مشارکت شهروندی
مشارکت شهروندی (Citizens Participation) فراهم ساخت فرصت‌هایی برای شهروندان جهت شرکت کردن در تصمیم‌های دولتی یا فرایندهای برنامه‌ریزی کلان است. مشارکت شهروندی یک اصطلاح عام است که تلاش‌های دولت را برای درک و درگیر کردن شهروندان در فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های خرد و کلان پوشش می‌دهد. دامنه این نیازها ا کسب داده‌ها و اطلاعات و مشخص نمود رویدادهایی است که بر دولت‌ها تاثیر می‌گذارد تا شفافیت و اعتمادسازی را برای مواجهه با چالش و بهره‌گیری از فرصت‌ها بهبود بخشند.
رویکرد مشارکت شهروندی به عنوان فرایند انتخاب ارزش است. به‌طوریکه مردم حق دارند رهبران خود را انتخاب کنند و به آنها اجازه دهند که تصمیم‌های مهمی برای مردم اتخاذ نمایند. در واقع مشارکت بدان معنا است که تصمیم‌گیرندگانی که بر زندگی مردم تاثیرگذار هستند خود توسط مردم انتخاب می‌شوند. این رویکرد محور اصلی خدمات عمومی نوین است که آن را از مدیریت دولتی نوین جدا می‌کند. نظر به اهمیت این بحث در مدیریت دولتی، کوشش شده است تا تعاریف و مفاهیم مشارکت اجتماعی شهروندان در این مقاله ارائه شود.
تعریف مشارکت شهروندی
مشارکت از نظر لغوی به معنای درگیری و تجمع برای منظور خاص است. به عبارت دیگر، مشارکت به معنای بکار گرفتن منابع شخصی برای سهیم شدن در یک اقدام جمعی است. مشارکت اجتماعی ابزاری برای خودشکوفایی در جوامع، پیشرانی برای وحدت اجتماعی و جامعه‌پذیری سیاسی، فرهنگی و مذهبی است. برای سنجش این سازه از پرسشنامه مشارکت شهروندی استفاده کنید.
مشارکت اجتماعی را می‌توان فرایند سازمان‌یافته‌ای دانست که افراد جامعه آگاهانه، داوطلبانه و جمعی با در نظر داشتن هدف‌های معین و مشخص که به سهیم شدن در منابع قدرت منجر می‌شود، در آن شرکت می‌کنند.
به‌طور کلی مشارکت شهروندان عبارت است از فرایند اساسی که در طی آن شهروندان به طور عاقلانه و با آگاهی، اراده و میل شخصی با قبول گوشه‌ای مسئولیت امور شهری به طور گروهی سعی در ارضای نیازهای روحی و روانی فردی و گروهی دارند. در جهت رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده براساس نیازهای واقعی و با در نظر گرفتن امکانات و محدودیت‌ها برای یافتن هویت فردی و جمعی در جامعه تلاش می‌کنند.
مفهوم مشارکت شهروندی
مشارکت شهروندی از سال ۱۹۶۰ براساس ۵ الگوی مدیریت دولتی شکل گرفت که عبارتند از:
- اداره دولتی نوین
- مدیریت دولتی نوین
- ارزش‌های دولتی
- خدمات عمومی نوین
- حکمرانی دولتی نوین
مدیریت ارتباط با شهروند از مفهوم مدیریت ارتباط با مشتری ناشی می‌شود. اگر در بخش خصوصی و کسب‌وکارهای تجاری بر ارتباط با مشتری تاکید می‌شود، در مدیریت دولتی شهروند جایگزین مشتری است. بنابراین در سازمان‌های دولتی مفهوم مدیریت ارتباط با شهروندان مطرح است. این الگوی فکری در بخش دولتی می‌تواند به افزایش مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها منجر شود، صدای شهروندان باشد و حس تعلق به دولت‌ها را افزایش دهد.
مشارکت شهروندی، مشارکت تعدادی از عموم مردم در دستور کارگذاری، تصمیم‌گیری و فعالیت‌های شکل‌گیری خط‌مشی سازمان‌ها یا نهادها به منظور توسعه خط‌مشی است. اقدامی محلی که شامل برنامه‌ریزی گروه‌های سازمان‌افته در خدمات و گاهی اوقات مدیریت این خدمات است. همچنین فرایندی است که بوسیله آن توجه‌ها، نیازها و ارزش‌های مردمی در تصمیم‌گیری شرکتی و دولتی مشارکت داده می‌شود.
