کلید در دست
کلید در دست (Turn-Key) قراردادی در تجارت بین‌الملل است که زمان و هزینه اعطای مسئولیت طراحی و اجرا به پیمانکار را مشخص می‌کند. در این قرارداد مسئولیت طراحی و اجرا به طور کامل به عهده پیمانکار واگذار میشود. کارفرما و مشاور فقط در فرایند مناقصه و نظارت بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت.هدف از این قرارداد، کاهش دخالت کارفرما در پروسه طراحی و ساخت می‌باشد. کلیه اقدامات از طراحی تا اجرای پروژه بر عهده پیمانکار است.
در این نوع قرارداد، پیمانکار اختیارات بسیار زیادی در همه امور فنی خواهند داشت. کارفرما بعد از تکمیل پروژه فقط با چرخاندن یک کلید می‌تواند به بهره برداری از تاسیسات اجرا شده بپردازد. البته کارفرما ممکن است از قرارداد کلید در دست صرفاً برای بخشی از پروژه استفاده کند. در این صورت پیمانکار تنها برای بخشی از کار مسئولیت طراحی را برعهده دارد. بخشی از یک پروژه که به صورت کلید در دست به پیمانکار واگذار شود را Semi Turn Key یا Partial Turn Key می‌گویند.
در روش کلید در دست، مرحله مناقصه از اهمیت زیادی برخوردار است. همچتیت این روش مزایا و معایب بسیاری دارد که باید به دقت مورد پایش قرار گیرد. بنابراین پیش از عقد چنین قراردادی چه به عنوان کارفرما چه به عنوان پیمانکار باید با اصول آن به صورت دقیق آشنا باشید. در این مقاله کوشش شده است تا قرارداد کلید در دست در بستر بازاریابی بین‌الملل به صورت کامل تشریح شود.
مسؤلیت‌ها در قرارداد کلید در دست
در این نوع از قراردادها مسئولیت تمامی فعالیت های پروژه از قبیل طراحی، تامین تجهیزات، ساخت و راه‌اندازی بر عهده پیمانکار قرار گرفته است. به عبارتی کارفرما تمامی مسئولیت طراحی، تامین تجهیزات و ساخت پروژه را به یک پیمانکار داده است. پیمانکار باید کلیه تعهداتی که صراحتا یا به حکم اوضاع و احوال قضیه و عرف قراردادی بر عهده گرفته را انجام دهد.
پیمانکار نسبت به هرگونه عیب در طراحی، ساخت و اجرا مسئول است. کارفرما نیازی به اثبات میزان خسارات وارده در نتیجه طراحی‌های ساخت معیوب ندارد و در نهایت هر عیب و نقصی که در محدوده تعریف شده کار حادث شود، پیمانکار مسئول خواهد بود. یعنی فرض قانونی، مسئولیت پیمانکار بوده و بار اثبات عدم مسئولیت بر عهده وی می‌باشد. در قرارداد نیز بر عهده پیمانکار تعهداتی درج و قرار می‌گیرد. مهمترین آنها عبارتند از : جبران خسارت و امنیت اجرا.
قرارداد کلید در دست علی رغم ایجاد برخی محدودیت ها برای کارفرما، با قرار دادن کلیه فعالیت‌های پروژه شامل طراحی، خرید تجهیزات، عملیات ساخت و نصب و راه اندازی به عهده پیمانکار، کارفرما از قید مسئولیتهای سنگین مدیریت و اجرای این پروژه ها که اکثراً به علت تخصصی بودن کار و پیچیدگی تکنولوژیکی از عهده او خارج است، آزاد میشود.
مزایا و معایب قرارداد کلید در دست و کاربرد آن
بدون شک قرارداد کلید در دست مانند سایر قراردادها شامل مزایا و معایبی است که مزایای این قرارداد عبارتند از :
- درگیری کارفرما به علت عدم حضور مداوم او در فرآیند طراحی و اجرا به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌‌یابد.
- تلفیق مسئولیتهای طراحی با اجرا باعث کاهش زمان اجرا و هزینه های پروژه میشود.
- همان ابتدا الزامات قراردادی و نیازهای فنی مشخص میشود که این موجب شفافیت و عدم وجود ابهام در محتوای قرارداد میشود.
از جمله معایب این نوع قرارداد میتوان به موضع ضعیف کارفرما در مباحثی که پس از مذاکرات اصلی حادث میشود. همچنین صرف نیرو و منابع زیاد جهت اطمینان از قابلیت‌‌های پیمانکاران و کیفیت طرح‌های پیشنهادی آنها را اشاره کرد.
انعقاد قرارداد کلید در دست منحصر به حوزه یا موضوع خاصی نیست و در تمامی حوزه‌‌ها امکان انعقاد و تحقق آن با اراده طرفین وجود دارد. بخش عمده قرارداد کلید در دست از قبیل تامین تجهیزات و نصب است، بنابراین کنترل گسترده و فراگیر عملیات اجرایی ضرورتی نداشته و میتوان در پایان فرآیند اجرایی، عملیات را کنترل کرد.
