نظریه سازه شخصی

نظریه سازه شخصی (Personal constructs) توسط جورج کلی به سال ۱۹۵۵ مطرح گردید. هر کسی یک رشته سازه‌های شناختی Cognitive construct را درباره محیط به وجود می‌آورد. ما رویدادها و روابط اجتماعی خود را طبق یک نظام یا الگو تعبیر می‌کنیم و سازمان می‌دهیم. ما بر اساس این الگو، درباره خودمان و افراد دیگر و رویدادها، پیش‌بینی هایی می‌کنیم و از این پیش‌بینی‌ها برای هدایت کردن پاسخ‌ها و اعمالمان استفاده می‌کنیم. ریشه تحقیقات در زمینه سیستم‌های نرم در این مطالعه قرار دارد و برای فهم مباحث نگاشت شناختی باید با این نظریه آشنا شوید.

رفتار گرایی افراد را صرفا به صورت پاسخ دهندگان منفعل به رویدادها در محیط شان در نظر می‌گیرد و روان کاوی، افراد را پاسخ دهندگان منفعل به ناهشیارشان می‌انگارد. از نظر کلی، افراد نوعی حرکت هستند و ما خود را پیش می‌رانیم. او نتیجه گرفت که افراد همانند دانشمندان عمل می‌کنند. کلی معتقد بود روان شناسان با افرادی که مورد بررسی قرار می‌دهند تفاوتی ندارند. آنچه در مورد یکی کارساز است در مورد دیگری نیز موثر است؛ آنچه یکی را توصیف می‌کند دیگری را نیز توصیف می‌نماید.

تعریف نظریه سازه شخصی جورج کلی

افراد مانند دانشمندان، با تدوین کردن فرضیه هایی درباره محیط و آزمودن آنها در برابر واقعیت زندگی روزمره، دنیای تجربیات خود را درک می‌کنند و سازمان می‌دهند. ما رویدادهای زندگی خود را مشاهده می‌کنیم – واقعیت‌ها یا اطلاعات تجربه خودمان و آنها را به شیوه مخصوص خودمان تعبیر می‌کنیم. عینک یک نفر ممکن است آبی رنگ باشد و عینک دیگری سبز رنگ. امکان دارد چند نفر به یک صحنه نگاه کنند و بسته به رنگ شیشه عینکی که نقطه نظر آنها را قاب کرده است، آن را به صورت متفاوتی ببینند. این دیدگاه خاص، این الگوی منحصر به فرد که هر کسی آن را به وجود می‌آورد، همان چیزی است که کلی نظام سازه نامید.

سازه روش منحصر به فرد شخص برای در نظر گرفتن زندگی است. ما انتظار داریم که سازه هایمان واقعیت دنیای ما را پیش‌بینی و توجیه کنند و مطابق با این انتظار رفتار می‌کنیم.

نظریه سازه شخصی کلی به شکل علمی، در قالب یک اصل موضوع اساسی و ۱۱ اصل تبعی ارایه شد.

اصل موضوع اساسی اعلام می‌دارد که فرایندهای روان شناختی ما به وسیله روش هایی که رویدادها را پیش‌بینی می‌کنیم هدایت می‌شوند. منظور کلی از کلمه فرایندها نوعی انرژی روانی درونی نبود. او معتقد بود که شخصیت فرایندی جاری و متحرک است. فرایندهای روان شناختی ما به وسیله سازه‌های ما، با شیوه‌ای که هریک دنیای خویش را تعبیر می‌کنیم، هدایت می‌شوند. مفهوم سازی کلی، انتظاری است. ما از سازه‌ها برای پیش‌بینی آینده استفاده می‌کنیم، طوری که درباره پیامدهای اعمالمان، اینکه اگر به صورت خاصی رفتار کنیم چه اتفاقی خواهد افتاد، عقایدی داریم.

اصول نظریه سازه شخصی

اصول اصلی نظریه سازه شخصی عبارتند از:

اصل تبعی تعبیر construction corollary

شباهت بین رویدادهای تکراری. هیچ رویداد زندگی یا تجربه‌ای نمی تواند دقیقا به همان صورتی که بار اول اتفاق افتاده است، تکرار شود. ولی ویژگی‌ها یا موضوعات مکرر نمایان خواهد شد. برخی از جنبه هایی هستند که قبلا تجربه شده اند. بر اساس همین شباهت هاست که انتظار داریم چگونه با این نوع رویداد در آینده برخورد خواهیم کرد.

اصل تبعی فردیت individuality corollary

تفاوت‌های فردی در تعبیر کردن رویدادها. چون افراد رویدادها را به صورت متفاوتی تعبیر می‌کنند، سازه‌های متفاوتی را تشکیل می‌دهند.

اصل تبعی سازمان دهی organization corollary

روابط بین سازه ها. ما سازه‌های خود را بر طبق برداشتی که از روابط متقابل، شباهت ها، و تفاوت‌های آنها داریم، در یک الگو سازمان می‌دهیم. معمولا سازه‌های خود را به صورت سلسله‌مراتبی سازمان دهی می‌کنیم، طوری که برخی سازه‌ها تابع سازه‌های دیگر هستند.

