تمرکز و تداول ثروت در دست اشخاص و گروه‌های ویژه و خاص برای محقق نمودن عدالت اجتماعی
دادن وسیله‌های کار در اختیار افرادی که قادر به کارند ولی وسیله و ابزار لام را در اختیار ندارند.
پیشگیری کردن از احتکار، انحصار، تورم، اضرار به غیر
جلوگیری نمودن از کارفرمای مطلق شدن دولت
ایجاد و تامین شرایط و امکانات کار برای تمامی افراد برای رسیدن به یک اشتغال کامل
قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منابع در اختیار نیروی کار و تشویق بهره برداری مستقیم از حاصل کار خویش
توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی میان تمامی افراد جامعه
انواع شرکت‌های تعاونی
- ساختمان مسکن
- وام و اعتبار
- بیمه محصولات و حیوانات
- توزیع و فروش محصولات
- نمایندگی کارخانجات و موسسات تولیدی
- تولید محصولات صنعتی و کشاورزی
- شرکت تعاونی مصرف
در فصل پنجم قانون تعاون جمهوری اسلامی به دو نوع شرکت تعاونی اشاره گردیده است :
- تعاونی توزیع
- تعاونی تولید
شرکت تعاونی توزیع تعاونی هایی می‌باشند که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف‌کنندگان عضو خود را در چارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه تعاونی‌ها تامین می‌کنند. شرکت تعاونی تولید مربوط به امور دامداری، کشاورزی، پرورش و صید ماهی و غیره است و هر عضو می‌بایست مشغول به کار باشد.
مراحل ثبت یک شرکت تعاونی
دو مرحله اصلی برای این منظور وجود دارد:
- تشکیل هیات موسس
- ارائه طرح توجیهی
برای تاسیس هر تعاونی در ابتدا می‌بایست هیئتی به نام هیئت موسس تشکیل گردد. تعداد اعضای هیئت موسس در قانون تصریح نشده اما می‌توان گفت که تعداد اعضا نباید از ۳ نفر کمتر باشد. موسسان تعاونی باید با قوانین و مقررات تعاونی‌ها آشنا باشند و در صورت لزوم در کلاس آموزش ۱ روزه که اداره کل تعاون استان‌ها دایر می‌گردد شرکت نمایند. هر یک از اعضای هیئت موسس می‌بایست مدارک مورد نیاز را به اداره تعاون تحویل دهند که شامل موارد ذیل می‌باشد :
- فتوکپی شناسنامه و مدارک تحصیلی
- فتوکپی گواهینامه پایان خدمت نظام وظیفه عمومی یا معافیت
- گواهی عدم سوء پیشینه
مرحله دوم آماده کردن طرح توجیهی است. هیئت موسس می‌بایست طرحی به عنوان طرح پیشنهادی یا طرح توجیهی تهیه نماید. این طرح مشتمل بر بیان ضرورت تاسیس تعاونی و ذکر دلایل توجیهی مبتنی بر امور ذیل می‌باشد :
- تعداد و مشخصات داوطلبان، سابقه‌ها و مهارت هایشان در رشته‌های فعالیت مورد نظر
- مقدار و نوع سرمایه گذاری و مشارکت دستگاه‌های دولتی یا عمومی
- تناسب اهداف تشکیل تعاونی با اهداف و برنامه‌های مصوب دولت
- مبلغ لازم التادیه
- درخواست کردن برای موافقت تشکیل شرکت تعاونی
هیئت موسس می‌بایست فرم درخواست مورد نظر را که اداره کل و یا اداره تعاون تهیه نموده است، تکمیل و طرح پیشنهادی اش را به آن پیوست نماید و ضمن معرفی نماینده تام الاختیارش از اداره تعاون درخواست نماید که با تشکیل تعاونی موافقت نماید.
وزارت تعاون بعد از دریافت کردن درخواست هیئت موسس و مدارک مربوطه که نماینده تام الاختیار می‌بایت آنها را تسلیم نماید، درخواست و مدارک را بررسی می‌نماید و در صورت مورد قبول شدن درخواست، موافقتنامه تشکیل را صادر می‌نماید و نمونه اساسنامه و فرم‌های مربوطه را در اختیار نماینده هیئت موسس قرار خواهد داد.
