شایستگی‌های مدیریتی

شایستگی‌های مدیریتی (Managerial competencies) مجموعه مهارت‌ها، نگرش‌ها و انگیزه‌های ضروری مدیران برای اداره یک شغل یا سازمان می‌باشد. مهارت‌های ارتباطی، حل مساله، مشتری‌محوری و توانایی کار با یک تیم در این حوزه قرار دارند. در دنیای امروز تاثیر و نقش شایستگی‌های مدیریتی بر مدیریت عملکرد، مدیریت استعداد و بهبود و ارتقاء عملکرد سرمایه انسانی اهمیت بسیاری دارد.

اهمیت این مقوله در تحقق اهداف سازمانی بسیار چشمگیر است. تا جاییکه سبب شده به عنوان مهمترین سرمایه و شاخص ترین اهرم‌های رشد در سازمان‌ها شناخته شوند. شایسته‌گزینی و شایسته‌پروری در سازمان‌ها نیازمند یک سیستم مدیریتی شایسته است. بنابراین باید بتوان بستر لازم را برای جذب افراد مستعد و پرورش استعدادها فراهم آورد.

شایستگی‌های مدیران نوع خاصی از شایستگی‌های فردی هستند. شایستگی‌های مدیران فعالیت‌ها، دانش، مهارت‌ها یا نگرش‌ها و احتمالا مشخصه‌های شخصی لازم برای بهبود عملکرد قلمداد می‌شوند. از آنجا که در میان عوامل مختلفی که به موفقیت سازمان می‌انجامند نقش مدیران اهمیت قابل توجهی دارد، بنابراین شایستگی‌های مدیران اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. برای داشتن نظام مدیریتی موثر و کارآمد باید مدیرانی مقتدر و شایسته داشت. این امر مستلزم چارچوبی فراگیر است که با اتکا به آن بتوان مدیران شایسته‌ای را برای تحقق اهداف و راهبردهای سازمان در اختیار داشت. در این مقاله شایستگی‌های مدیریتی تعریف و تشریح شده است.

شایستگی‌های مدیریتی چیست؟

پیش از دانستن این موضوع که شایستگی‌های مدیریتی چیست و انواع شایستگی‌های مدیریتی کدام است لازم است تعریفی از خود واژه شایستگی داشته باشیم. تعریف شایستگی‌ها و لزوم کاربست آن‌ها در سازمان‌ها نخستین بار در اوایل دهه ۱۹۷۰ مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفت. به عنوان یکی از کلیدی ترین عوامل بهبودعملکرد سازمان‌ها پیشنهاد شدند. برای تعیین و تببین شایستگی‌ها و کارکردهای آن‌ها تعاریف متنوعی ارائه شده است.

شایستگی ترکیبی از ویژگی‌ها و قابلیت‌های اساسی افراد است که به عملکرد موثر و اثربخش آن‌ها مطابق با استانداردهای مورد انتظار منجر شده و می‌تواند کیفیت رفتار و عملکردشان را در حیطه وظایف و شرح شغلی آن‌ها پیش‌بینی کند. شایستگی صرفا انجام وظایف مربوط به شرح شغلی افراد نیست، منظور از شایستگی توان و قابلیت فرد در به کارگیری و بسط دانش عمیق، نگرش و تجربیاتش در موقعیت‌های مختلف شغل مورد نظر است.

کارکنان شایسته قادرند دانش، نگرش، مهارت و تجارب شان را در بستر شغلی خود تعمیم دهند. چنین قابلیتی می‌تواند ریسک پذیری و توان انطباق و سازگاری آن‌ها را با تغییرات به طور فزاینده‌ای تقویت کند. شایستگی‌های مدیریتی لازمه دستیابی به شایستگی‌های محوری سازمان است.

