شایستگی‌های رهبری
شایستگی‌های رهبری اشاره به توانمندی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارد که رهبر برای نفوذ در زیردستان خود از آن استفاده می‌کند. رهبران سازمانی با استفاده از منابع قدرت که در اختیار دارند سازمان مطبوع خود را اداره می‌کنند. میزان موفقیت رهبران در استفاده از قدرت و نفوذ در کارکنان به شایستگی آنها برمی‌گردد.
رهبران همواره نقش مهم و حیاتی در سازمان‌ها ایفا می‌کنند. اثر رهبران برجسته، بخوبی در بسیاری از سازمان‌های موفق بارز و آشکار است. توانمندی رهبران در کسب درآمد، سود و موفقیت سازمانی به منصه ظهور می‌رشد. پاسخ سریع به تهدیدها و فرصت‌های عصر حاضر، مدیر را بعنوان منبعی حیاتی در حل مسائل در سازمان‌ها مطرح ساخته است. بر این اساس نیاز سازمان‌ها به رهبران شایسته بیش از پیش آشکار شده است. پس سرمایه گذاری در امر آموزش و توسعه رهبران امری ضروری است.
یکی از رویکردهای نوینی که در زمینه آموزش رهبران مطرح شده است، کاربرد شایستگیها جهت توسعه مدیریت است. یک مدیر جهت موفقیت در وظیفه رهبری و هدایت سازمان باید از شایستگی‌های ویژه‌ای برخوردار باشد. این شایستگیها از منابع قدرت رهبری سازمان محسوب می‌شوند. شایستگی‌های مدیریتی یکی از شایستگی‌های محوری سازمان محسوب می‌شود. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح شایستگی‌های رهبری پرداخته شده است.
تعریف شایستگی‌های رهبری
روان شناسان، شایستگی را محرک، ویژگی یا مهارت برجسته تعریف کرده‌اند که منجر به عملکرد شغلی بهتر می‌شود. همچنین تعریف ارائه شده توسط جامعه بین‌المللی عملکرد را مجموعه دانش، مهارت و نگرش‌هایی که کارکنان را قادر می‌سازد به صورتی اثربخش فعالیت‌های مربوط به شغل یا عملکرد شغلی را طبق استانداردهای مورد انتظار انجام دهند، شایستگی نامیده می‌شود. برخی از پژوهشگران نیز شایستگی را ویژگی زیربنایی فرد که به‌طور کلی با عملکرد اثربخش ملاک مدار یا عملکرد برتر در یک شغل یا وضعیت، رابطه دارد تعریف می‌کنند.
اصطلاح شایستگی برای توصیف مجموعه‌ای از رفتارها که ترکیب واحدی از دانش، مهارت، توانایی‌ها و انگیزه‌ها رامنعکس می‌کند. این با عملکرد در یک نقش سازمانی مرتبط است، بکار می‌رود. بعنوان مثال شایستگی گوش دادن که معمولا در مدل‌های شایستگی وجود دارد. شامل رفتارهایی از قبیل تماس چشمی، تکان دادن سر، تصدیق شفاهی، تعبیر صحیح و… است.
شایستگی را می‌توان در سه سطح دسته‌بندی کرد:
- شایستگی‌های فردی
- شایستگی‌های سازمانی
- شایستگی‌های راهبری
سطح فردی، شامل دانش و مهارت‌های بالقوه، ظرفیت‌ها (قابلیت‌ها) و صلاحیت‌های کارکنان است. سطوح سازمانی شامل روش ویژه سازمان در ترکیب منابع گوناگون می‌باشد. به عبارت دیگر، شایستگی شامل ترکیب متقابل دانش و مهارت‌های کارکنان با دیگر منابع سازمان، مانند دانش سیستم‌ها، امورجاری، رویه‌ها و تولیدات فناورانه است. سطح راهبردی شامل ایجاد و حفظ برتری رقابت‌آمیز، از راه ترکیب خاصی از دانش، مهارت‌ها، ساختارها، راهبردها و فرایندها است.
تاریخچه بحث شایستگی
شایستگی مساله‌ای با قدمت تاریخی بسیار طولانی است. رویکرد شایستگی، رویکردی جدید در مدیریت منابع انسانی نیست. رومی‌ها، در تلاش برای دستیابی به صفات جزئی و تفصیلی سرباز خوب رومی از آن استفاده می‌کردند. در هر حال متدولوژی مبتنی بر شایستگی به شکل مدون و امروزی توسط شرکت هی-مکبر که مؤسس آن دیوید مک کللند روان‌شناس برجسته دانشگاه هاروارد بود، در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ ارائه شد. مک کللند، کار را با تعریف متغیرهای شایستگی که می‌توانستند عملکرد شغلی را پیش‌بینی کنند و تحت تأثیر جنسیت، نژاد یا عوامل اجتماعی و اقتصادی قرار نمی‌گرفتند آغاز کرد. مطالعات او به شناسایی جنبه‌های مختلف عملکرد کمک نمود.
