مقیاس افتراق معنایی

مقیاس افتراق معنایی (Semantic differential scale) روش کمی برای اندازه‌گیری معنایی مفاهیم نزد افراد است وعکس العمل افراد نسبت به یک مفهوم یا شیء را توصیف می‌کند. در این مقیاس از پاسخ دهنده خواسته می‌شود تا مفهومی را روی یک مقیاس دو قطبی هفت درجه‌ای علامت‌گذاری کند. در دو قطب مقیاس دو صفت متضاد با هم قرار دارند.  معمولا پاسخهای ازمودنی را می‌توان به شیوه‌های مختلف تحلیل کرد. برای تحلیل کمی می‌توان به درجه بندی‌های هر مقیاس نمره هایی از ۱تا ۷ یا از۳- تا ۳+ داده و سپس با محاسبه جمع یک نمره‌های هر مفهوم در هر یک از مقیاس‌ها، مشخص ساخت که دو مفهوم از نظر یک فرد یا یک گروه تا چه اندازه به یگدیگر شبیه هستند.

مقیاس افتراق معنایی ابزاری برای سنجش نگرش است که در مدت زمان کوتاه، اطلاعات بسیار مفیدی را درباره نگرش افراد بدست می‌دهد. با کمک این مقیاس می‌توان نیمرخ نتایج را ترسیم نمود. همچنین با مقایسه نیم‌رخ‌ها اختلاف نگرش نسبت به مفاهیم را نشان داد. مقیاس افتراق معنایی بررسی تغییر در نگرش فرد را نسبت به یک موضوع ا مکان پذیرمیکند ازاین مقیاس در پژوهش‌های روان‌درمانی نیز استفاده می‌شود. خاطر نشان می‌شود که تفسیر نتایج حاصله از این مقیاس به آسانی صورت نمی گیرد. این خطر همیشه وجود دارد که درک افراد نسبت به معنای مفاهیم متفاوت از یکدیگر باشد.

ساخت مقیاس افتراق معنایی

مراحل ساخت مقیاس به شرح زیر است:

۱- مفاهیم موردنظر را انتخاب کند. این مفاهیم باید با مساله تحقیق مرتبط بوده و نسبت به تفاوت‌ها و شباهت‌های گروه مورد مطالعه حساس باشد.

۲- زوج صفت هایی را برای مقیاس انتخاب کند. وقتی هدف اندازه‌گیری طرز فکر باشد از صفت‌هایی که بیشترین وزنه ارزشی را دارد باید استفاده کرد.

۳- صفت‌های متضاد را باید طوری در دو انتهای مقیاس قرار داد که ترتیب خاصی وجود نداشته باشد.برای مثال در یک انتها فقط صفت‌های نشان دهنده قدرت ،فعالیت یا مطلوبیت قرار نگرفته باشد.

نتیجه‌گیری و تحلیل

برای استفاده از مقیاس افتراق معنایی پژوهش گر باید مفاهیمی را انتخاب کند و فهرستی از صفت‌های زوج متضادی را برای آنها تهیه کرده و آنها را در مقابل طیفی که ۷ تا ۱۱ امتیاز دارد قرار دهد. از پاسخ دهندگان خواسته می‌شود تا پاسخ موردنظر خود را در مورد صفتی که احساسات آنان را نشان می‌دهد، بر روی طیف علامت بزنند. صفات می‌توانند بسیار متنوع باشند و باید به خوبی با هم ترکیب شده باشند(برای مثال گویه‌های مثبت نباید بیش از حد در سمت راست یا چپ متراکم شوند.) بر اساس مطالعه انواع گسترده‌ای از صفات می‌توان آنها را در سه گروه معنایی مهم جای داد: ارزیابی(خوب-بد)، توانایی(قوی-ضعیف) و فعالیت(فعال-منفعل). از میان سه گروه مذکور، ارزیابی معمولا نسبت به بقیه معنادارتر است.

تحلیل نتایج این نوع مقیاس دشوار است و پژوهشگر باید از رویه‌های آماری برای تحلیل احساسات افراد نسبت به مفاهیم استفاده کند.

نتایج مقیاس افتراق معنایی به پژوهشگر می‌گوید که چگونه یک فرد مفاهیم مختلف را دریافت می‌کند یا افراد مختلف درباره مفاهیم مشابه چگونه می‌اندیشند. برای مثال تحلیل گرهای سیاسی شاید دریابند رای دهندگان نوجوان، کاندیدها را افرادی سنتی، ضعیف، کند و بین خوب و بد می‌دانند و رای دهندگان بزرگسال کاندیدها را افرادی قوی، چابک، خوب و بین سنتی و مدرن می‌دانند.

فنونی برای ایجاد نمودارهای سه بعدی از نتایج وجود دارد. سه سازه در یک فضای معنایی سه بعدی ترسیم می‌شوند در این نمودار خوب در بالا،بد در پایی، فعال در چپ، منفعل در راست،قوی با فاصله از بیننده و ضعیف نزدیک او قرار می‌گیرد.

منبع: سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (۱۳۹۴). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.