اهمیت شایستگی‌های مدیریتی

انتخاب و انتصاب مدیران شایسته به منظور شناسایی، جذب و مدیریت افراد مستعد مستلزم طراحی و پیاده سازی یک الگوی اثربخش بر اساس شایستگی‌های مدیریتی و شناخت انواع شایستگی‌های مدیریتی الزامی و بسیار اثر بخش است. الگویی که قادر باشد افراد مستعد و شایسته را در حوزه‌های مدیریتی و دیگر موقعیت‌های کلیدی مورد نیاز در سازمان شناسایی و انتخاب کند. چنانچه گزینش و انتصاب افراد در رده‌های مختلف سازمانی به ویژه سطوح مدیریتی بر اساس معیارهای یک مدل استاندارد و بومی انجام گیرد. عملکرد کارکنان بهبود یافته و اهداف سازمان تحقق خواهد یافت.

در سال‌های اخیر، مدیران ارشد به عنوان مهمترین عامل پرورش و توسعه منابع انسانی شناخته شده اند. در صورتی می‌توانند به عنوان عاملی موثر جهت شناسایی و پرورش شایستگی‌ها و استعدادها ایفای نقش کنند که خودشان از شایستگی‌های مدیریتی لازم و کافی برخوردار باشند. با توجه به اهمیت و ضرورت وجود مدیران شایسته برای انتصاب و مدیریت کارکنان شایسته، دو پرسش چالش برانگیز مطرح می‌شود.

سازمان‌ها چگونه و با استفاده از چه روشی می‌توانند از دقت و صحت تصمیم‌گیری‌های خود در انتخاب و انتصاب مدیران شایسته اطمینان حاصل کنند؟

به عبارت دیگر سازمان‌ها به منظور شناسایی و جذب مدیران شایسته باید بر اساس کدام الگو و شایستگی‌های مدیریتی و با چه ابزاری تصمیم بگیرند؟

تدوین مدل شایستگی‌های مدیریتی

اگر استراتژی و رویکرد سازمان‌ها بر این اساس باشد که مدیران و کارکنانی شایسته جهت تصدی پست‌های کلیدی استخدام و به کار گمارده شوند، ناگزیرند که الزامات و زیرساخت‌های لازم را ایجاد نمایند. تدوین مدل شایستگی یکی از مهمترین زیرساخت‌های لازم است. شایسته‌گزینی و شایسته‌سالاری مبتنی بر مدل شایستگی یک فرآیند نظام‌مند است. این مدل تنها به گزینش و انتصاب افراد مستعد و شایسته ختم نمی شود.

پرورش شایستگی‌ها و برنامه‌ریزی برای رشد و توسعه استعدادها از اقدامات موثر برای شایسته‌سالاری در سازمان‌ها است. علاوه بر این، مدل‌های شایستگی می‌توانند به عنوان ابزاری معتبر و پایا برای ارزیابی وضعیت موجود به کار گرفته شوند. سازمان‌ها بر مبنای مدل‌های شایستگی می‌توانند علاوه بر ترسیم وضعیت مطلوب قابل تحقق، شکاف میان وضعیت موجود و مطلوب را شناسایی و ارزیابی کرده و درصدد رفع آن تلاش کنند. مدل‌های شایستگی داده‌ها و اطلاعات کاربردی و مفیدی را برای توسعه و پرورش شایستگی‌ها و استعداهای سازمان فراهم می‌آورد.

سازمان‌ها برای پیاده سازی نظام شایسته پروری نیازمند بهره مندی از چهارچوب و الگویی مشخص و معتبر برای انتخاب، انتصاب و توسعه افراد هستند. تعریف شایستگی‌های مدیریتی و تدوین یک چهارچوب استاندارد برای شناسایی شایستگی ها، بهبود و توسعه افراد مستلزم اتخاذ یک رویکرد بومی و مختص هر سازماناست. چشم‌انداز، ماموریت، اهداف کلان، استراتژی‌ها و فرهنگ و جو سازمان‌ها از مهمترین عوامل تعیینکننده در تدوین الگو و مدل شایستگی هستند.