شایستگی‌های رهبری یا به عبارت دیگر مدیریت منابع انسانی با رویکرد شایستگی، بعد از مقاله مهم لاولر (۱۹۹۴) مطرح شد. در آن مقاله از اهمیت شایستگی در سازمان‌ها سخن به میان آمد. لاور سیر تحولی سازمان‌ها، از سازمان‌های تحلیل شغل-محور، به سازمان‌های شایستگی محور یا شایسته سالار را بررسی کرد. امروزه تعداد وسیعی از سازمان‌ها، روش‌های مدیریت منابع انسانی مبتنی بر شایستگی را به کار می‌برند..
با بررسی تعاریف گوناگون شایستگی، چنین به نظر می‌رسد که شایستگی‌های رهبری همانند چتری دربرگیرنده هر آن چیزی است به گونه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم بر روی عملکرد شغلی تأثیر دارد. به عبارت دیگر شایستگیها بیانگر این مسئله است که افراد چگونه باید انجام وظیفه کنند یا در شرایط خاص چگونه واکنش نشان دهند و یا چگونه رفتار کنند.
الگوی شایستگی‌های رهبری
الگوی شایستگی‌های رهبری عبارت است از یک الگوی قابل اندازه‌گیری برای سنجش توانایی‌ها و رفتارهای مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های کاری به صورت موفقیت‌آمیز می‌باشد. هدف از تدوین مدل شایستگی در هر سازمان ارائه الگویی برای یکپارچه‌سازی عملکرد سامانه منابع انسانی است. به گونه‌ای که منجر به عملکرد مؤثر و موفقیت سازمانی شود. الگوی شایستگی یک شکل انتزاعی است که رابطه بین شایستگی‌های مورد نظر را به صورت سیستماتیک و مفهومی نمایش می‌دهد.
الگوی شایستگی، ساختاری برای شرح شغل و مقیاسی برای ارزیابی عملکرد است. این ساختار به سازمان‌ها امکان می‌دهد، به هنگام ارزیابی افراد و توانایی‌های مورد نیاز آنها، به یک زبان صحبت کنند. از سوی دیگر، سازمان‌ها با مقایسه شایستگی افراد با شایستگی‌های مورد نیاز برای شغل، به راحتی خواهند توانست سطح مهارت شایستگی‌های افراد را تعیین کنند.
ویژگی‌های الگوی شایستگی‌های رهبری عبارتند از:
- منحصر به فرد (هر شایستگی به یک ویژگی تخصیص دارد )
- یکنواختی یا همگنی داخلی (شایستگی‌های هر ویژگی به هم شبیه و از سایر شایستگی‌های دیگر متفاوت باشند)
- جامعیت (ویژگی مهم باید در الگو باشد)
- ثبات (شایستگیها به سهولت بین ویژگی قابل نقل و انتقال نباشد)
- نامگذاری مرتبط (نام با تمام کوتاهی خود، منظور و مفهوم را منتقل کند)
اینکه یک فرد چطور شایستگی گوش دادن را بطور مناسب بکار ببرد، به داشتن دانش درباره گوش دادن، مهارت درباره رفتارهای گوش دادن و انگیزه برای گوش دادن وابسته است. البته ارائه این شکل به معنی رسیدن به یک توافق و اجماع نظر نیست، بلکه به گونه‌ای جمع آوری و حاصل نظرات افراد مختلف است.
خلاصه و جمع‌بندی
رهبری بر پایه شایستگی از ادغام برنامه‌ریزی منابع انسانی با برنامه‌ریزی کسب‌وکار به وجود آمده و به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا ظرفیت فعلی رهبران و منابع انسانی خود را مطابق با شایستگی‌های مورد نیاز جهت دستیابی به اهداف و ماموریت‌های از پیش تعیین شده سازمانی، مورد ارزیابی قرار دهند. بر اساس شکاف‌های شناسایی شده بین وضعیت فعلی و وضعیت ایده‌آل شایستگی منابع انسانی، برنامه‌ها و استراتژی‌های لازم (استخدام، آموزش، توسعه شغلی، جانشین‌پروری و غیره) طراحی و اجرا نمایند. اعتقاد بر این اساس که رهبری بر پایه شایستگی رویکرد اصلی رهبری سازمان‌ها در آینده‌ای نزدیک خواهد بود.
شایستگی‌های رهبری برای موفقیت رهبر در نهادی الزامی است. اگر رهبری از شایستگی و کفایت لازم برخوردار باشد کارکنان سازمان نیز از مزایای آن بهره‌مند خواهند شد. در سایه وجود یک رهبر شایسته است که دستیابی به اهداف فردی و سازمانی میسر می‌شود. برای این منظور نیز به یک برنامه‌ریزی مدون و دقیق وجود دارد. شایستگی یک امر صرفاً ذاتی نیست و از طریق برنامه‌های آموزشی و کسب تجارب کاری بدست می‌آید.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
تئوری سازمان و مدیریت | ۱۷ خرداد ۰۰
