مقیاس گاتمن
مقیاس گاتمن (Guttman scale) یکی ار روشهای سنجش نگرش است و شامل مجموعهای از گویهها است که در رابطه با نگرش فرد نسبت به یک موضوع تنظیم شده است. گویهها بر حسب دشواری، پیچیدگی یا ارزش وزنی مرتب میشوند و موافقت یا تایید یک گویه، موافقت با سایر گویههای کم وزن تر را به دنبال دارد. این ویژگی « تراکمی بودن » مقیاس گاتمن امکان میدهد تا با داشتن امتیاز کلی فرد نمره وی را در هر گویه پیشبینی نماییم.
این طیف پژوهشگر را قادر مىسازد که از روى نمرهٔ پاسخگو با دقت و با حداکثر ۱۰ درصد خطا در کل نمونه، بتواند عبارات مورد تأیید پاسخگو را دریابد. عبارات مقیاس گاتمن داراى ویژگىهاى ترتیبپذیرى و تجمعپذیرى است. یعنى اینکه عبارتها از ترتیب منطقى برخوردار است. در آغاز عبارتى قرار مىگیرد که مبین شدیدترین حالت گرایش مثبت یا منفى باشد. در عبارات بعدى بتدریج از شدت آن کاسته مىشود. همچنین، طیف یاد شده داراى یک خاصیت است. اگر پاسخگو با یکى از عبارتها موافقت نمود، مشخص مىشود که با عبارتهاى ضعیفتر از آن نیز موافقت دارد و پژوهشگر مىتواند آنها را به حساب آورد.
گامهای ساخت مقیاس گاتمن
برای طراحی مقیاس گاتمن باید گامهای زیر انجام شود:
- انتخاب و تدوین گویههای مناسب درباره نگرش نسبت به موضوع مورد نظر
- اجرای مقدماتی گویههای تدوین شده
- تجزیه و تحلیل پاسخهای بدست آمده
- محاسبه ضریب بازیابی (CR)
برای انتخاب گویهها میتوان به برخی منابع از قبیل روزنامهها، کتابها، مقالههای علمی، نتایج تحقیقات و مصاحبه با افراد متخصص مراجعه کرد. ساختن مقیاس گاتمن مستلزم طی مراحل دشواری است ولی در مقایسه با طیف لیکرت و مقیاس ترستون مزایایی دارد که عبارتند از:
- امکان تعیین نیمرخ پاسخهای افراد
- ارزیابی مناسب تغییرات نگرشی افراد به علت ماهیت تراکمی
ضریب بازیابی CR
ضریب بازیابی (Coefficient of reproducibility) تعیین کننده مناسب بودن مقیاس است. اگر CR از ۰/۹ بیشتر باشد در این صورت مقیاس مناسب است. در این روش برخلاف مقیاس لیکرت و ثرستون، مطلوبیت گویهها توسط داوران ارزیابی نمیشود بلکه به روش محاسبانی تعیین میشود. اگر بتوانیم از طریق مجموع نمرات پاسخگویان و بدون داشتن بقیه اطلاعات به عکس العملهای پاسخگویان نسبت به گویهها پی ببریم بازنمایی درصدی خواهد بود. چهار تکنیک برای محاسبه بازنمایی وجود دارد که عبارتند از :
- روش مکانیکی (روش دستی)
- روش کوچکترین مربعات (که روش بسیار پیچیدهای است)
- روش توزیع فراوانی (محاسبه آن زمان بر است)
- روش کُرنل (گاتمن)
روش کرنل برای محاسبه بازنمایی: ایده آل طیف گاتمن این است که بازنمایی طیف صد در صد باشد. اما به دلیل عدم امکان انباشتگی صد در صد گویهها این مهم امکان پذیر نیست. یعنی انتظار ما از پاسخهای پاسخگویان کاملاً انباشته میباشد اما در عمل این اتفاق نمی افتد. در چنین شرایطی میتوان با شمردن تعداد خطاها و تقسیم آن بر تعداد پاسخها ضریب بازنمایی رامحاسبه نمود. در تحقیقات اصلی بازنمایی مطلوب بین ۸۵ % تا ۹۰% تعیین شده است اما در تحقیقات مقدماتی میتوان ضریب ۸۰% را نیز مطلوب دانست
CR = 1 – (∑e / Nr)
در این رابطه ∑e تعداد ناهماهنکیها را نشان میدهد و Nr نیز تعداد کل پاسخها (تعداد پاسخدهندگان × تعداد گویهها) میباشد.
مثال کاربردی مقیاس گاتمن
بیان مثالى در این زمینه مىتواند به معرفى و درک طیف کمک نماید. فرض کنید قرار است نظر و گرایش افرادى نسبت به افراد گروه اجتماعى دیگرى سنجیده شود. در این صورت، پژوهشگر مىتواند نظیر طیف بوگاردوس اقدام به طراحى تعدادى عبارت بنماید بهنحوىکه از ترتیب منطقى افزایش یا کاهش تدریجى گرایش مثبت و منفى برخوردار باشد. آنگاه آن را در اختیار افراد قرار داده، نسبت به تکمیل آن براساس خاصیت تجمعپذیرى اقدام کند و در پایان تعداد پاسخهاى بلى را جمع ببندد؛ نظیر موارد زیر:
حاضرم از طریق ازدواج با او نسبت فامیلى داشته باشم.
حاضرم او را به عنوان همبازى در تیم خود بپذیرم.
حـاضرم به عنوان همسایه در یک محله با او زندگى کنم.
حاضرم به عنوان یک همکار در اداره با او کار کنم.
حاضرم به عنوان میهمان او را در شهرم بپذیرم.
عبارت مزبور را مىتوان در قالب جدول تنظیم نمود. پژوهشگر باید در هنگام تنظیم جدول به گونهاى اقدام کند که بتواند الگوى مثلثى شکل خط تفکیک بین فراوانى پاسخهاى بلى و خیر را ایجاد کند. براى این کار در مرحلهٔ اول مىتواند جدول را براساس شمارهٔ ترتیب پاسخگویان تنظیم کند و جمع نمرات (مجموع بلىها) را محاسبه و در ستون مربوط ثبت کند. در مرحله دوم مىتواند جدول را براساس فراوانى نمرات و به عبارتى براساس نمرات فضلى مرتب کند و بالاترین نمره را در ستون نمرات در ردیف اول و کمترین نمره را در ردیف آخر قرار دهد. بدیهى است شمارهٔ ترتیب پاسخگویان تغییر خواهد کرد. در مرحله سلوم باید با ثابت نگه داشتن ترتیب ستون نمرات براساس نمرات فضلی، ترتیب پاسخگویان و ترتیب عبارات را تغییر دهد، بنحوى که پاسخهاى بلى در مجاور هم قرار گیرند.
منبع: سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (۱۳۹۴). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۱۹ فروردین ۹۲