ابعاد مشارکت شهروندی
مشارکت شهروندی شامل چهار نوع رفتار است:
- اقدام شهروندی
- درگیرسازی شهروندی
- مشارکت گزینشی
- مشارکت تعهدی
اقدام شهروندی شامل مواردی از قبیل اعتراض‌ها، سخنرانی و تبلیغات است. درگیرسازی شهروند نیز شامل مواردی مانند دادرسی‌استماع و پیمایش می‌باشد. منظور از مشارکت گزینشی مواردی مانند رای‌گیری و رقابت‌های کاندیداهای سیاسی است و مشارکت تعهدی نیز مواردی مانند پرداخت مالیات و انجام وظایف قانونی است.
با دسته‌بندی انواع رویکردها و روش‌های مشارکت شهروندی چهار دسته اصلی شناسایی شده است که عبارتند از:
- ارتباط یک‌سویه
- مشاوره اجتماعی
- دیالوگ (گفتگوی عمیق)
- شراکت‌های کاری
اگر ملاک تعریف مشارکت باشد، سه تفسیر در این زمینه وجود دارد:
- مشارکت به عنوان سهم داشتن
- مشارکت به عنوان سازمان‌دهی
- و مشارکت به عنوان توانمندسازی
براین اساس می‌توان ابعادی سه‌گانه برای مشارکت اجتماعی در نظر گرفت:
- شرکت دواطلبانه مردم در برنامه‌های عمومی
- برانگیختم احساسات مردم و افزایش درک و توان شهروندان
- دخالت در فرایندهای تصمیم‌گیری و اجرا
به این‌تریت می‌توان گفت مشارکت عبارت است از حساس‌سازی مردم و در نهایت افزایش پذیرش و توانایی آنها برای پاسخ‌گویی به برنامه توسعه از طریق درگیر کردن آنان با تصمیم‌گیری، اجرا و ارزیابی براساس تلاش‌های سازمان‌یافته.
خلاصه و نتیجه‌گیری
در مجموع می‌توان گفت یکی از عرصه‌های مهم مشارکت اجتماعی مشارکت شهروندی است. تشویق مردم در مشارکت امور شهری از راهکارهای عملی بهبود زندگی اجتماعی محسوب می‌شود. بحث مشارکت نه تنها در قانون اساسی و اصول مختلف آن مورد اشاره و توجه جدی قرار گرفته، بلکه از جمله حقوق اساسی شهروندان به شمار می‌رود که در برگیرنده مجموعه‌ای از حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی است.
زندگی شهری برای گسترش و تداوم و بقای خود مستلزم همکاری و همیاری همه مردم در همه سطوح و از هر طبقه‌ای است. زیرا محیط زندگی در شهر بر طبق نیازهای همگان شکل می‌گیرد. بنابراین، مشارکت شهروندان در سیستم مدیریت شهری و همچنین مدیریت محله‌ای تاثیر دارد. همچنین برای دلیل اهمیت ارتقای سطح زندگی ساکنان محلی اهمیت دارد.
مشارکت شهروندی در تأمین منافع اقتصادی، کاهش هزینه خدمات، افزایش انسجام اجتماعی، کاهش آسیب‌ها، و تنش‌های ناشی از زندگی شهری و رضایت شهروندان مؤثر است. در نهایت به منظور دستیابی به الگوی مشارکت شهروندان در امور محلی، نخست باید بستر و پیش شرط‌هایی که لازمه توانمندسازی گروه‌ها و افراد جامعه‌اند شناسایی شوند تا مشارکت واقعی به معنای سهیم شدن در تصمیمات تأثیر گذار بر زندگی فردی و اجتماعی به بار نشیند. به بیان دیگر، مشارکت بدون شناخت شرایط اجتماعی، نگرش ها، و رفتارهای افراد در آن شرایط بی معناست.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
مدیریت دولتی | ۲۲ اسفند ۰۰