ویژگی مدیران شایسته

مدیران و رهبران باتجربه و توانمند با اتکاء بر شایستگی‌های مدیریتی خود می‌توانند کارایی و اثربخشی تولید را افزایش دهند. آنها منابع و عوامل موثر بر تولید را شناسایی کرده و سهم هر یک را در افزایش تولید مشخص می‌کنند.

مدیران شایسته نوآوری را وارد چرخه تولید می‌کنند تا سازمان بتواند با تغییرات محیطی هوشمندانه و خلاقانه عمل کند. شایستگی‌های مدیریتی و رهبری موجب تقویت رضایت شغلی و انگیزه کارکنان سازمان می‌شود و نرخ ترک کار و خروج کارکنان را کاهش می‌دهد.

مدیران و رهبران شایسته توانایی برقراری ارتباط موثر با کارکنان را دارند و با تقویت هم افزایی و تعاملات سازمانی بهره‌وری سازمانی را افزایش می‌دهند. قابلیت یادگیری مستمر و ترغیب دیگران به یادگیری مداوم یکی از شایستگی‌های کلیدی مورد نیاز مدیران و رهبران امروزی است.

مدیران شایسته برای مواجهه هوشمندانه با تغییرات آتی سازمان پیوسته یاد می‌گیرند و کارکنان خود را به یادگیری و توسعه مستمر تشویق می‌کنند. قابلیت مواجهه با مسئله‌های مبهم و پیچیده و توانایی حل مسئله از دیگر شایستگی‌های کلیدی مورد نیاز مدیران است.

مدیران و رهبران امروزی برای برخورداری از مهارت‌های حل مسئله مستلزم تغییر نگرش و ارتقاء مدل‌های ذهنی خود هستند. مدل‌های ذهنی پیشرو، شفاف و منعطف در مواجهه با ابهام و پیچیدگی قادر به اجرای فرآیندهای تجزیه و تحلیل و حل مسئله است.

برگزاری کانون توسعه یکی از راهکارهای اثربخش برای آموزش شایستگی‌های مدیریتی مورد نیاز مدیران و رهبران سازمان است. برنامه‌های آموزشی کانون توسعه می‌تواند به صورت هدفمند و یکپارچه بستر یادگیری مستمر را فراهم آورد.

نکات مهم در تدوین مدل شایستگی مدیران

سازمان‌ها باید تعیین شایستگی‌های مدیریتی و تدوین مدل شایستگی را به عنوان یک استراتژی اثربخش، بلندمدت و مستمر تلقی کنند تا عملکرد سازمان بهبود یافته و اهدافش محقق شود. دستیابی به مدیران و کارکنانی شایسته، مستعد و هدفمند امری یکباره، اتفاقی و تصادفی نیست و مستلزم صرف زمان، هزینه و مطالعه است.

سازمان‌ها برای تعیین شایستگی‌های مدیریتی باید ماموریت، چشم‌انداز، اهداف، ارزش‌ها، فرهنگ و جو سازمان را بررسی کرده و در اولویت قرار دهند. از نظرات، انتقادات و پیشنهادات تمام ذی نفعان تاثیرگذار داخلی و خارجی سازمان برای تعیین و شناسایی شایستگی‌های مدیریتی بهره بگیرند.

نتایج تحقیقات و پژوهش‌های معتبر و همچنین مدل‌های شایستگی سازمان‌های موفق داخلی و خارجی را مطالعه کرده و با فرهنگ، نیازها و اولویت‌ها و همچنین نوع کسب‌وکار سازمان مطابقت دهند. شایستگی‌های مدیریتی مهم و اصلی را براساس نیازها و اولویت‌های کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت سازمان شناسایی و صورت بندی کنند.