اقدامات پس از دریافت موافقتنامه
هیئت موسس بعد از دریافت نمودن موافقتنامه می‌بایست در مدت ۲ ماه امور لازم را برای تاسیس تعاونی و تشکیل اولین مجمع عمومی عادی انجام دهد. اقدامات مربوطه به شرح ذیل می‌باشد:
دریافت مجوز فعالیت در موضوع طرح توجیهی از مراجع ذیربط در صورت نیاز به نام اعضای هیئت موسس تعاونی در شرف تاسیس
تکمیل کردن و تدوین اساسنامه و تسلیم آن به اولین مجمع عمومی عادی
افتتاح حساب به نام تعاونی در شرف تاسیس در نزد صندوق تعاون
دعوت کردن از اشخاص واجد شرایط برای عضویت
دعوت از کارشناسان رسمی دادگستری برای ارزیابی آورده‌های غیر نقدی داوطلبان عضویت
انتشار آگهی دعوت اولین مجمع عمومی عادی
ثبت نام داوطلبان کاندیدای عضویت در هیئت مدیره و سمت بازرسی
ارسال یک نسخه از آگهی دعوت به اداره تعاون و درخواست معرفی ناظر جهت حضور در جلسه اولین مجمع عمومی عادی
تنظیم و تهیه اوراق مخصوص خرید سهام که داوطلبان عضویت به هنگام خرید سهام آن را تکمیل و امضا می‌نمایند.
تشکیل اولین مجمع عمومی عادی و انجام امور مقدماتی و فراهم کردن وسایل، امکانات و مکان مناسب برای برگزاری جلسات آن
قوانین و مقررات مربوط به شرکت‌های تعاونی
هیئت موسس می‌بایست حداقل دو سوم سهام را خریداری یا تعهد کند.
در مجمع عمومی شرکت تعاونی هر شریک تنها یک رای دارد.
سهام شرکت تعاونی با نام و غیر قابل تقسیم می‌باشد و بهای آن می‌بایست به صورت نقدی پرداخت گردد.
اداره شرکت تعاونی بر عهده هیئت مدیره‌ای می‌باشد که طبق قانون تجارت و قانون شرکت‌های تعاونی و اساسنامه شرکت انتخاب می‌شود.
حداقل یک سوم سرمایه شرکت تعاونی می‌بایست به صورت مقدی پرداخت گردد.
خلاصه و جمع‌بندی
شرکت تعاونی مشارکتی است که عده‌ای از افرادی که هم‌صنف یا تناسبی مشابه دارند مثلاً همسایه، دوست، خویشاوند یا همشهری هستند برای دستیابی به منافع مشترک گردهم می‌آیند. در حقیقت بهم کمک می‌کنند و برای تهیه مسکن یا خرید مایحتاج یا کسب اعتبار و وام، تعاونی درست می‌کنند، سرمایه معینی را درمیان می‌گذارند و دسته‌جمعی مشکل را حل می‌نمایند. اعضای شرکت در کنار یکدیگر، جمعیتی کوچک را پدید می‌آورند.
برای نمونه در تهیه کالاهای مورد نیاز اعضا، با جمع‌آوری پول جزئی که هر عضو می‌پردازد کالای مورد احتیاج اعضا را از دست اول خریداری می‌کنند. سپس به همان قیمت تمام شده یا سود خیلی جزئی به اعضا می‌فروشد. به این طریق واسطه‌های غیرضروری در کسب و تجارت و صاحبان این‌گونه مشاغل کاذب حذف می‌گردند. در شرکت تعاونی ممکن است اعضا دارای سرمایه و سهم یکسان از سود نباشند. اما هر عضو بدون توجه به درصد سهامش، یک رای دارد و نسبت سهام به رای وجود ندارد. در واقع تعاونی، متکی به اعضاء است نه به سرمایه.
در نهایت باید گفت شرکت تعاونی شرکتی است مرکب از اشخاص حقیقی و یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندی‌های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی و از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری مطابق با اصولی که در قانون مطرح است، تشکیل می‌شود.