اصل تبعی دوگانگی dichotomy corollary

دو گزینه متناقض. همه سازه‌ها دو قطبی یا دوگانه هستند. سازه‌های ما همیشه باید بر حسب یک جفت گزینه متناقض تشکیل شوند مانند درستی در برابر نا درستی .

اصل تبعی انتخاب Choice corollary

آزادی انتخاب. کلی معتقد بود ما در انتخاب کردن بین گزینه ها، مقداری آزادی عمل داریم و آن را انتخاب بین امنیت و خطر پذیری توصیف کرد. انتخاب امن که شبیه انتخاب‌های گذشته است، نظام سازه ما را با تکرار کردن تجربیات و رویدادها، بیشتر محدود می‌کند.

اصل تبعی دامنه  Range corollary

دامنه مناسب. سازه‌های شخصی معدودی برای تمام شرایط مناسب هستند. برخی سازه‌ها را می‌توان در مورد شماری از موقعیت‌ها یا افراد به کار برد، در حالی که سازه‌های دیگر محدودترند و احتمالا برای یک نفر یا یک موقعیت مناسب هستند.

اصل تبعی تجربه experience corollary

رو به رو شدن با تجربیات تازه. اگر سازه‌ای پیش‌بینی معتبری برای پیامد موقعیت نباشد، در این صورت باید جایگزین یا اصلاح شود. بنابر این وقتی محیط ما تغییر می‌کند، سازه‌های خود را ارزیابی و از نو تعبیر می‌کنیم.

اصل تبعی تعدیل modulation corollary

سازگار شدن با تجربیات جدید. سازه‌ها از نظر نفوذ پذیری تفاوت دارند. سازه نفوذ پذیر سازه‌ای است که اجازه می‌دهد عناصر جدید به دامنه مناسب نفوذ کنند یا در آن پذیرفته شوند.

اصل تبعی چند پارگی fragmentation corollary

رقابت بین سازه ها. درون نظام سازه ما برخی سازه‌ها با اینکه درون یک الگوی کلی، همزیست هستند، ممکن است نا سازگار باشند. وقتی تجربیات تازه را ارزیابی می‌کنیم، نظام سازه ما ممکن است تغییر کند.

اصل تبعی اشتراک Commonality corollary

شباهت افراد در تعبیر کردن رویدادها. چون افراد از نظر شیوه‌ای که رویدادها را تعبیر می‌کنند تفاوت دارند، هر کسی سازه‌های منحصر به فردی را تشکیل می‌دهد. با این حال، افراد از نظر شیوه‌ای که رویدادها را تعبیر می‌کنند شباهت هایی دارند.

اصل تبعی اجتماعی بودن sociality corollary

روابط میان فردی. اگر بخواهیم پیش‌بینی کنیم که چگونه یک نفر رویداد‌ها را پیش‌بینی خواهد کرد، باید بدانیم که او چگونه فکر می‌کند. هرکسی نقشی را در ارتباط با دیگران می‌پذیرد. ما خودمان را با سازه‌های دیگران وقف می‌دهیم.

جمع‌بندی بحث

نظریه سازه شخصی جرج کلی از نظریه‌های دیگر به دست نیامد یا بر آنها متکی نبود. این نظریه از تعبیر او، نظام سازه خود او، و از اطلاعاتی که کاربست بالینی وی تامین کردند پدیدار شد. در نظام کلی انتقادهایی صورت گرفته است. این دیدگاه روی جنبه‌های عقلانی و منطقی عملکرد انسان تمرکز دارد و به جنبه‌های هیجانی توجهی نکرده است. از نظر منتقدان، موجود منطقی کلی، آرمانی است که در خیال، نه واقعیت وجود دارد.

دیدگاه کلی نا بیان گر بود و عمدتا به جوانان ایالات‌های میانی آمریکا محدود بود که در جریان روشن کردن نظام سازه‌ای بودند تا به آنها کمک کند با زندگی دانشگاهی کنار بیایند. دیدگاه کلی در ایالات متحده محبوبیت ندارد، زیرا شماری از روانشناسان آن را با دیدگاه‌های رایج بسیار متفاوت می‌دانندو روان شناسان شخصیت معمولا در قالب مفاهیم آشنای انگیزش و هیجان، نیروهای ناهشیار، سایق‌ها و نیازها فکر می‌کنند که هیچ بخشی از نظام کلی را تشکیل نمی دهند. ثانیا کلی کتابها، مقالات یا مورد پژوهی‌های معدودی را منتشر کرد و وقت خود را بیشتر صرف کار بالینی و آموزش دادن به دانشجویان کارشناسی ارشد کرد.

منبع: نظریه سازه شخصی جورج کلی نوشته یحیی محمودی

Butt, T. (2008). George Kelly: The psychology of personal constructs. Macmillan International Higher Education.