مولفه‌های اصلی قرارداد
مولفه‌های اصلی در قرارداد کلید در دست عبارتند از :
- طراحی پروژه
سایت ساخت
هزینه و پرداخت ها
زمان اتمام پروژه
ضمانت عملکرد
قوانین حاکم بر قرارداد
همچنین در پروژه های صنعتی نیز قسمت عمده ای از تعهد قراردادی، تهیه و نصب تجهیزات بوده و متعاهدین که عموما کارخانه‌‌های سازنده این تجهیزات هستند، بر نحوه طراحی و ساخت آنها نظارت داشته و محصول را به مدت عمر مفید آن ضمانت می‌کنند. بنابراین در این پروژه ها، نظارت بر نحوه طراحی و ساخت تجهیزات در عالی ترین سطح ممکن موضوعیت و ضرورت دارد و میتوان نتیجه گرفت.در قراردادهای کلید در دست با موضوع موصوف میتوان بدون نظارت گسترده، مسئولیت کامل پروژه را به پیمانکار سپرد.
در صورت بروز هرگونه مشکل در نتیجه عدم رسیدن خواسته‌های کارفرما و عدم تحقق تعهدات قراردادی، پیمانکار را ملزم به اصلاح و رفع نقص کرد. به همین جهت در پروژههای صنعتی بیشتر از قراردادهای کلید در دست مورد استفاده میشود. اما در پروژههای عمرانی از قبیل پروژههای ساخت سد و تونل که بخش قابل توجهی از کار مربوط به طراحی و ساخت احجام زیرزمینی می‌اشد. تا حد زیادی ناشناخته هستند. واگذاری مسئولیت کامل، بدون اعمال نظارت نباید صورت گیرد. زیرا در این پروژه‌ها شکست نهایی در طرح، خسارات غیرقابل جبرانی را به بار می‌آورد. در نتیجه در پروژههای عمرانی از سایر قراردادها همانند طراحی و ساخت استفاده میشود.
مقایسه EPC و Turn-Key
قرارداد مهندسی، تامین تجهیزات و اجرا (EPC) با قراردادهای کلید در دست شباهت زیادی دارد. گاهی این دو نوع قرارداد معادل یکدیگر به کار برده شده‌اند و تیپ قراردادی هر دو آنها به یک صورت است. با این وجود تفاوت‌هایی بین این دو نوع قرارداد وجود دارد.
یکی از ویژگی‌های قراردادهای کلید در دست در این بود که سعی می‌شد در این قراردادها تمام مسئولیت به عهده پیمانکار گذارده شود. کارفرما غیر از کنترل و نظارت کلی برکار پیمانکار دخالت دیگری نداشته باشد. حتی در بخش‌های طراحی و مهندسی، برخلاف قراردادهای EPCکه کارفرما (کارشناسان متقاضی و مجری)، کنترل هایی در ارتباط با جزئیات فعالیت‌ها و پیشرفت کار اعمال می‌کنند در پروژههای کلید در دست پس از شرح کلی کار اولیه پروژه، با انجام مراحل قانونی تشریفات مناقصه، پروژه به صورت یکجا به پیمانکار واگذار می‌شد. این امر یکی از برتری‌های قراردادهای EPC، نسبت به قراردادهای کلید در دست به شمار می‌رود.
تفاوت اساسی دیگر میان روش EPC و روش TURN KEY، این است که در روش EPC ارایه مجموعه مطالعات مهندسی پایه به مناقصه گران، برای انجام پروژه الزامی است. در حالیکه در روش TURN KEY چنین الزامی وجود ندارد. یکی دیگر از برتری‌های قراردادهای EPC نسبت به قراردادهای کلید در دست در این است که کارفرما از ابتدا به واسطه نظارتی که بر روند کار پیمانکار اعمال می دارد از جزییات و پیشرفت کار وی اطلاع دارد و تاحدود زیادی از کمیت و کیفیت و حتی هزینه‌ها و مخارج انجام کار و راه اندازی پروژه در مقاطع زمانی مختلف آگاهی خواهد داشت.
برتری دیگر روش EPC این است که تکیه بر امکانات داخلی برای اجرای پروژههای مطابق این روش موجب خواهد شد میدان فعالیت شرکت‌های داخلی در خارج از کشور بازشود و زمینه حضور مجموعه نفت درسطح بین‌المللی فراهم شود.
خلاصه و جمع‌بندی
پروژه کلید در دست مسئولیت طراحی و اجرا را به‌طور کامل بر عهده پیمانکار، می‌گذارد. بگونه‌ای که بعد از تکمیل پروژه، کارفرما فقط با چرخاندن یک کلید می‌تواند بهره‌برداری از تأسیسات اجراء شده را آغاز نماید. در این روش، کارفرما یا مشاورین او، فقط در فرایند مناقصه و نظارت عالیه بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت. این قرارداد حد اعلای سپردن مسئولیت طراحی و اجرا به پیمانکار است. بنابراین نیازی نیست که مشخص شود آیا یک نقیصه به دلیل طراحی غلط بوده یا از اجرای ضعیف ناشی شده اس. به عنوان یک قانون کلی، مسئولیت هر عیب و نقصی که در محدوده تعریف شده کار رخ دهد، بعهده پیمانکار خواهد بود.
