لجستیک و زنجیره تامین

لجستیک در کنار تامین مواد اولیه، توسعه محصول، بازاریابی و توزیع بخشی کلیدی از مدیریت زنجیره تامین است و نقش مهمی در این زنجیره ایفا می‌کند. بنابراین بحث تفاوت لجستیک و زنجیره تامین از اساس اشتباه است و این دو در کنار هم قرار دارند.

یکی از مباحث داغ در مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع، تمایز قرار دادن بین مدیریت لجستیک و مدیریت زنجیره تامین است. تعریف لجستیک (Logistics) در فارسی به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری دلالت دارد. این فرایند شامل برنامه‌ریزی، انتقال و نظارت است. لجستیک تنها یکی از مراحل زنجیره تامین را شامل می‌شود و یکسان گرفتن این دو موضوع تا چه حد اشتباه و جبران ناپذیر است. در ادامه به تشریح بیشتر این موضوع پرداخته شده است.

تفاوت لجستیک و زنجیره تامین

لجستیک (Logistics) یا آمادگری به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری گفته می شود. این فرایند شامل ۳ گام اساسی است:

برنامه‌ریزی
انتقال
نظارت

زنجیره تامین در یک تعریف ساده و خلاصه، شبکه‌ای از فعالیت‌ها با هدف‌های زیر است:

توسعه محصول
بازاریابی
تهیه مواد و نیازهای اولیه
مدیریت ارسال و تدارکات (لجستیک)
به‌کارگیری روش‌های مدرن در تحقق اهداف سازمان

براساس این تعاریف، لجستیک تنها یکی از مراحل زنجیره تامین را شامل می‌شود و یکسان گرفتن این دو موضوع تا چه حد اشتباه و جبران ناپذیر است. در واقع، مدیریت زنجیره تامین در برگیرنده‌ی مدیریت لجستیک، اعم از روش‌های سنتی لجستیک و روش‌های مدرن، توسعه‌ی محصول، بازاریابی و خدمات مشتریان است.

مدیریت لجستیک زنجیره تامین

مدیریت زنجیره تامین فراگیرتر است و تمامی هماهنگی‌های بین شرکا را که در این شبکه نقش دارند. از جمله منبع‌یابی، تولید، حمل ‌و نقل، ذخیره‌ سازی و فروش را پوشش می‌دهد. هدف نهایی SCM یافتن فرآیند هایی است که جریان روان و کارآمد کالا را تضمین می کند که به مشتریان تجربه ای عالی می دهد و تجارت را به جلو می برد.

در حالی که SCM فعالیت‌های بین واحد های جداگانه را مدیریت می‌کند؛ لجستیک بر حرکت داخلی کالاها تمرکز دارد. همچنین SCM از خرید، تولید و توزیع کالا پشتیبانی می کند. در همین حال، لجستیک کالاها را بین نقاط گوناگون زنجیره تامین جابجا و ذخیره می‌کند.

مفهوم «مدیریت زنجیره تامین» از یکپارچه‌سازی خدمات لجستیکی درطول زنجیره تامین به سمت یکپارچه‌سازی و مدیریت فرایندهای کلیدی تجاری درطول زنجیره تامین باز تعریف شده است. براساس همین شفاف شدن تفاوت بین «مدیریت زنجیره تامین» و لجستیک، در سال ۲۰۰۳، انجمن مدیریت لجستیک تعریف اصلاح شدهای از لجستیک را ارایه کرد. این تعریف اصلاحی به وضوح موضع انجمن مدیریت لجستیک را بیان میدارد که «مدیریت لجستیک» را به عنوان جزئی از «مدیریت زنجیره تامین» معرفی میکند. این تعریف اصلاح شده بدین صورت است:

لجستیک آن قسمت از مدیریت زنجیره تامین است که کارایی و اثربخشی جریان روبه‌جلو و روبه‌عقب و نیز ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مربوطه بین نقطه آغازین زنجیره تا نقطه مصرف نهایی به‌منظور تامین نیازمندی‌های مشتریان زنجیره را برنامه‌ریزی میکند، به‌کارمیگیرد، و کنترل میکند.

مفهوم و تعریف لجستیک

این لغت ریشه‌ای یونانی دارد و در موارد نظامی برای جابجایی جنگ‌افزار، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌شود. در زبان یونانی، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند با نام LOGISTIKAS که وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج بر عهده آنان بوده است.

در دیکشنری آکسفورد لجستیک به این صورت تعریف شده: قسمتی از علوم نظامی که وظیفه تهیه و تحویل آماد و جابجایی مواد و افراد و تجهیزات را دارد.

و در دیکشنری دیگری به این صورت تعریف شده است : مدت زمانی که برای مهیا کردن منابع مورد نیاز است.

همینطور لجستیک به صورت عمومی شاخه‌ای از علوم مهندسی است که سیستم‌های انسانی بجای سیستم‌های ماشینی ایجاد می‌کند.

