مبادله رهبر-پیرو (LMX)

مبادله رهبر-پیرو یکی از سبک‌های رهبری سازمانی است که بر ارتباطات دوسویه رهبران با کارکنان تاکید دارد و متضمن مفهوم مدیریت مشارکتی می‌باشد. مبادله رهبر-عضو نشان دهنده رابطه مدیر با هر یک از زیردستان خود بر اساس مبادلات و تعاملات دوسویه و متقابل است.

سازه مبادله رهبر-پیرو برگردان Leader-Member Exchange است که به صورت اختصاری LMX نامیده می‌شود. این رویکردی در رهبری سازمان و هدایت است که بر ارتباطات دوسویه با کارکنان تمرکز دارد. رهبری فرایندی است که در آن، یک فرد بر گروهی از افراد تاثیر می‌گذارد تا به هدف مشترک برسند. گراین و همکاران رهیافتهای رهبری را به هفت دسته مختلف طبقه بندی کردند که عبارتند از: صفات مشخصه، سبکی، وضعیتی، اقتضایی، مسیر هدف، تحولی و مبادله رهبر-عضو.

پیدایش نظریه مبادله رهبر-پیرو

تئوری مبادله رهبر-عضو که ابتدا توسط گراین و همکاران (۱۹۷۵) مطرح شد بیان می‌کند که یک رهبر الگوی رابطه‌ای یا مبادله‌ای یگانه و منحصر بفردی را با هر یک از زیردستان ایجاد می‌کند. فرض اصلی این تئوری این است که رهبران رابطه همگانی یگانه‌ای را با هر زیردست شکل نمی دهند. بلکه در عوض، همان طور که دو گروه در فرایند ایجاد نقشِ متقابل مشارکت می‌کنند، رهبران روابط جداگانه‌ای با هر زیردست ایجاد می‌کند.

هر جفت از رهبر- عضو با سطوح بالای اعتماد، دوست داشتن و احترام، رابطه مبادله‌ای قوی را ایجاد می‌کنند و فراتر از نیازمندی‌های قرارداد کاری یا شغلی به یکدیگر کمک می‌کنند. به عبارت دیگر، کیفیت پایین و ضعیف رابطه فقط منجر به انجام نیازمندی‌های رسمی قرارداد کاری می‌شود.

در گذشته، نظریه‌های رهبری براساس ویژگی‌های جهانشمول و مشترک (رویکرد صفات مشخصه)، توجه به وظیفه و رابطه (رویکرد سبکی)، بلوغ زیردستان و مقتضیات محیط (رویکردهای وضعیتی، اقتضایی)، نیازهای و انتظارات زیردستان (مسیر- هدف و تحول آفرین) به توصیه نحوه هدایت و ارشاد کارکنان برای اجرای وظایف کاری شان می‌پرداختند.

تعریف نظریه مبادله رهبر-پیرو

رویکرد مبادله رهبر-پیرو یا رهبر-عضو که برخی اوقات پیوند زوجی عمودی (VDL) نامیده می‌شود، یک سازه رهبری است که مبانی نظری آن ریشه در نظریه‌های نقش و مبادله اجتماعی دارد. بر اساس نظریه نقش، انتظارات نقشی یک سرپرست و میزانی که زیردست این انتظارات را برآورده می‌سازد، فضای ارتباطی فرایند مبادله را شکل می‌دهد.

بر اساس همین نظریه، گراین و همکاران یک مدل سه مرحله‌ای برای رویکرد رهبر-عضو را معرفی کردند که شامل نقش پذیری، نقش‌سازی و روزمره کردن نقش است. در مقابل، نظریه مبادله اجتماعی بر مبادله میان آنها توجه دارد و بیان کننده آن است که چطور قدرت و نفوذ در میان مدیران و زیردستان مشروط به قابلیت دسترسی به منابع مبادله‌ای جایگزینی است که رهبران و پیروان می‌توانند از آنها منابع ارزشمندی کسب کنند.

بر اساس این نظریه، لیدن و همکاران (۱۹۹۳) ایجاد مبادله رهبر-عضو را به صورت مجموعه‌ای از مراحل توصیف کردند که با تعامل اولیه میان اعضای یک زوج شروع می‌شود. این تعامل مقدماتی به وسیله توالی مبادلاتی که در آن، افراد یکدیگر را محک زده و احتمال تحقق اجزای ارتباط (اعتماد، احتارم و التزام برای بالا بردن کیفیت مبادلات) را برآورده می‌کنند، دنبال می‌شود.

این رویکردها بر این اصل استوارند که مدیر بر اساس هریک از ملاحظات فوق الذکر، با تمامی زیردستان خود یکسان برخورد. اما رویکرد مبادله رهبر- پیرو یا LMX ماهیت اقتضایی دارد. این رویکرد رابطه رهبر با هر یک از زیردستان خود را منحصر به فرد تلقی می‌کند. بعلاوه روابط را بر مبادلات و تعاملات میان یک رهبر و یک زیردست که زوج نامیده می‌شوند، استوار می‌سازد. در رویکرد مزبور، مدیران با هر یک از کارکنان خود بر اساس سطح متفاوتی از مبادلات اجتماعی رفتار می‌کنند. یعنی آنان با همه زیردستان خود یکسان رفتار نمی‌کنند.

نتیجه‌گیری

در مجموع می‌توان بیان کرد که مبادله رهبر-پیرو یا رهبر-عضو نشان دهنده رابطه مدیر با هر یک از زیردستان خود بر اساس مبادلات و تعاملات دوسویه و متقابل است؛ یعنی رفتار هر مدیر با زیردست خود متفاوت بوده و بر اساس اقدامات و کوشش‌های نقشی و فرا نقشی زیردستان می‌تواند کم کیفیت یا باکیفیت باشد. این رویکرد، مضامینی از نظریه های: نقش، انتظار و مبادله اجتماعی را به همراه دارد. در نظریه نقش، انتظارات کاری مدیر از کارمند و میزانی که وی این انتظارات را برآورده می‌سازد، فضای ارتباطی فرایند مبادله را شکل می‌دهد.

نظریه انتظار بر این اساس است که فرد زمانی به اجرای یک رفتار خاص ترغیب می‌شود که اولاً احتمال دریافت پاداش هست و ثانیاً آن پاداش برای وی با ارزش و مفید باشد. در آخر، بر اساس نظریه مبادله اجتماعی، افراد به دنبال تعادل و موازنه در مراوده‌های اجتماعی خود با دیگران هستند. برای سنجش این سازه می‌توان از پرسشنامه مبادله رهبر-عضو استفاده کرد.