شایستگی‌های مدیران منابع انسانی

در محیط کسب‌وکار و به طبع آن تغییرات پیش آمده در منابع انسانی، نیازمند مدیرانی با توانمندی بسیار بیشتر از قبل است. دیوید اولریچ تحت عنوان شایستگی‌های مدیریت منابع انسانی از آنها یاد می‌کند. ایفای این نقش‌ها و دستیابی به این درک و تحلیل، مستلزم مشارکت مدیران و متخصصان منابع انسانی در جلسات تصمیم‌گیری استراتژیک سازمان هاست، اما حضور موثر در این جلسات، به نوبه خود مستلزم آن است که این مدیران و متخصصان از قابلیت ها، مهارت‌ها و دانش متفاوت و گسترده‌ای برخوردار باشند. در مطالعه‌ای که توسط  “Corporate “Leadership Council   انجام گرفت، روشن شد که مدیران و کارشناسان HR در سه قابلیت مهم و استراتژیک با ضعف و ناکارآمدی مواجه هستند:

• شم کسب‌و‌کار Business Acumen
• درک جامع مسائل و مفاهیم مالی Financial Comprehension
• فهم رفتار بازار Understanding Market Issues

در هر یک از نقش‌ها واحد منابع انسانی در حال گذار از فعالیت‌های خرد (Micro) به فعالیت‌های کلان (Mega) است. به عبارت دیگر در هر الگو و نقش مدیران و متخصصان منابع تلاش می‌کنند تا     فعالیت‌های خود و خدماتی که ارزش افزوده زیادی تولید نمی کنند را به پیمانکاران بیرونی واجد صلاحیت بسپارند.     از یک مجری به یک توانا ساز تبدیل شوند. بر فعالیت‌های بلندمدت و آینده‌ساز سازمان متمرکز شوند. سهم و مشارکت بیشتری را برای مدیران صف ایجاد و تسهیل نمایند. خود و واحدهای سازمان را بیش از قبل همراه هم راستا و در خدمت تحقق برنامه‌ها و اهداف استراتژیک سازمان قرار دهند.

خلاصه و جمع‌بندی

به طور کلی بررسی و مطالعه انواع الگوهای شایستگی‌های مدیریتی نشان می‌دهد که تمرکز اصلی آن‌ها بر آن دسته از شایستگی هایی مدیریتی است که سبب عملکرد برتر و اثربخش مدیران در انجام وظایف و کارکردهای مدیریتی می‌شود. به عبارت دیگر مدل‌های شایستگی مدیران مبتنی بر شایستگی هایی است که مدیران با اتکا بر آن‌ها قادر باشند با استفاده بهینه از منابع و در جهت ارتقاء عملکرد و تحقق اهداف سازمان برنامه‌ریزی، تصمیم گیری، سازماندهی، هماهنگی، هدایت، کنترل و نظارت کنند.

انواع شایستگی‌های مدیریتی در گرو دانش، نگرش و مهارت هایی است که میزان تاثیرگذاری و نفوذ مدیران را بر کارکنان و مشتریان و تمام ذی نفعان سازمان را تقویت می‌کند. در همین راستا برقراری ارتباط بین شایستگی‌های فردی، نوع کسب‌وکار و محیط سازمانی در تعیین شایستگی‌های مدیریتی و تدوین مدل شایستگی بسیار مهم و ضروری است. مدل‌های شایستگی و شاخص‌های مورد نیاز در هر جامعه و سازمانی متفاوت بوده و نمی توان یک الگوی واحد و استاندارد جهت تعیین شایستگی‌های مدیریتی تمام سازمان‌ها ارائه داد.

در هر سازمانی شایستگی‌های مدیریتی باید مورد بررسی قرار بگیرد تا بتوان با ارائه یک مدل جامع، بومی و منطبق بر اولویت‌ها و نیازهای سازمان، زمینه انتخاب و انتصاب مدیران شایسته را فراهم کرد. استفاده از مدل‌های شایستگی موجود در سازمان‌ها و یا الگوهای پیشنهاد شده در پژوهش‌ها بدون اتخاذ رویکرد بومی سازی با شکست مواجه خواهد شد. این مدل‌ها تنها می‌توانند مبنایی برای تفکر درباره شایستگی‌های مدیریتی و راهنمایی برای عدم تکرار اشتباهات و یا به کار بستن راهکارهای مثبت و مفید باشد.