گستره‌های مدیریت لجستیک عبارت هسنتند از:

لجستیک داخل مرزهای یک کشور
لجستیک داخلی
لجستیک خارج از مرزهای کشور

لجستیک به کلیه فعالیت‌های هماهنگی اطلاق می‌شود که جهت بررسی، تحقیق، مطالعه و برآورد نیازها و احتیاجات اولیه در زمینه وسایل و تجهیزات، ماشینها و ابزارآلات، تاسیسات و قطعات از هر نوع و کلیه امور مربوط به تهیه، تولید، بیمه، نگهداری، انبارداری، توزیع، حمل و نقل، تنظیم و تهیه روش انجام کار، طراحی سیستم و دستور العمل و نظارت بر موارد فوق انجام می‌گیرد.

منافع بکارگیری دانش لجستیک و زنجیره تامین

موجودی‌های کمتر
بهره‌وری بالاتر
چابکی بیشتر
موعدهای تحویل کوتاهتر
سود بالاتر
رعایت حقوق بیشتر مشتری
وجود موجودی‌ها و اندازه انباشته‌ها به مقدار صحیح
قابلیت مشاهده و ردگیری رخدادها
کاهش هزینه‌‌ها
افزایش خدمت دهی به مصرف‌کنندگان
ایجاد مزیت‌های رقابتی
تعامل نزدیکتر با تامین کنندگان
ایجاد فرصت برای خرید مقادیر زیاد و با هزینه کمتر
ایجاد مرجع پاسخگویی
توانایی اجرای دقیق سیستم‌ها به صورت ترکیبی

لجستیک در صنایع مختلف

توجه به گسترش فعالیت‌های صنعتی و بازرگانی و عزم جدی در سطوح مختلف کشورها در زمینه تعالی و توسعه، دقت در تمامی ابعاد تامین، تولید و توزیع را -فراتر از نوع و کیفیت محصول- برای جهش در پیشرفت ایجاب می‌نماید. مطالعه تجربه جهانی در این زمینه نقش مدیریت زنجیره تامین و لجستیک را بسیار برجسته می‌نماید.

بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه هایی تعریف می‌شوند که عبارتند از: سیستم‌ها و تجهیزات حمل و نقل محصولات و بار، فناوریها و سیستم‌های ذخیره سازی و انبارش، فناوریهای حمل و نقل اقلام خشک، اقلام مایع و اقلام فله ای، خدمات و فناوریهای لجستیک مواد خطرناک، دارای ریسک و ویژه، انواع سیستم‌های کنترل (بیسیم و…)، سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مدیریت حمل و نقل و مدیریت انبار و …. بدین ترتیب فعالان عرصه حمل و نقل از شاخص ترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات رنجیره تانین هستند.

همچنین، بخشی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه بسته بندی انواع و اقسام مواد و محصولات به منظور انتقال، توزیع و فروش است. مواد و محصولاتی که از لحاظ ابعاد، سیالیت یا جامد بودن، میزان فسادپذیری، فاصله تولید کننده تا مصرف‌کننده و … متفاوت هستند. بدین ترتیب فعالان حوزه بسته بندی از مهمترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات رنجیره تامین به شمار می‌آیند.

خلاصه و جمع‌بندی

در کنار مسائل صدرالاشاره، مواد و محصولات غذایی که طیف بزرگی را شامل می‌شوند، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند. این ویژگی‌ها در زمینه هایی از قبیل ابعاد، میزان و زمان فسادپذیری، سیالیت یا جامد بودن، فاصله تولید کننده تا مصرف‌کننده، مدت زمان تحویل و … مطرح هستند. از رو شرایط و مشخصات خاصی برای زنجیره تامین و لجستیک این نوع مواد و محصولات به وجود می‌آید. بدین ترتیب فناوریها و تجهیزات و سیستم‌های مدیریتی، برنامه‌ریزی، نرم‌افزاری و عملیاتی خاص در حوزه‌های حمل و نقل، انبارش، توزیع،شناسایی، کدگذاری و ردیابی، توزین، بسته بندی و دیگر حوزه‌های لجستیکی طلب می‌کند.

توجه به مشخصات مواد و محصولات صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ویژگی هایی از قبیل داشتن ارزش استراتژیک، سیال بودن و پیوستگی بعضی از اقلام، فله‌ای بودن بعضی از اقلام، قابلیت بسته بندی شدن بعضی از اقلام، خطرناک و دارای ریسک بودن، نیاز به شرایط خاص برای انجام فرآیندهای تولیدی، انبارش، انتقال و مصرف برجسته می‌شود. این ویژگی‌ها شرایط و مشخصات خاصی را برای زنجیره تامین و لجستیک این نوع مواد و محصولات ایجاب می‌کند. بدین ترتیب فناوریها و تجهیزات و سیستم‌های مدیریتی، برنامه‌ریزی، نرم‌افزاری و عملیاتی خاص در حوزه‌های حمل و نقل، انبارش، توزیع،شناسایی، کدگذاری و ردیابی، توزین، بسته بندی و دیگر حوزه‌های لجستیکی طلب می‌کند.

منبع: صدیقه اشرف نشر الکترونیک پارس‌مدیر